Handreiking gemeenten

Richtlijn | 12-01-2022

Handreiking aan gemeente

Gemeenten hebben een belangrijke rol als het gaat om (het voorkomen van) relatie- en scheidingsproblematiek. Maar hoe kiest u als gemeente de juiste aanpak? En welke partners betrekt u hierbij? Want gemeenten staan hierin niet alleen. Deze handreiking biedt concrete voorbeelden in zes thema’s, om uw gemeente verder te helpen waar nodig. Eerst meer over het programma Scheiden zonder Schade (SzS) lezen? Klik hier of kijk onderaan de pagina.

Ontdek de thema's

Preventie &
vroegsignalering

Voorkomen is beter dan genezen

Lees meer

Triage en
inschatting van
relatieconflict

Signalen herkennen en bepaling urgentie

Lees meer

Integrale
samenwerking
en netwerkvorming

Samenwerken door o.a. juridische partijen te betrekken

Lees meer

Netwerk
rondom het gezin

Betrek het eigen netwerk voor een goed verloop

Lees meer

Gezamenlijk leren

Leren van en met elkaar

Lees meer

Omgaan met
complexiteit

Het lukt niet altijd om goed uit elkaar te gaan

Lees meer

Meer over het programma Scheiden zonder Schade

De afgelopen kabinetsperiode heeft programma Scheiden zonder Schade (afgekort programma SzS) zich ingezet om de negatieve gevolgen van scheidingen voor kinderen zoveel mogelijk te voorkomen. Hiertoe is uitvoering gegeven aan de actie-agenda ‘Scheiden... en de kinderen dan?’. In de praktijk zijn bij een scheiding vaak veel verschillende professionals en organisaties betrokken. Dit vraagt om samenwerking tussen de verschillende betrokken partijen en een samenhangende visie in beleid en aanpak. De belangrijkste opgave van het programma SzS bestaat dan ook uit het stimuleren van betrokken partijen tot actie en samenwerking, het verspreiden van opgedane inzichten en kennis, het leggen van verbindingen, en het ontwikkelen - waar nodig - van landelijke kaders. Het programma SzS loopt eind 2021 af. Maar daarmee stopt de inzet op het realiseren van een transitie op het terrein van (complexe) scheidingen en een nieuwe scheidingsaanpak niet. De aandacht voor de schade en negatieve gevolgen van scheidingen op kinderen is een continue, maatschappelijke opdracht. Meer informatie over het programma SzS is hier te vinden.

Ouders zijn verantwoordelijk voor het opvoeden van hun kinderen, ook als ouders uit elkaar gaan. Vaak gaat dat goed, maar helaas niet altijd. Leed bij kinderen moet zoveel mogelijk voorkomen worden. Gemeenten en uitvoerende organisaties in opdracht van gemeenten, zijn verantwoordelijk voor de jeugdhulp. Door dichtbij gezinnen te werken en vroegtijdig problematiek te signaleren, kan veel leed worden voorkomen. Daarnaast is de samenwerking met andere partners van belang, want gemeenten staan er niet alleen voor. Hierover staat ook meer in de eerste handreiking ‘Hoe kunnen gemeenten scheidende ouders en hun kinderen helpen?’. Daarnaast kan het niet alleen leed, maar ook kosten besparen. In 2020 heeft het onderzoeksbureau Significant Public, in opdracht van het programma Scheiden zonder Schade, een kostenanalyse van complexe scheidingen uitgevoerd. Hieruit blijkt onder andere dat een complexe scheiding de samenleving (Rijk en gemeente) wel 50.000 euro kan kosten.

Het doel van deze handreiking is om gemeenten en uitvoeringsorganisaties concrete voorbeelden op het gebied van relatie- en scheidingsaanpak aan te reiken en te laten zien wat in de praktijk werkt. Deze handreiking is een vervolg op de eerste handreiking ‘Hoe kunnen gemeenten scheidende ouders en hun kinderen helpen?’ uit eind 2020. Deze handreiking geeft adviezen over het ontwikkelen van beleid op het thema relatie- en scheidingsproblematiek, het vroegtijdig signaleren op (beginnende) relatie- en scheidingsproblematiek en het organiseren van een adequaat hulpaanbod.

Terug naar overzicht

Steeds meer gemeenten zetten in het op het verminderen dan wel voorkomen van scheidingsproblematiek. Door een preventieve aanpak kan erger leed of conflict worden voorkomen. Een preventieve aanpak kan meerdere onderdelen bevatten. Het kan beginnen bij kinderen al op jonge leeftijd juiste vaardigheden aanleren of jonge stellen voorlichting geven over relatieproblematiek en ouderschap. Of professionals die in aanraking komen met ouders en kinderen tools in handen geven om relatie- of scheidingsproblematiek te herkennen en bespreekbaar te maken.

Voorbeelden uit de praktijk

In de regio Oost Achterhoek hebben de vier gemeenten (Aalten, Berkelland, Oost-Gelre en Winterswijk) samen met hun ketenorganisaties het Preventie Platform Jeugd opgezet, met onder andere het programma OuderTeam en het scheidingsloket. Het scheidingsloket biedt informatie voor ouders, jeugdigen, professionals en het netwerk rondom kinderen van gescheiden ouders. Iedereen kan via een formulier een vraag stellen die door een deskundige van het loket wordt beantwoord. Bij het scheidingsloket zijn diverse partijen betrokken, zoals sociale teams, kindbehartigers, mediators, financieel experts, rouw- en verliesdeskundigen, notarissen, advocaten, Humanitas BOR en Ouderschap Blijft. Programma OuderTeam is een universele, preventieve cursus voor aanstaande ouders en ouders die al één of meerdere kinderen hebben. Het richt zich op de (samenwerkings)relatie tussen partners in de overgang van partnerschap naar ouderschap. OuderTeam is gebaseerd op het Amerikaanse programma Family Foundations, een effectief bewezen interventie. OuderTeam is binnen het Platform ondergebracht bij de JGZ (uitvoerende partij), die gebruikmaakt van het netwerk binnen de geboorteketen en de coalitie Kansrijke Start. Ook biedt het Platform trainingen voor kinderen van gescheiden ouders. Er zijn daarnaast vier keer per jaar trainingen in de regio Oost-Achterhoek over vroegsignaleren van (beginnende) relatie- en scheidingsproblematiek. Deze zijn gratis toegankelijk voor partijen in het voorveld. In een aantal gemeenten wordt er aandacht besteed aan relaties en het beëindigen daarvan. Zo heeft het initiatief ‘THINK op school’ ervoor gezorgd dat kinderen les krijgen over thema’s als groepsvorming, relaties, seksualiteit en mentaal welbevinden.

In de gemeente Rotterdam worden op basisscholen voor kinderen uit groep 6, 7 en 8 gratis theatervoorstellingen gehouden. De voorstelling is gebaseerd op het boek ‘Mijn vader woont in het tuinhuis’ van Jacques Vriens (2020) en gaat over een tweeling die een complexe scheiding heeft meegemaakt. Voorafgaand aan de voorstelling bespreekt de leerkracht aan de hand van een interactief lespakket het onderwerp in de klas. Na de voorstelling gaan de leerkracht, acteurs en kinderen in gesprek. Dit levert ontroerende en soms ook grappige momenten op, en zorgt ervoor dat kinderen het idee hebben dat ze er niet alleen voor staan. Praten over dingen die kinderen meemaken rondom de scheiding van hun ouders helpt hen. Meer informatie hierover en over de scheidingsaanpak vertelt de gemeente Rotterdam tijdens de Scheidingstour van het programma Scheiden zonder Schade.

Gemeente Súdwest-Fryslân heeft samen met Stichting Sociaal Collectief (de welzijnsorganisatie) en GGD Fryslân de beweging ‘Ouders blij(ven)’ opgestart. Deze beweging heeft als doel om schade bij kinderen te beperken als ouders besluiten te gaan scheiden, door ouders te ondersteunen en in hun kracht te zetten. Zo krijgen toekomstige ouders bij GGD Fryslân tijdens de kinkhoestvaccinatie (rond week 22) van de zwangerschap het boekje ‘persoonlijke ouderschapsbelofte’. Dit boekje gaat over normen en waarden die je je kind wil meegeven, over afspraken zoals wie er meer of minder gaat werken en hoe je de sfeer thuis wil hebben. Ouders kunnen het boekje samen invullen en ondertekenen. Na een aantal weken belt een pedagoog van de GGD om te vragen of de ouders vragen hebben. Ook kunnen ouders terecht bij het relatie- en ouderschapspunt wanneer zij vragen hebben over opvoeding, relatie of scheiding. Deze wordt bemand door een gebiedsteammedewerker, sociaal raadsvrouw en pedagoog. Ook kunnen ouders ondersteund worden als ze na een scheiding een nieuw gezin beginnen door samen een ‘Stiefplan’ te maken samen met de pedagoog van GGD Fryslân.

Nelleke Flink, netwerkregisseur op de programmalijn ‘Kind in beeld bij scheiding’ bij Foar Fryske Bern is terug te zien in de derde aflevering van de Scheidingstour. Haar antwoord op de vraag ‘hoe zorg je ervoor dat ouders die uit elkaar gaan bij de gemeente aankloppen?’ spreekt boekdelen over de aanpak van de Friese gemeenten.

De gemeente Hilvarenbeek werkt vanuit een ‘dorpsnetwerk’ en ‘Samenzorgteam’. Dat betekent dat er niet één ingang of loket is waarbij mensen terecht kunnen met hun vragen, maar dat deze vanuit het gehele netwerk worden opgepakt. In 2021 is het netwerk vernieuwd en zijn alle partijen in kaart gebracht (inclusief taak, functie en verantwoordelijkheid). Daarnaast is de gemeente in 2021 gestart met een pilot waarbij er een informatiekoffer ‘als je ouders uit elkaar gaan’ op alle basisscholen wordt gezet. Deze informatiekoffer is zowel voor kinderen als ouders en hun netwerk bedoeld en er zitten (voorlees/invul) boekjes in voor kinderen, gesprekskaartjes en informatie en tips voor ouders.

In regio Noord-Holland-Noord werken 18 gemeenten en hun ketenpartners samen in het Scheidingsplein. Hier kunnen (ex)partners, kinderen en jongeren, betrokkenen en professionals terecht voor informatie over en hulp bij scheidingen. Zo kunnen jongeren lezen over ervaringen van andere jongeren en kunnen professionals de sociale kaart van de regio vinden. Ook worden in gemeente Hollands Kroon bijeenkomsten voor ouders georganiseerd, verzorgd door ervaringsdeskundigen.

In de gemeente Capelle aan den IJssel organiseert het CJG en Welzijn Capelle een scheidingspreekuur. Hierbij is ook een juridisch medewerker aanwezig.
In de gemeente Alpen aan den Rijn, is een relatie- en scheidingspunt met een scheidingspreekuur. Dit betreft een samenwerking tussen de gemeenten, advocaten en mediators.
In de gemeenten Nunspeet, Barneveld, Elburg, Oldebroek en Putten biedt maatschappelijk werk wekelijks een scheidingsspreekuur aan in samenwerking met de advocatuur.
In de gemeente Lelystad zijn er scheidingsspreekuren waarbij een jeugdhulpverlener samen met een mediator burgers te woord staat.
In de regio Haaglanden is vanuit het kenniscentrum Kind en Scheiding een scheidingsspreekuur met een maatschappelijk deskundige, een mediator/advocaat, stiefcoach of psycholoog.

Op verschillende plekken in het land en ook online worden ouderbijeenkomsten georganiseerd, waarbij ouders in een scheidingsproces voorlichting en psycho-educatie krijgen. Ouders krijgen concrete handvatten om het belang van het kind voorop te zetten, ook als de strijd met de ex-partner hevig is.

Onderzoek wijst uit dat het aanleren van sociale en emotionele vaardigheden op school zorgt voor vermindering van probleemgedrag en bevordering van sociaal gedrag. Dat is ook de reden dat de leerlijn Relatievaardigheden in opdracht van het programma Scheiden zonder Schade is ontwikkeld. Deze is bedoeld voor het primair, voortgezet en hoger onderwijs en geeft adviezen, lesideeën en achterliggende theorieën mee om kinderen relatievaardigheden aan te leren. De leerlijn is hier te vinden. Daarnaast is het belangrijk om (beginnende) problemen rondom scheidingen zo vroeg mogelijk te signaleren. Niet alleen professionals die betrokken zijn bij een scheiding dienen (beginnende) relatieproblemen tussen ouders zo snel mogelijk te signaleren. Ook in andere domeinen, zoals jeugdzorg, onderwijs, sociale (wijk)teams en het netwerk rondom het gezin, is het van belang dat signalen worden herkend.

Terug naar overzicht

Triage bij scheidingen heeft als doel om risicofactoren en onderliggende problematiek te signaleren en (stapeling van) zorg te voorkomen. Er wordt op verschillende vindplaatsen op verschillende manieren gewerkt om vroegtijdige relatie- en scheidingsproblematiek te signaleren. Er is ook niet één breed bekend en gebruikt instrument. Hoe kun je als gemeente – met partners – tijdig relatie- of scheidingsproblemen signaleren en een goede inschatting maken van het conflict?

Triage en inschatting van relatieconflict

Voorbeelden uit de praktijk

In 2020 heeft onderzoeksbureau KPMG in opdracht van programma Scheiden zonder Schade onderzoek gedaan naar triage bij (complexe) scheidingsproblematiek. Daaruit blijkt dat er niet één perfect triage-instrument is, maar dat het belangrijk is om triage op een goede manier zo vroeg mogelijk in het scheidingsproces uit te voeren. Dit stimuleert de juiste zorg op de juiste plek en voorkomt onnodige zorg en kosten. Zo kan bijvoorbeeld het inzetten van trajecten gericht op de communicatie tussen ouders niet een juiste keuze zijn als er sprake is van GGZ-problematiek van een van de ouders en/of als er sprake is van een vorm van huiselijk geweld. Daarbij valt of staat goede triage niet bij één instrument, maar wordt het beter door scholing, samenwerking en coaching rondom het gebruik van een instrument. Samenwerking in de keten is essentieel voor een gemeenschappelijke taal en impactvolle aanpak van de problematiek.

In regio Gelderland-Zuid werken alle sociale (wijk)teams sinds 2019 met het triage-instrument KEES. Dit instrument ondersteunt bij het in kaart brengen van vroege signalen van het ontstaan van een mogelijk (problematische) scheiding en het bepalen van de fase waarin de scheiding zich bevindt. Het werken met KEES gebeurt onder andere aan de hand van een aantal praatplaten en een taxatielijst. In ieder sociaal (wijk)team zijn minimaal twee professionals getraind in het werken met KEES.

De quickscan Triagelijst Scheidingssoort (afgekort: quickscan TS) is een pilot vanuit programma Scheiden zonder Schade. Hierbij wordt onderzocht of de Triagelijst Scheidingssoort een kansrijk instrument is om een goede inschatting te maken van de conflictgraad tussen ouders (Harmoniescheiding, Conflictscheiding of Blokkadescheiding). De triagelijst is ontwikkeld om vroegtijdig (bij voorkeur nog vóór de eerste intake) inzicht te krijgen in de conflictgraad tussen ouders, waardoor de professional beter kan inschatten welke vorm van ondersteuning het meest passend is. Voor ouders zelf biedt de vragenlijst de mogelijkheid tot reflectie op eigen gedachten. De quickscan TS zet in op het stoppen van psychisch lijden bij ouders, waardoor betere afspraken over de kinderen gemaakt kunnen worden en hopelijk blokkadescheidingen (ernstige strijd met contactblokkades) worden voorkomen.

Terug naar overzicht

Scheidingsproblematiek is complex en vraagt om een multidisciplinaire aanpak. Daarom is integraal samenwerken en netwerkvorming tussen verschillende partijen en domeinen van groot belang. Zie ook de eerste handreiking aan gemeenten voor meer informatie.

Integrale samenwerking en netwerkvorming

Voorbeelden uit de praktijk

Op 1 juli 2021 is het scheidingsspreekuur van de gemeente Hollands Kroon in pilotvorm gestart, als onderdeel van het scheidingsplein. De gemeente onderzoekt in de pilot of zij met preventieve hulpverlening kan voorkomen dat een echtscheidingssituatie zo escaleert dat het welzijn en/of de veiligheid van het kind in gevaar komt. De pilot is interessant, omdat kennis en expertise op verschillende gebieden samenkomen. Door samenwerking tussen het sociaal wijkteam en het Juridisch Loket worden inwoners zo goed mogelijk geïnformeerd en ondersteund, wat de kans op escalatie verkleint. Ook krijgen scheidende ouders handvatten aangeboden die de-escalerend werken. Hollands Kroon is pilotgemeente in een verbeterplan voor de regio Noord-Holland-Noord om kinderen in scheidingssituaties beter te beschermen en escalaties te voorkomen. Het scheidingsspreekuur is hier onderdeel van. Tegelijkertijd worden de resultaten in een pilot van Divosa onderzocht en gedeeld met andere gemeenten.

Als onderdeel van het programma Stelselvernieuwing Rechtsbijstand is met een subsidie van de Raad voor Rechtsbijstand op 1 mei 2021 de pilot ‘gezinsadvocaat’ in regio Hart van Brabant gestart. In de pilot is de gezinsadvocaat hét aanspreekpunt met als doel de scheidingsproblematiek binnen een gezin te de-escaleren en te zorgen dat ouders niet tegenover, maar naast elkaar staan. De gezinsadvocaat werkt daarbij samen met verschillende organisaties. Daarbij wordt samen met de professionals en de scheidende gezinnen in de pilot onderzocht hoe de gezinsadvocaat het beste bij scheidende ouders kan aansluiten.

In bijna alle regio’s in het land hebben Rechtbank, de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) en gemeenten afspraken met elkaar gemaakt. Het doel is dat kinderen in lopende juridische procedures van conflictscheiding bij instemming van de ouders door de rechtbank verwezen kunnen worden naar een zorgaanbieder (via de gemeente (lokaal team) of rechtstreeks naar een jeugdhulpaanbieder).

De procedure gezamenlijke toegang ouders is ontwikkeld door de rechtspraak in samenwerking met het programma Scheiden zonder Schade, en wordt uitgevoerd bij Rechtbank Den Haag en Rechtbank Oost-Brabant. Met de nieuwe procedure gezamenlijke toegang kunnen ouders zich met een gezamenlijk verzoek tot de rechter wenden over de onderwerpen waar zij zelf niet uitkomen, zoals bijvoorbeeld de zorg voor de kinderen, alimentatie of verdeling van de spullen. De procedure is ontwikkeld door de rechtspraak in samenwerking met het programma Scheiden zonder Schade. De nieuwe procedure stimuleert, onder andere met het hiervoor ontwikkelde deelnameformulier, volledige informatieverstrekking over het gezin en de eventueel betrokken hulpverlening en verleidt de ouders tot het innemen van een de-escalerende proceshouding. De zaak wordt binnen zes weken na indiening op zitting geplaatst en de zitting is gericht op de-escalerende behandeling en waar mogelijk het maken van duurzame afspraken. De pilot loopt vanaf april 2021 twee jaar en wordt onderzocht door de Universiteit Utrecht en Vrije Universiteit.

Op 17 maart 2021 is er bij Rechtbank Gelderland de nieuwe procedure gestart waarbij een relatief eenvoudig deelgeschil (dat in de weg staat van het bereiken van een totaalregeling) versneld aan de deelgeschillenrechter kan worden voorgelegd. Deze procedure loopt vanuit het project ‘Deelgeschillenrechter in Familiezaken’ en is bedoeld voor partijen in de beginfase van een scheiding. Een voorwaarde is dat de ex-partners met elkaar in onderhandeling zijn onder begeleiding van een MfN-mediator, bemiddelend advocaat/advocaten of notaris. De partijen dienen samen een verzoek in door het mailen van het aanmeldformulier. In bepaalde kwesties zal een advocaat namens partijen een verzoek moeten indienen. De rechtbank probeert de zitting binnen twee weken na het indienen van het verzoek te plannen. De deelgeschillenrechter probeert eerst of partijen er samen uit kunnen komen. Lukt dat niet, dan neemt die rechter een beslissing.

Ouders die uit elkaar gaan kunnen hele verschillende problemen hebben die om een oplossing vragen. Zo zijn er vaak praktische problemen op het gebied van woonruimte, financiële of juridische problemen, opvoedingsvragen of meer psychische problemen op het gebied van rouw en verliesverwerking of persoonlijkheidsproblematiek. Veel van deze problemen kunnen al voor een scheiding spelen, maar komen duidelijker naar voren op het moment dat er een scheiding speelt. De opeenstapeling van deze problematiek kan ervoor zorgen dat een scheiding uiterst complex verloopt. De samenhang van praktische, financiële, juridische en psychische problematiek vraagt om een duidelijke en samenhangende aanpak vanuit verschillende wetten, taken en financieringsstromen (ouders zelf, Wet publieke gezondheid, Wet maatschappelijke ondersteuning, Jeugdwet, Zorgverzekeringswet, Wet op de rechtsbijstand en Wet langdurige zorg). Voor een deel van deze taken zijn gemeenten verantwoordelijk, maar voor een samenhangende aanpak zal de samenwerking met andere partners van belang zijn.

Voorbeelden uit de praktijk

De 18 Friese gemeenten werken samen in het actieprogramma Foar Fryske Bern, met als doel het verbeteren van de Friese jeugdhulp. Eén van de hoofdthema’s is kind in beeld bij scheiding, waarover meer wordt verteld in de derde aflevering van de Scheidingstour. Naast de drie provinciale projecten deskundigheidsbevordering, een buddy voor elk Fries kind en de website www.scheideninfriesland.nl, zijn er vijf gemeenten die samen met Foar Fryske Bern lokaal een initiatief ontwikkelen. Zo is in de gemeente Súdwest Fryslân een Relatie- en Ouderschapspunt opgezet, waar ouders terecht kunnen met vragen en twijfels over hun relatie en eventueel een scheiding. In de gemeente Opsterland is het Expertiseteam Scheiden opgezet. Dit team zet (pro)actief in op preventie, het delen en daarmee vergroten van kennis en het verbeteren van de samenwerking tussen de partners.

In de gemeente Harderberg wordt gewerkt aan een informatieknooppunt relaties en scheiden: één centrale plek met kennis en expertise voor ouders en professionals. De routekaart is vertaald naar een beeldende rotonde met verschillende afslagen, van zelfhulp in de eigen omgeving naar lichte ondersteuning in het voorliggend veld. Ook de juridische en gespecialiseerde hulp zijn een afslag. Centraal op de rotonde bevindt zich een knooppunt waar de inwoner laagdrempelig in contact komt met het gehele netwerk aan hulpverlening. De kennis, expertise en werkwijzen worden gebundeld. Het is een fysiek en digitaal knooppunt. Het knooppunt heeft als doel om in een vroegtijdig stadium advies op verschillende levensdomeinen te verzorgen en verbinding te maken met mogelijke oplossingsrichtingen. Deze plek is er voor ouders, kinderen, hun sociale netwerk en professionals voor, tijdens en na een scheiding.

Terug naar overzicht

Een scheiding heeft impact op alle betrokkenen: de kinderen, de ouders en de directe omgeving. Het is belangrijk dat het eigen netwerk wordt betrokken en dat gezinsleden er niet alleen voor staan bij de verwerking van de scheiding en het omgaan met de veranderingen.

Voorbeelden uit de praktijk

Kinderen kunnen tijdens de scheiding door de rechter worden uitgenodigd voor een kindgesprek. Door beter beschikbare informatievoorzieningen en ondersteuning kunnen de kinderen zich goed voorbereiden voor het kindgesprek, durven ze eerder openlijk hun mening te geven en worden ze beter gehoord door de rechter. In deze video wordt voor het eerst een gesprek tussen kind en rechter getoond. De video is onderdeel van het project ‘De Stem van het Kind’, een samenwerking tussen het ministerie van Justitie en Veiligheid, Rechtbank Den Haag, Universiteit Leiden en documentaire regisseur Pieter Fleury. Het project is opgezet om kinderrechten en kindvriendelijke rechtspraak te onderzoeken en te verbeteren.

Een steunfiguur is een door het kind gekozen volwassene bij wie het kind zich veilig voelt, bij wie het open kan spreken en die het perspectief van het kind bij de ouders kan inbrengen. Steun uit de naaste omgeving draagt bij aan het verminderen van risico’s op schade. Daarom heeft een werkgroep vanuit Regiolab Oost-Brabant, onderdeel van het programma Scheiden zonder Schade, een handreiking geschreven over het belang van een informeel steunfiguur voor ieder kind in een scheidingssituatie. Doel van deze handreiking is om de bewustwording over nut en noodzaak van een steunfiguur voor het kind verder te versterken bij betrokken instanties en professionals.

In het netwerkberaad gaan ouders en de kinderen (vanaf ongeveer 10 jaar) met hun netwerk/steunfiguren om tafel. De Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) organiseert een netwerkberaad met als doel tot een advies aan de rechtbank te komen dat voldoet aan het belang van het kind en waar beide ouders achter staan. Dit kan o.a. gaan over de contactregeling, de hoofdverblijfplaats en het gezag. De RvdK benadrukt met deze aanpak de eigen verantwoordelijkheid van ouders voor hun kinderen. Afspraken die ouders zelf maken zijn immers effectiever en duurzamer dan opgelegde afspraken. Door de positieve ervaring die ouders tijdens het netwerkberaad hebben opgedaan, neemt bij ouders het vertrouwen toe dat zij op een ander moment ook tot afspraken kunnen komen. Ouders en hun netwerk plannen soms zelf een nieuw beraad om de afspraken te evalueren. Het netwerkberaad is geïnspireerd op methode van Signs of Safety, Eigen Kracht Centrale en de netwerkavond van Kinderen uit de knel. Er zijn vier stappen die worden doorlopen: introductie van het netwerkberaad, stem van het kind, uitvoering netwerkberaad en rapportage. De RvdK ziet graag dat binnen de hulpverlening ook gewerkt wordt met netwerkberaden zodat kinderen en ouders in een eerder stadium profiteren van deze aanpak.

In het eerste webinar in de reeks van het programma Scheiden zonder Schade was Steven Pont te gast. Hij is ontwikkelingspsycholoog en gezinstherapeut en roept het netwerk rondom (scheidende) ouders, zoals een vriend(in) of een familielid, op om hen een (eerlijke) spiegel voor te houden. Vaak wordt er door vrienden of familie partij gekozen waardoor de strijd tussen ouders alleen maar gevoed wordt. Terwijl ouders en kinderen daar juist niet mee geholpen worden. Zijn verhaal is hier terug te kijken.

Sinds 2009 is het verplicht voor ouders om een ouderschapsplan op te stellen. Het ouderschapsplan zorgt ervoor dat er duidelijke afspraken gemaakt worden over zaken zoals de omgang, alimentatie en school. Op de website www.alsjeuitelkaargaat.nl is een voorbeeld van een ouderschapsplan te vinden. Het programma Scheiden zonder Schade heeft een handreiking geschreven met handvatten voor professionals bij het opstellen van een ouderschapsplan en het begeleiden van ouders. Deze wordt begin 2022 gepubliceerd.

Terug naar overzicht

Samen blijven leren en ontwikkelen is van belang. Het programma Scheiden zonder Schade ondersteunt dit door partijen met elkaar in contact te brengen en zet zich in voor de (landelijke) verspreiding van ‘good practices’ en leerervaringen.

Voorbeelden uit de praktijk

Om kennis onder professionals te bevorderen en het netwerk te verbinden op het gebied van ouderschap, scheidingen en (dreigend) contactverlies tussen ouder en kind, zijn er in 2021 vanuit het programma Scheiden zonder Schade in samenwerking met NJi deskundigheidssessies georganiseerd. In de arrondissementen Den Haag (Haaglanden, Midden-Holland en Holland Rijnland) en Oost-Brabant (Noordoost-Brabant en Zuidoost-Brabant) hebben verschillende bijeenkomsten plaatsgevonden. De thema’s van de bijeenkomsten zijn afgestemd op de behoeften van de professionals binnen de regio. Vanuit het (preventieve) hulpverleningsveld, lokale teams, GI’s, als ook vanuit de advocatuur, Veilig Thuis en mediation zijn deelnemers betrokken. Video’s van o.a. de deskundigheidsbevorderingssessies zoals de themabijeenkomst ‘Juridische basiskennis in scheidingssituaties’ zijn hier op YouTube te vinden.

Werkplaats SAMEN is een samenwerkingsverband vanuit de zorg voor jeugd en het brede sociaal domein dat bestaat uit (toekomstige) praktijkprofessionals, ouders, jongeren, docenten en lectoren van hogescholen, gemeenteambtenaren en onderzoekers. Deze Werkplaats heeft de afgelopen jaren intensief samengewerkt met Regiolab Den Haag van het programma Scheiden zonder Schade. Als vervolg daarvan wordt het Leernetwerk ‘Kind en complexe ouderrelaties’ opgericht.

In gemeente Zwolle is een leergemeenschap opgezet voor professionals die betrokken zijn bij relatieproblematiek en scheiding. Gemeente Zwolle vertelt hier meer over tijdens de Scheidingstour van het programma Scheiden zonder Schade.

In de provincie Zeeland kunnen ouders, kinderen, naasten en professionals met vragen over scheiden terecht bij Kind in Scheiding Zeeland. Kind in Scheiding Zeeland is ook het loket voor de ‘uniform hulpaanbodzaken’ vanuit de rechtbank. Daarnaast worden er in de regio voor professionals (ook voor professionals die werkzaam zijn bij lokale toegangsteams) deskundigheidsbijeenkomsten georganiseerd en is er een trainingsaanbod.

In de regio Gelderland-Zuid (Nijmegen en Rivierenland) worden er vanuit de sociale teams deskundigheidsbevorderingssessies georganiseerd voor aandachtsfunctionarissen van complexe scheidingen die werkzaam zijn in de lokale teams. Diverse medewerkers van Gecertificeerde Instellingen, Raad van de Kinderbescherming en advocatuur/mediation sluiten daarbij aan.

De gemeentelijke toegangen van de 11 gemeenten uit de regio IJsselland hebben samen met de rechtbank te Zwolle een ambitie opgesteld als het gaat om de aanpak in scheidingssituaties. Het Regionaal Serviceteam Jeugd IJsselland (RSJ IJsselland) is samen met toegangsteams, Gecertificeerde Instellingen en de Raad van de Kinderbescherming gaan kijken welke aanpakken jeugdhulpaanbieders (gaan) ontwikkelen om lacunes te voorkomen c.q. op te heffen. Belangrijkste uitgangspunt is dat de betrokken professional goed kijkt naar het vraagstuk dat voorligt en welk antwoord daarop passend is. Niet elk vraagstuk vraagt immers om inzet vanuit de Jeugdwet. Soms vraagt het bijvoorbeeld om inzet vanuit een andere wet, zoals de Wet maatschappelijke ondersteuning, of de Wet op de rechtsbijstand, of kan inzet door ouders zelf worden gefinancierd. De brede uitvraag (triage) is essentieel en vindt daarom altijd plaats voordat inzet van jeugdhulp aan bod komt. Dit maakt dat met de rechtbank is afgesproken dat zij in dergelijke zaken in het kader van uniform hulpaanbod verwijzen naar de gemeentelijke toegangsteams.

Terug naar overzicht

In veel gevallen lukt het ouders om op een waardevolle manier te scheiden. In sommige gevallen lukt dat helaas niet. Binnen een gezin kan er dan sprake zijn van complexe scheidingsproblematiek en kunnen de gemoederen hoog oplopen met contactverlies tussen ouder en kind tot mogelijk gevolg.

Voorbeelden uit de praktijk

In de scheidingsaanpak staat de veiligheid en het belang van het kind voorop. In sommige gevallen is de situatie erg complex en is het lastig in te schatten wat in belang van het kind is als er sprake is van een scheiding. Om de situatie goed te beoordelen, kan het helpen om met verschillende professionals samen een multidisciplinaire casuïstiekbespreking te houden. Niet meteen opschalen naar een gedwongen maatregel, maar opschalen door expertise erbij te halen. Zo zijn er verschillende voorbeelden waarbij hulpverleners met verschillende expertises bij elkaar komen, bijvoorbeeld bij het Netwerk Zorg en Straf Limburg. Het netwerk is een ‘lerend’ netwerk waar samen met ketenpartners (politie, OM, reclassering, Zorg- en Veiligheidshuis en Veilig Thuis) lessen worden geleerd uit casuïstiek om werkafspraken en processen in de dagelijkse praktijk te verbeteren. Ook is er de multidisciplinaire aanpak plusplus (MDA++). Deze aanpak brengt verschillende lijnen bij elkaar tot een doelmatige en planmatige aanpak. Door heel het land werken projectleiders MDA++ vanuit het programma Geweld hoort nergens thuis aan de stevige basis voor deze aanpak, binnen of in nauwe aansluiting op de Zorg- en Veiligheidshuizen.

Vanuit het programma Scheiden zonder Schade is de pilot ‘specialist contactverlies’ in maart 2021 van start gegaan. Binnen de pilot is een team van specialisten (bestaande uit GZ-psycholoog BIG, Orthopedagoog-generalist SKJ/NVO, MfN-registermediator familierecht, Relatie- en gezinstherapeut NVRG SKJ) aangesteld die uitzoeken welke specialistische kennis rondom contactverlies nodig is. Aan de hand van concrete casussen wordt de inzet en de positie van een ‘specialist contactverlies’ nader ontwikkeld en bepaald. Instanties en professionals uit de regio’s van de Regiolabs die met een gezin werken waar contactverlies in een scheidingssituatie dreigt of speelt kunnen beroep doen op het team middels de consultatie- of interventiefunctie. In de praktijk krijgen veel verschillende professionals te maken met omgangsproblematiek na een scheiding. Voor professionals is het in die situaties niet altijd even duidelijk wat zij/hij zelf kan bijdragen, op welke wijze en via welke benadering. Daarom werkt het programma Scheiden zonder Schade aan een handreiking voor professionals met leidende principes over hoe je het conflict kan verminderen en ruimte kan creëren voor ouders om te communiceren.

Het toekomstscenario kind- en gezinsbescherming beschrijft op hoofdlijnen hoe de kind- en gezinsbescherming er over 5 tot 10 jaar kan uitzien. Hierbij ligt er een rol voor verschillende professionals, zoals wijkteams, een regionaal veiligheidsteam en expertise platforms om samen gezinnen op de juiste manier te ondersteunen. De wijkteams en de Raad voor de Kinderbescherming, Gecertificeerde Instellingen en Veilig Thuis-organisaties zullen in verschillende lokale en regionale proeftuinen werken aan veiligheidsvraagstukken in gezinnen en huishoudens. Er wordt nauw samengewerkt met de partijen in het sociaal domein en de gespecialiseerde jeugd en volwassenorganisaties. Verder zal expliciet een verbinding worden gelegd tussen het zorg- en het veiligheidsdomein. In de proeftuinen wordt van alle partijen gevraagd om samen te onderzoeken, leren en ontwikkelen naar nieuwe werkwijzen in lijn met het toekomstscenario.

Handreiking gemeenten

Handreiking aan gemeente

Ontdek de thema's

Meer over het programma Scheiden zonder Schade

Preventie & vroegsignalering

Voorkomen is beter dan genezen

Voorbeelden uit de praktijk

Triage en inschatting van relatieconflict

Signalen herkennen en bepaling urgentie

Voorbeelden uit de praktijk

Integrale samenwerking en netwerkvorming

Samenwerken door o.a. juridische partijen te betrekken

Voorbeelden uit de praktijk

Integrale aanpak en netwerkvorming

Problemen komen in verschillende gedaanten

Voorbeelden uit de praktijk

Netwerk rondom het gezin

Betrek het eigen netwerk voor een goed verloop

Voorbeelden uit de praktijk

Gezamenlijk leren

Leren van en met elkaar

Voorbeelden uit de praktijk

Omgaan met complexiteit

Het lukt niet altijd om goed uit elkaar te gaan

Voorbeelden uit de praktijk

Handreiking gemeenten

Handreiking aan gemeente

Scheiden zonder Schade

Ontdek de thema's

Meer over het programma Scheiden zonder Schade

Preventie & vroeg&shy;signalering

Voorbeelden uit de praktijk

Triage en inschatting van relatieconflict

Voorbeelden uit de praktijk

Integrale samenwerking en netwerk&shy;vorming

Voorbeelden uit de praktijk

Voorbeelden uit de praktijk

Netwerk rondom het gezin

Voorbeelden uit de praktijk

Gezamenlijk leren

Voorbeelden uit de praktijk

Omgaan met complexiteit

Voorbeelden uit de praktijk

Preventie & vroegsignalering

Integrale samenwerking en netwerkvorming