Interview: Oneens over coronavaccinatie? Zo blijf je in gesprek!
Over coronavaccinatie kunnen de meningen flink verschillen. Hoe praat je met vrienden of familieleden die hier heel anders over denken dan jij? Mattheis van Leeuwen legt uit hoe je je elkaar ruimte geeft en in gesprek blijft.
Dr. Mattheis van Leeuwen is onderzoeker en docent gedragsverandering aan de Radboud Universiteit en medeoprichter van de Behavior Change Group. Hij is gespecialiseerd in wat mensen tegenhoudt, wat hen motiveert en hoe dit zich in gedrag vertaalt.
Waarom lopen de emoties over coronavaccinatie eigenlijk zo op?
“Over vaccinaties lopen de gemoederen vaker op. Vaccineren is heel persoonlijk en tegelijk iets wat maatschappelijk speelt. Nu staan de media er ook nog bol van en is er veel tegenstrijdige informatie. Iedereen zoekt op z’n eigen manier naar houvast. Zo komen mensen soms lijnrecht tegenover elkaar te staan.”
Wat kun je doen als je het flink oneens bent met een vriend of familielid?
“Kort gezegd: begin met goed naar elkaar te luisteren. Doe je best om de ander te begrijpen. Als je daar tijd en energie in steekt, kom je erachter dat het niet alleen over vaccineren gaat, maar over hoe jullie tegen de wereld aankijken en in hoeverre aan jullie basisbehoeften wordt voldaan.”
"We willen verbinding voelen en ergens bij horen. Maar we willen ook vrij zijn om te denken en doen wat we kiezen."
Welke behoeften bedoel je?
“Wij mensen hebben allemaal dezelfde basisbehoeften. We willen verbinding voelen en ergens bij horen. Maar we willen ook vrij zijn om te denken en doen wat we kiezen. Als je bij een groep hoort én onafhankelijk wilt zijn, zorgt dat voor spanning. Bijvoorbeeld als je je een betrokken burger voelt, maar ook vindt dat de overheid te veel bepaalt, zoals over vaccineren. Of als jij vóór vaccineren bent, maar je familie is faliekant tegen.
Wat gebeurt er dan?
Als iemand voelt dat hem iets wordt opgelegd, dan zie je dat hij zich op verschillende manieren kan verzetten. Weerstand noemen we dat ook wel. De belangrijkste stap is achterhalen welke weerstand de ander heeft. Met elke soort weerstand kan je anders omgaan om tot een constructief gesprek te komen.
Welke weerstanden zijn er en hoe ga je daarmee om?
- Opstandigheid; boos of geïrriteerd gedrag – zo iemand zegt: ’je moet mij niet vertellen wat ik moet doen’. Hij of zij staat niet open voor andere feiten of redenen. De overheid heeft gelijk, punt. Of: de overheid zit er helemaal naast, punt. Wat deze persoon nodig heeft is erkenning van zijn gevoel. Bevestiging dus dat hij recht heeft op zijn mening. Dan komt er ruimte voor een gesprek.
- Scepticisme; onzekerheid en twijfel - zo iemand blijft ‘ja-maren’. Deze persoon heeft behoefte aan zekerheden, aan veiligheid en vertrouwen. Die zie je vaker bij mensen die twijfelen over vaccinatie. Vraag deze persoon wat hem dat vertrouwen zou geven en onderzoek samen welke feiten wél vast staan. Dan heb je een basis om verder te praten.
- Dan heb je ook nog mensen die zich wat passief opstellen: zij voelen niet genoeg druk of belang om een mening te vormen en te beslissen (over vaccineren). Lastig als jij daar wel een uitgesproken mening over hebt. Het kan helpen om deze persoon aan te sporen om zich wél te verdiepen in dit onderwerp. Draag relevante informatie aan en vertel waarom jij dit belangrijk vindt. En maak samen een ‘als-dan’ plan. Bijvoorbeeld: “Als ik vanavond thuiskom, dan ga ik deze informatie op die site opzoeken”. Door een concrete actie aan een tijd en locatie te koppelen, wordt de kans groter dat we dat dit ook echt gaan doen. Dat werkt beter dan “Ik ga me er binnenkort in verdiepen."
Bij elk van deze weerstanden kun je je afvragen: waar komt dit vandaan? Naar wie luistert hij of zij? Spelen er eerdere ervaringen mee? Vraag dus door en blijf goed luisteren.
Alleen luisteren?
“Het moet wel oprecht luisteren zijn. Een goede test is als je elkaars mening goed kan samenvatten, zodat de ander zegt: ‘Ja, precies, dat bedoel ik’. En vraag je af: kloppen mijn overtuigingen wel, ben ik goed geïnformeerd? Sta ik open voor andere informatie, ook als deze mijn bestaande ideeën niet bevestigt?”
Probeer de ander juist níet te overtuigen. Ga het gesprek met open vizier aan en zoek naar zijn of haar onderliggende motieven en waarden. Vind elkaar.
En hoe overtuig je iemand dan dat hij of zij zich wel of niet of moet laten vaccineren?
“Er zijn talloze technieken om iemand te overtuigen. Maar dat zijn al gauw trucjes. Of erger nog, manipulatie. Probeer de ander juist níet te overtuigen. Ga het gesprek met open vizier aan en zoek naar zijn of haar onderliggende motieven en waarden. Vind elkaar. Alleen vanuit een gezamenlijk basis is duurzame verandering mogelijk – bij de ander maar ook bij jou. Helaas vraagt dat best veel inzet, tijd en geduld.”
Is dat niet ontzettend lastig als je zelf iets heel anders vindt?
“Dat kan best moeilijk zijn, je bent het immers oneens. Maar bedenk dat jij ook niet alles zeker weet. En dat iedereen uiteindelijk het beste wil voor zichzelf en voor z’n naasten. In de basis sta je er dus wél hetzelfde in. Gebruik die overeenkomst om het gesprek te beginnen.”
Kun je iemand niet gewoon op de feiten wijzen?
“Wat de één vertrouwt, wordt door de ander gewantrouwd. Bespreek waarom je iets wel of niet gelooft. Wij mensen denken dat we rationeel zijn, maar niets is minder waar. We laten ons vooral leiden door onze gut feelings, maar zijn ons daar zelden van bewust. Een heftig, negatief verhaal onthouden we beter dan cijfers en statistieken. We zijn minder vatbaar voor feiten dan we beseffen.”
Het gaat dus om méér dan wie er gelijk heeft?
“Sterker nog, het gaat bijna alleen maar over andere dingen dan wie feitelijk gelijk heeft. Als we met wat meer psychologie naar onszelf en anderen zouden kijken, dan gaat een wereld voor ons open. Als we verder willen komen en een mooiere maatschappij willen maken, dan kunnen we beter gaan kijken naar waarom we vinden wat we vinden. Dan blijkt dat het bijna nooit de reden is die we als eerste gaven.”
Praten over vaccineren is dus eigenlijk een aanleiding…
“…voor een goed gesprek. Begin met luisteren en vragen stellen. Probeer de ander niet te overtuigen en laat je eigen gelijk even achterwege. Ga uit van het gemeenschappelijke: we willen allemaal het beste voor onszelf en onze omgeving.”