Toespraak van minister Van Engelshoven bij Dies Natalis Open Universiteit

Minister Van Engelshoven sprak tijdens de 36e Dies Natalis van de Open Universiteit, op 11 december 2020. De toespraak is ook terug te kijken via deze link: https://www.ou.nl/dies-natalis

Beste mensen,

Liefst had ik u vandaag persoonlijk ontmoet, in het theater van Heerlen, zoals u had bedacht. De laatste keer dat ik als minister uw stad bezocht was in de zomer van vorig jaar, tijdens Cultura Nova. Met die fijne herinnering op zak was ik graag weer in Den Haag in de auto gestapt, op weg naar uw Diesviering.

Helaas gooien de besmettingscijfers en reisbeperkingen nu roet in het eten.

Gelukkig viert u tóch uw 36e verjaardag, en kunnen we via deze weg bij elkaar zijn. Want u viert het in de voor u zo kenmerkende stijl. Digitaal.

Ik hoop van harte dat het verhaal dat ik vandaag vertel, niet alleen u als studenten, werknemers en bekenden van de Open Universiteit bereikt. Ik vermoed namelijk dat er bij u iets te vinden is dat we de komende jaren hard nodig gaan hebben. U noemt uzelf immers “dé expert op het gebied van leren en doceren in een door technologie verrijkte omgeving”. Meer mensen, binnen en buiten het onderwijs, zouden dit moeten weten.

Want het belang van uw expertise is ontzettend actueel, van groot belang voor het hoger onderwijs, en daarmee voor de toekomst van ons land.

Maar voordat ik straks afsluit met de rol die uw filosofie kan hebben in die toekomst, wil ik eerst kort terugkijken op waar we in het hoger onderwijs mee bezig zijn. Ook wil ik een groot compliment maken aan de hele academische gemeenschap. Met dat laatste begin ik.

Toen ik vorig jaar om deze tijd voor een volle zaal in Utrecht de Strategische Agenda voor het Hoger Onderwijs presenteerde, dook aan de andere kant van de wereld een onbekend virus op. Niemand in die Utrechtse zaal die dag voorzag toen hoe een pandemie onze studenten, docenten en bestuurders in de weg zou gaan zitten.

Wat volgde is bekend. De coronacrisis vraagt enorm veel van iedereen in het onderwijs. De hele sector heeft een grote prestatie verricht met de overgang naar online en digitaal onderwijs. En de crisis laat ook zien hoe robuust en veerkrachtig onze docenten en onderzoekers zijn.

In alle bezoeken die ik heb afgelegd was het indrukwekkend om te merken hoe studenten, docenten en onderzoekers hun werkzaamheden opnieuw hebben ingericht. Het kóst veel energie, maar het motiveert óók. Ik heb grote waardering voor het werk van iedereen.

En hoewel de coronacrisis op dit moment natuurlijk op veel manieren allesbepalend is, zie ik gelukkig ook dat de omslag in het hoger onderwijs waar we al ruim vóór de pandemie aan waren begonnen, niet naar de achtergrond is verdreven.

Sinds 2017 heb ik samen met de Tweede Kamer, de onderwijsinstellingen en studenten in ons land, een aantal belangrijke knoppen kunnen omzetten.

Zo denken we niet langer in rendement van een studie, maar in succes van de student. We maken geen prestatieafspraken meer, maar afspraken over kwaliteit. We verdrijven het idee van onderlinge concurrentie, en kiezen voor samenwerking. En een cultuur van controle en afrekenen maakt plaats voor ruimte en vertrouwen.

Daar gaan we mee door. De huidige crisis verandert niets aan deze opdracht.

Sterker nog, het is nu extra belangrijk om deze beweging door te zetten, want de situatie waar we nu ieder voor zich én als collectief in zitten, maakt het belang van goed, flexibel en toegankelijk onderwijs alleen maar groter.

Dat weet u natuurlijk ook. U doet uw werk in zware tijden, en ziet dat veel van wat er in een mensenleven belangrijk is, en waar we als samenleving aan hechten, in de verdrukking komt:

  • De kwetsbaarheid van alles van waarde is nog duidelijker geworden. We missen handen aan het bed en we missen leraren voor de klas;
  • Mensen hebben zorgen over hun bestaan. De werkloosheid neemt toe, en veel zelfstandigen hebben het buitengewoon lastig;
  • En verandering gaat razendsnel. Er zijn nogal wat sectoren waar men zich nog sneller dan gedacht moet aanpassen, aan bijvoorbeeld de digitalisering die al gaande was vóór corona.

Kortom, voor een flink aantal Nederlanders heeft het huidige tijdsgewricht aardig wat kenmerken van een ‘perfect storm’. Juist úw werk en gedachtegoed kan hierin een welkome reddingsboei zijn.

Want digitaal onderwijs, goed toegankelijk onderwijs, én een stevige inzet op om- en bijscholing kunnen deze mensen helpen om een nieuwe koers te vinden, en ons als samenleving sterker uit die storm laten komen.

Universiteiten zijn zich daarvan gelukkig heel goed bewust. Dat hebben de voorstellen voor leerrechten, zoals in oktober aangeboden aan mijn collega-minister Koolmees, duidelijk gemaakt.

En ik vind het een bijzonder krachtig signaal dat de universiteiten de handen ineen geslagen hebben om hun Leven Lang Ontwikkelen-aanbod gezamenlijk toegankelijk te maken. Mede gedwongen door een pandemie, is de tijd nu rijp voor grote stappen op dit vlak. Want steeds meer Nederlanders ondervinden aan den lijve dat ze wel een nieuwe richting móeten kiezen:

  • Een voormalig stewardess die nu als gastvrouw aan de slag gaat bij een zorginstelling;
  • De piloot die zich laat omscholen tot treinverkeersleider;
  • En ik denk ook aan de kok die zijn keuken inruilt voor het klaslokaal.

Natuurlijk maken zij nu uit nood geboren keuzes, die zonder corona misschien nooit gemaakt zouden zijn. Maar het zijn ook landgenoten die oprecht een nieuw talent in zichzelf ontdekken. Waarvan ze zonder crisis misschien helemaal niet wisten dat ze het in zich hadden.

Dit vertelt mij nog maar eens dat het nu echt tijd wordt dat we in ons land, liefst zelfs in Europa, een gezamenlijke cultuur van leren en ontwikkelen krijgen. Een levenslange leercultuur, gericht op het succes van studenten van alle leeftijden en achtergronden, en met kansen voor iedereen.

Eigenlijk is die opdracht precies zoals u die bij de Open Universiteit al sinds jaar en dag ziet. Een keuze die je ooit maakte voor een opleiding, een loopbaan en het leven dat daar bij hoort, kan goed of minder goed uitpakken. Pakt het voor jou minder goed uit, of is het je tot nu toe om welke reden dan ook niet gelukt om de weg naar de universiteit te vinden, dan moet er tóch een kans beschikbaar zijn voor je. Net als voor ieder ander.

Op dit moment zijn heel veel mensen op ons continent toe aan zo’n kans. En dat brengt mij bij de wens die ik heb voor u, op uw verjaardag.

Achteraf zal 2020 voor veel Europeanen in het beste geval een rumoerig jaar zijn geweest. Maar het kan ook een jaar blijken waarin je wereld op z’n kop stond en je grote keuzes moest maken.

Laat de Open Universiteit voor al die mensen wiens wereld op zijn kop staat, en nu even zoekende zijn, alstublieft een betrouwbaar kompas zijn.

Normaal gesproken wijst dat naar het noorden, maar in dit geval zijn zij toch echt in het diepe zuiden van ons land aan het goede adres.

U kunt uw naam eer aandoen, door juist nú uw expertise te delen en uit te bouwen. Ik vermoed dat er door het hele land collega’s zijn die willen weten hoe het digitale onderwijs nog beter kan, en het centrum voor onderwijstechnologie waar u aan werkt is daarom voor velen het volgen waard.


Beste mensen,

Nogmaals van harte gefeliciteerd met uw 36e verjaardag. Wat klinkt dat nog heerlijk jong. Ik wens u een hele gezonde toekomst.

Dank u wel.