Victim Blaming

(Verschillende vrouwen en een man houden kartonnen borden vast met daarop de teksten: 'Een man doet dat niet zomaar', 'Je was gewoon naïef', 'Je had dus gedronken die avond?' en 'Wat had je dan verwacht, met Tinder...'.)

INGETOGEN MUZIEK

(Beeldtitel: Victim Blaming na seksueel geweld. Beeldtekst: Een korte documentaire van Sunny Bergman. Op het bord van een vrouw staat: Jij weet niet wat een echte verkrachting is.)

VROUWENSTEM: Ik was echt heel dronken geworden
en toen was ik al knock-out gegaan toen hij aankwam, en toen is het gebeurd.

(Op een volgend bord: Je hebt zijn leven kapot gemaakt!)

Ik lag ook gewoon, ik was helemaal niet erbij.

(Een bord met: Waarom gilde je niet gewoon?)

VROUWENSTEM: Ja, eigenlijk begon het al toen ik elf was,
maar het waren hele kleine handelingen vanuit mijn stiefvader.

(Een bord met: Als jij het ons had verteld, dan was het misbruik eerder gestopt.)

Toen ik dertien was, is het overgegaan op ook echt verkrachtingen.
Je moet jezelf gaan verdedigen
en je moet gaan bewijzen dat wat er is gebeurd, dat dat is gebeurd.
En doordat mensen allemaal een oordeel over jou hebben,
terwijl je iets heel moeilijks vertelt überhaupt.
Het heftige aan victim blaming vind ik, is... Euhm...
Dat we gewoon altijd dat slachtoffer maar de schuld geven
en eigenlijk een soort van het gedrag van de daders goedpraten.
Het is toch een beetje zo van: ja, zo'n vrouw heeft het uitgelokt.
Euhm...
En voor een man wordt vaak toch een soort van excuus bedacht.
Ja, 'bedacht', zo van, ja...
SUNNY BERGMAN: Hij kon zich niet bedwingen.
Hij kon zich niet bedwingen of: ze was wel heel uitdagend.
Of, in mijn geval dan: had je maar niet daar moeten gaan logeren,
vind je het gek dat die man dat doet?
Een man beschuldigen van verkrachting is het ergste dat je kunt doen.

(Ze zit in een fauteuil en leest in een notitieboek.)

Ze heeft gezegd dat ik hen heb ontwricht.
En dat ik daarvoor mijn excuses moet aanbieden.
SUNNY: Hen?
Ja. Of, nou: hen, de sociale kring waarin we verkeren, de gemeenschap.
Ik zag je die avond, jij geilde hem op,
zoals je met alle mannen doet, dat is een probleem van jou.
En jij weet niet wat verkrachting is.
Maar vooral dat ik mijn excuses moet aanbieden.

(Ze schiet in de lach.)

Dat kan toch echt niet?

(Ze legt het boek op de grond.)

Weet je alles nog van die avond? Maar hoe ben je gedrogeerd dan? Dat weet je toch?
Waarom ben je niet weggegaan? Waarom ben je naar binnen gegaan?
Zo veel vragen dat ik denk van: ga je nog vragen hoe het met mij gaat of...
En dat is soms confronterend.
Dat ik geen rokje aan had moeten hebben.
Ja, zie je, homo's, ja, jullie zijn ook altijd maar zo oversekst bezig
en via Grindr afspreken, et cetera, jullie roepen het wel een beetje over jullie af.
Mannen doen dat niet zomaar, je hebt hem sowieso uitgelokt.
Ja, je moet het ook loslaten, hè, het is nu toch wel klaar.

(Sunny Bergman:)

SUNNY: Ik ben benieuwd hoe victim blaming werkt.
Daarom nodig ik een groep Nederlanders uit, een afspiegeling van de samenleving,
om met hen aan de hand van stellingen te praten
over hoe wij als maatschappij omgaan met seksueel geweld.
Je kan niet altijd direct het slachtoffer geloven,
precies op z'n woord dat dat de waarheid is,
want er zijn mensen die anderen zwart willen maken, die een slaatje eruit willen slaan,
die een rechtszaak aan willen gaan.
Weet je, je hebt mensen met slechte intenties die zich voordoen als slachtoffer.
MAN: Ik geloof dat een verhaal altijd twee kanten heeft.
Omdat altijd geprobeerd wordt om datzelfde slaatje eruit te slaan,
er komt altijd een eis tot schadevergoeding.
Dat wordt heel erg geprobeerd. Dat vind ik jammer, dat dat kan gebeuren.
MAN: Dat ben ik niet met je eens.
Ik vind dat als iemand zegt dat het een negatieve ervaring is geweest,
dan accepteer ik dat het voor die persoon een negatieve ervaring is geweest.
In principe zou ik ook graag iedereen willen geloven,
dat is in eerste instantie waar je volgens mij van uit moet gaan,
maar het is altijd goed om door te vragen,
om het verhaal erachter te horen, of het ook echt zo is.
Wat voor soort vragen zou je dan kunnen stellen?
Wat gebeurde er precies?
Euh...
Wanneer kreeg jij het gevoel dat er iets gebeurde tegen jouw zin?
Heb jij op dat moment gezegd: Ik wil dit niet.
Waarom ben je met deze persoon in deze situatie beland?
Wilde je eerst wel, maar is er een verandering in de situatie ontstaan
waardoor je op een gegeven moment...
-Heel veel vragen.
MAN: Ja, er zijn er heel erg veel voor nodig.
Al die vragen roepen bij mij al gelijk, weet je, ik werd er een beetje benauwd van.
Want als dit soort vragen me gesteld zouden worden,
dan zou ik uiteindelijk het misschien terugnemen, terugkrabbelen.
Puur omdat ik gewoon echt zoiets heb van: meen je dit nou echt serieus?
Ik kom met iets aan en er is mij iets heel ergs aangedaan
en, dan, ja, sorry dit... Ik... Ja... Nee...
Juist als je heel erg gaat doorvragen over de situatie,
het hele politieonderzoek gaat doen, als vriend niet aanhoort,
dat je dan juist mensen het gevoel geeft dat ze niet goed gehandeld hebben,
doordat ze niet duidelijk nee gezegd hebben.
Terwijl ik denk dat je juist die vragen zou moeten laten aan de politie of rechter
en niet als vriend aan je beste vriend moet vragen.
Mijn dochter heeft seksueel geweld meegemaakt.
En... Euhm...
Ik geloofde haar en ik ben heel rationeel ermee omgegaan in die zin,
vond ik van mezelf, in die zin: Frank, kijk uit dat je geen vragen gaat stellen
waarbij je op dit moment in twijfel gaat trekken of het is gebeurd.

(Een vrouw zit in de fauteuil:)

Ik dacht: misschien overdrijf ik? Misschien is het ook allemaal wel niet zo heftig.
Misschien maak ik er een heel groot ding van.
Dat heb ik echt wel gedacht in het begin.
SUNNY: Door de reacties die je kreeg?
Ja.
Want het is al gebeurd.
Je moet bij de politie proberen te gaan bewijzen dat dit is gebeurd
en met je advocaat ben je aan het bewijzen dat dit is gebeurd.
En dan moet je je vriend gaan uitleggen, gaan bewijzen dat het is gebeurd,
dat ik denk: ik zeg het, toch?
Die reacties gaven mij wel echt het gevoel dat ik zelf schuldig was.
Dat ik gewoon een beetje naïef en dom was geweest
en niet goed naar mezelf had geluisterd.
Ja, ik gaf mezelf daarin wel de schuld, ja.
Zeker omdat het misbruik bijvoorbeeld ook gewoon in huis gebeurde,
dus ook als m'n moeder bijvoorbeeld thuis was, of m'n zusjes.
Dus dan zeiden ze ook gewoon van: Ja, maar je had toch kunnen schreeuwen,
waarom heb je dat dan niet gedaan?
Ja, het is... Beschuldigend voelde het.
Het gevoel dat ik gewoon met een stok werd geslagen of zo
iedere keer als ik zo'n opmerking kreeg of een reactie.
Zo van 'ga terug in je hok', weet je wel, bam.
VROUWENSTEM: Ik voel me altijd heel klein, heel erg niet begrepen.
Ik ben Iva Bicanic. Ik ben klinisch psycholoog.
Dus ik geef traumabehandeling aan kinderen en jongvolwassenen
die seksueel misbruik hebben meegemaakt.
Mijn naam is Thysia, ik ben verkracht, ik was achttien.
Euhm... Ik was jong model, ik ben naar Parijs gestuurd
en zat daar in huis bij een modellenagent en die heeft mij gedrogeerd en verkracht.
VROUWENSTEM: Ik ben verkracht tijdens een Tinderdate.
Ik heb hem gevraagd te stoppen en zijn reactie daarop was
dat hij twee handen om mijn nek legde.
IVA: 75 procent van de mensen die er voor het eerst mee naar buiten komt,
wordt geconfronteerd met ten minste één negatieve of beschuldigende opmerking.
Dat victim blaming, dat heet niet voor niks 'second rape',
want de gevolgen van victim blaming kunnen erger zijn dan het misbruik zelf.
THYSIA: Ik heb over me heen gekregen dat ik een hoer was, een golddigger,
dat ik er een slaatje uit wilde slaan en waarom ik nu pas met het verhaal kwam.
Ik weet gewoon: de meeste slachtoffers moeten dealen met schaamte en schuld,
schaamte, schuld, schaamte, schuld, weet je wel.
Ik heb er zelf schuld aan, daar schaam ik me voor.
Ik schaam me dat ik slachtoffer ben.
En dat is iets wat gewoon, dat zit zo heftig in je.
Ik vind het lastig om te zeggen: Is het nou niet helemaal mijn schuld?
Nee, het is niet helemaal mijn schuld.
SUNNY: Het is helemaal niet jouw schuld.
Oké.
Ja... Kijk, zie je, zelfs nu kan ik daar dus nog wel, ondanks dat ik hier dan zit
en heel erg andere mensen een hart onder de riem probeer te steken,
zit er bij mij onbewust nog wel ergens het gevoel
dat ik zelf ook een keuze heb gehad.
Dat je bijna denkt van: ik heb het over mezelf afgeroepen.
Terwijl dat het echt niet is.
SUNNY: Het is sowieso niet jouw schuld.
Nee.
Maar dat is wel moeilijk te geloven.
Als dat constant door je hoofd gaat: ik ben gewoon zelf naar binnen gelopen.
Je moet niet zo veel drinken, het is dan je eigen schuld.
Maar weet je, ik... Ik begrijp de theorie, ze klopt namelijk.
Het was niet gebeurd als ik niet zo veel had gedronken.
Het is de waarheid, maar daar gaat het niet om.
Het gaat erom dat het mijn recht is om mezelf helemaal katjelam te zuipen
zonder gepenetreerd te worden en dat dat niet te veel gevraagd is.

(Een man die deelneemt aan het groepsgesprek, staat op.)

Het probleem dat ik zelf heb met de term victim blaming,
is dat het de volledige verantwoordelijkheid van het slachtoffer weghaalt.
Het is hartstikke naar wanneer iemand zoiets tegenover een ander doet,
het is heel erg onmenselijk, maar alsnog kom jij zelf wel in die situatie
en we zijn allemaal verantwoordelijk voor ons eigen gedrag.
In het filmpje werd bij het laatste deel gezegd:
Ik heb het recht om mezelf katjelam te zuipen en niet gepenetreerd te worden.
VROUWENSTEM: Absoluut. MAN: Absoluut. Helemaal mee eens.
Helemaal mee eens, maar je bent wel verantwoordelijk voor je eigen veiligheid.
MEERDERE MENSEN: Nee.

GEROEZEMOES

MAN: Ik denk dat hij twee dingen door elkaar haalt.
Ik denk dat hij bedoelt te zeggen: als je katjelam bent,
kunnen er dingen gebeuren waar je geen controle over hebt.
VROUW: Dat wil niet zeggen dat je gebruikt moet worden.
Dat geeft hij ook aan, dat neemt niet weg dat je daardoor gebruikt mag worden.
Jouw reactie kan totaal het verschil maken in de verwerking van jouw vriend of vriendin
en kan er zelfs voor zorgen dat, als jij adequaat reageert,
dat ik überhaupt niet in beeld kom, snap je?
-Als psycholoog.
Ik merk, hij zoekt naar de waarheid, dat is niet belangrijk.
Zeker wel.
-Nee.
Voor ons is het niet belangrijk.
Als zij naar me toe komt, en zij vertelt het verhaal, is het belangrijk om te luisteren.
VROUW: Ik probeer mezelf in zo'n situatie voor te stellen dat een vriendin,
hè, stom, met een gast mee naar huis, hoor ik mezelf bijna zeggen:
Doos, waarom ga je ook met hem mee naar huis?
Ja, ik kan me dat echt wel voorstellen dat ik zelf ook dat soort vragen zou stellen.
Maar gewoon uit een soort: fuck, shit.
Ik merk dat ik het een beetje spannend vind
dat het nu lijkt alsof wij allemaal victim blamers zijn.
Ik zie mezelf absoluut niet als een victim blamer... Euhm...
THYSIA: Ik snap dat je een ongemakkelijk gevoel krijgt van:
hé, ik ben geen victim blamer.
Ik ben zelf slachtoffer, maar ik kan me herinneren
dat een vriendinnetje van mij haar ervaring als achtjarig meisje vertelde
dat ze misbruikt is door een oom, en ik schaam me daar echt voor,
maar ik wilde tegen haar zeggen: Waarom heb je je ouders dat niet verteld toen?
Ik kon het inslikken, maar ik dacht echt: wow, ik doe dat dus ook.
Wij doen dat allemaal.
We doen het echt allemaal.
Waarschijnlijk ben ik dan het type dat door zal vragen.
Waarschijnlijk ben ik ook het type dat zegt: Ja, maar waarom neem je hem mee?
Ik wil niet zeggen dat daarmee de verkrachting wordt goedgekeurd,
maar ik zal wel het type zijn dat zal zeggen: Waarom neem je hem mee dan?
Ik heb nee gezegd, ik heb letterlijk gevraagd of hij wilde stoppen.
Maar het moment dat je iemand uitnodigt,
ik weet niet hoe goed jullie elkaar kennen?
VROUW: Ik geloof dat we twee, drie weken gewoon intensief contact hadden gehad.
Alleen over de app of echte afspraken?
Maar ik vind, ja... Ik vind het wel een beetje pijnlijk.
Het is ook geen excuus,
maar zoals ik al zei, ik ben wel het type persoon dat doorvraagt.
Ik denk ook dat we het vragen, dus erop doorvragen,
omdat we niet met ons gezonde verstand erbij kunnen dat:
waarom zou iemand anders inbreuk maken op andermans lichaam?
En ik denk dat dat is omdat mensen graag hun eigen veiligheid willen beschermen.
Dus een soort van in een bubbel willen zitten
en dat ze kunnen zeggen: Ja, had ze maar niet daarnaartoe moeten gaan.
Nee, had ze maar niet bij die man moeten logeren.
Dus allemaal een soort van... Euhm...
Argumenten zoeken waardoor ze het een soort van kunnen uitleggen
waarom zoiets gebeurt in plaats van: hé, dit soort,
het zijn vaak mannen, toch, dit soort mannen zijn er nou eenmaal
en die doen dit soort dingen en misschien moeten we daar eens naar kijken.
En dat is een veel ingewikkelder verhaal natuurlijk.
Een echte verkrachting is als je ergens loopt in een steegje
en dan komt er een enge man uit het donker
en die vergrijpt zich dan aan je.
SUNNY: Dat werd jou gezegd?
Ja, min of meer, ja. Ja.
Ik denk dat het is omdat ze het beeld van een normaal mens
waaraan ze kunnen relateren, ze kunnen niet bevatten
dat zo iemand een verkrachting kan doen.
Een enge man in een donker steegje, dat is iets wat heel ver weg van jezelf staat,
een monster, een creep, een pervert, een engerd.
Dat is iets wat normale mensen niet doen.
IVA: We willen dat onderwerp zo ver mogelijk weghouden.
En mensen willen graag geloven dat het hun niet kan overkomen
of dat ze in een misbruikvrije straat wonen of in een misbruikvrije familie
of dat de kinderen op een misbruikvrije school zitten.
Maar zo werkt het helaas niet.
De mensen die het doen, dat zijn gewone mensen, meestal gewone mannen,
gewoon uit onze familie- en vriendenkring.
85 procent van alle misbruik gebeurt juist door iemand
die je heel goed kent en die je vertrouwt,
en die persoon maakt misbruik van die vertrouwensband.

(Thysia, die naast haar staat, knikt.)

Het is heel moeilijk om te geloven
dat je buurman, je achterbuurvrouw, je achterneef slecht kan zijn.
Ik denk dat ik dan ook wel aan victim blaming zou doen
en waarschijnlijk alleen maar uit de intentie om te helpen,
om te kaderen: wat is er gebeurd, et cetera, maar ik wil in elk geval jullie danken
voor het inzicht dat dat juist heel fout is.
Dus mocht het me ooit overkomen dat iemand bij mij komt,
dan zal ik mijn best doen om ervoor te zorgen:
kom maar, ik help je, ik neem je mee.
SUNNY: Wat is volgens jou de beste manier om te reageren
als iemand iets vertelt over seksueel geweld?
Een goede reactie als iemand dit overkomt, zou in de eerste plaats zijn
dat je niet oordeelt en gewoon van: goh, wat vervelend, wat kan ik voor je doen?
Gewoon luisteren en er zijn en vragen stellen, of überhaupt: hoe is het met je?
Dat kan al zo veel betekenen
en zeker eigenlijk vlak na het misbruik had ik dat heel erg nodig,
dat mensen gewoon zouden vragen, van: goh, denk je er nog veel aan?
Of hoe slaap je? Gewoon open vragen.
Het is veel belangrijker dat je er voor die persoon bent en 'aftercare' uitvoert,
want dat heeft zo'n persoon op dat moment nodig.
En dat is gewoon heel erg voor die persoon even er zijn en zorgen
in plaats van zeggen: Ja, je bent zelf schuldig.
Want dan voelt die persoon zich nog meer alleen.

(Beeldtekst: 22% van de Nederlandse vrouwen en 6% van de Nederlandse mannen heeft seksueel geweld meegemaakt. Jouw reactie kan het verschil maken. Voelt een seksuele ervaring niet oké, dan is het niet oké. Zoek samen naar passende hulp op watkanmijhelpen.nl. Deze documentaire is een initiatief van de Rijksoverheid.)

DE INGETOGEN MUZIEK SPEELT VERDER TOT HET EIND VAN DE VIDEO

(Regie: Sunny Bergman. Research en productie: Inge de Frank. Montage: Nina Graafland. Camera: Eveline Haverlag, Quincy Lisse en Lars van der Net. Geluid: Koos van der Vaart, Leonardo Fontana Balparda, Lars van der Net. Kleurcorrectie: Thom de Bie. Audionabewerking: Rob Dul. Muziek: Tijmen Bergman.)

(Met dank aan: Thysia, Lindsay, Kimberley, Joy, Laurens en Lynelle, alle deelnemers aan het groepsgesprek, Iva Bicanic, Stella Bergsma, Roos van Ees, Lize Korpershoek, Hanna Bervoets, locatie de roze Tanker.)