In memoriam Arthur Docters van Leeuwen: 'Een man die stond voor de rechtsstaat en een controleerbare overheid'
Arthur Docters van Leeuwen is op vrijdag 14 augustus in Den Haag op 75-jarige leeftijd overleden: een ambitieuze, intelligente en markante topambtenaar. Ook voor BZK heeft hij veel betekend, zoals blijkt uit herinneringen aan hem van enkele mensen die hem hebben gekend.
Wie je ook vraagt hem te typeren, in elk antwoord komen vooral zijn eruditie en grote intelligentie naar voren. ‘Intellectueel was hij een klasse apart’, zegt voormalig topambtenaar Jan Willem Weck, inmiddels gepensioneerd maar nog actief als toezichthouder bij een aantal organisaties. ‘Hij was altijd bereid om deel te nemen aan discussies die wij organiseerden met onder andere ambtenaren en politici. Hij deed dat niet gesloten, vanuit een ivoren toren, maar juist open en hij stopte veel tijd en moeite in het overtuigen van anderen met sterke argumenten. Hij kon anderen ook goed adviseren, dat heb ik zelf ook ervaren, want hij was zeer geïnteresseerd in de ontwikkeling van mensen om hem heen. Docters van Leeuwen was ook zeer erudiet, dat bleek onder meer uit de artikelen die hij schreef, vol prachtige metaforen en citaten bijvoorbeeld. Daar zat een wereld van kennis achter.’
Openheid
Erik Akerboom, Directeur-generaal van de AIVD, prijst de visie van Docters van Leeuwen als hoofd van de BVD. ‘Arthur Docters van Leeuwen - DvL zoals we hem kenden - was een markant mens en een scherp strateeg. De AIVD heeft veel aan hem te danken. Hij heeft de dienst gemoderniseerd en veel van wat hij ons heeft nagelaten is bestendig gebleken. Hij hamerde er voortdurend op zo transparant mogelijk te zijn en vooruit te kijken naar 'ongeziene' dreigingen. Tot op de dag van vandaag plukken we de vruchten van zijn visie.'
Ineke Donkervoort roemt de scherpzinnigheid van Docters van Leeuwen. ‘We werkten nauw samen toen hij directeur van de BVD was (de voorloper van de AIVD) en ik directeur communicatie op het ministerie. Hij was een zeer slimme man, analytisch heel sterk. Hij stond ergens voor: de democratische rechtsstaat en een open, transparante en controleerbare overheid. In de setting van de BVD was dat wel uitdagend, want hoe ver kun je gaan met die openheid? Daar zit voor de BVD een grens aan. Indertijd werd er kritisch naar de BVD gekeken: ging de dienst haar boekje niet te buiten met bijvoorbeeld infiltraties? Was die geheimzinnigheid wel nodig? Arthur Docters van Leeuwen zette in op het op allerlei manieren beter uitleggen van het werk van de BVD: een meer open dienst. Belangrijk vanuit communicatie-oogpunt was de uitnodiging aan Fons de Poel van de actualiteitenrubriek Brandpunt om te komen filmen bij de BVD en Arthur Docters van Leeuwen uitgebreid te interviewen. Dat was nieuw. Arthur deed het dat op zijn manier: met argumenten zijn visie neerleggen; ‘het nog een keer uitleggen…’. Het was niet zijn stijl om mee te buigen. Met mensen die minder slim waren kon hij moeite hebben. Dat is in communicatie niet altijd handig. Daarover konden wij het goed hebben, maar hij was zoals hij was. Met kritiek op de BVD had hij geen moeite, hij kon accepteren dat mensen er anders tegenaan keken. Maar hij stond voor zijn mensen!’
Inspirerend
‘Indrukwekkend en inspirerend’, zo vat Boudewijn Steur Arthur Docters van Leeuwen in twee woorden samen. Steur (nu afdelingshoofd Advies bij het programma-directoraat-generaal COVID-19) leerde hem kennen in de periode 2007-’08, toen Docters van Leeuwen bezig was aan zijn (overigens nooit voltooide) proefschrift en Steur zelf bij de Centrale Kennis Eenheid werkte. ‘Echt jaloersmakend intelligent. Hij kwam altijd boven de materie uit, kon rode lijnen zien en creatieve verbindingen leggen.
Daarmee kon hij je een stap verder brengen in je eigen denken. Hij kon eigenwijs zijn, overtuigd van zijn gelijk, maar hij stond ook open voor argumenten, als dat tenminste goede argumenten waren die hout sneden. Hij wilde het gesprek voeren op hoog niveau. Het was een imponerende man. Alleen zijn houding al: hij zat altijd op zijn gemak, een beetje onderuit, maar was absoluut een aanwezigheid. Als je een ruimte binnenkwam waar hij was, merkte je hem altijd meteen op.’
Commitment
Bert van Delden, plaatsvervangend directeur-generaal Bestuur, Ruimte en Wonen, herinnert zich Docters van Leeuwen als een man met een groot commitment. ‘Hij deed nooit iets half. Hij was net als ik betrokken bij het Nederlands Gesprek Centrum. Hij had uitgesproken opvattingen en wilde deze opvattingen ook altijd uitspreken. Maar hij hield ook van andere meningen, dan kon hij daar tegenin gaan met argumenten, het ging hem om het gesprek. Ik betrok hem ook bij de Internationale School voor Wijsbegeerte en ik raadpleegde hem over ingewikkelde kwesties rond het openbaar bestuur. Hij was bijvoorbeeld scherp als het ging om toezicht houden, welke posities je inneemt en welke competenties daarvoor nodig zijn. Hij werkte op het snijvlak van BZK, justitie en orde en veiligheid. Ik vond het dan ook mooi dat de rouwadvertentie voor hem door drie ministeries gezamenlijk is ondertekend. Dat gebeurt zelden, maar het is passend.’
Hartelijk
Ambitieus, eigenwijs, overtuigd van zijn gelijk: maar Arthur Docters van Leeuwen had ook heel andere kanten. ‘Hij was aardig, een aimabele man in de omgang’, zegt Steur. ‘En betrokken, zo wist hij de tweede en alle volgende keren dat ik hem ontmoette niet alleen wie ik was, maar ook waar ik werkte. Daar deed hij moeite voor.’
Ook Donkervoort (tegenwoordig zelfstandig interimmanager in het maatschappelijk domein) kijkt met veel plezier en waardering terug op haar samenwerking met hem. ‘Hij liet ruimte voor goede discussies. Dat is voor een directeur communicatie heel belangrijk en prettig.’
Weck prijst de betrokkenheid van Docters van Leeuwen bij de mensen met wie hij te maken had. ‘Hij was altijd bereid om bij te springen en had een zacht karakter, het was een vaderlijke man.’
‘Hij combineerde zijn denkkracht met het inzetten van zijn netwerk’, aldus Van Delden. ‘Dan moet ik even iemand op zijn schouder tikken, zei hij dan. Een hartelijke man, die ook persoonlijke interesse toonde. En, heel belangrijk: hij had zelfspot.’
De loopbaan van Arthur Docters van Leeuwen
Plaatsvervangend Directeur-generaal
Docters van Leeuwen begon bij BZK in 1969, bij het toenmalige Directoraat-generaal Overheidspersoneelsbeleid. Maar zijn glansrijke loopbaan bij BZK nam pas echt een vlucht in 1980. In dat jaar keerde hij terug na een decennium voor Financiën te hebben gewerkt. Eerst als plaatsvervangend directeur voor de politie. Daarin hield hij zich onder andere bezig met de geweldinstructies bij demonstraties van krakers en anti-kernenergie-activisten. In 1981 werd hij plaatsvervangend Directeur-generaal voor openbare orde en veiligheid, waarin hij richting gaf aan de vernieuwing van de politieorganisatie.
Binnenlandse Veiligheidsdienst
Begin 1989 werd Docters van Leeuwen benoemd als hoofd van de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), de huidige AIVD. Hij leidde de dienst in de tijd dat het ijzeren gordijn viel. Onder zijn leiding verschoof de aandacht van de BVD meer naar misdaadbestrijding. Zo werd een belangrijke nieuwe BVD-taak de bestrijding van de georganiseerde misdaad en corruptie en het tegengaan van Chinese spionage. Ook kwam er onder zijn leiding veel aandacht voor de aanpak van de cocaïnemaffia in Suriname. Het was in deze rol als hoofd van de BVD dat Docters van Leeuwen nationale bekendheid kreeg.
Na BZK
In 1995 nam hij afscheid van de BVD en dus van BZK. Hij ging aan de slag als voorzitter van het College van procureurs-generaal. En van 1999 tot 2007 was hij bestuursvoorzitter van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Na zijn pensionering was Docters van Leeuwen onder andere voorzitter van Holland Financial Centre, research fellow aan de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur en voorzitter van de adviesraad bij IRS, een bedrijf dat zich richt op integriteits- en veiligheidsvraagstukken.
Met Arthur Docters van Leeuwen verliest Nederland een markante en erudiete persoonlijkheid die zijn werkzame leven in het teken stelde van een rechtvaardige en veilige samenleving.