Experiment ‘Gesloten coffeeshopketen’ in de startblokken
Ministeries
Van zaadje tot plantje tot coffeeshop: in het Experiment gesloten coffeeshopketen wordt onderzocht hoe de teelt van cannabis kan worden gereguleerd. Dat gebeurt in een intensieve samenwerking tussen JenV en VWS, in overleg met verschillende betrokken organisaties. “We willen weten welke effecten een gereguleerde keten heeft op de veiligheid, de criminaliteit en de volksgezondheid.”
Half december is het zover: dan gaan de eerste producten van de gereguleerde telers naar de eerste coffeeshops. Breda en Tilburg bijten het spits af. “Door op kleine schaal te beginnen kan er ervaring worden opgedaan binnen een gesloten keten en alle processen die daarbij komen kijken. Het experiment is een complex samenspel van verschillende betrokkenen, veel belangen en regelgeving”, beschrijft Mitchell Hupkens, projectteamlid namens JenV.
Voorgeschiedenis
De voorgeschiedenis van het experiment is een lange. Sinds de jaren 70 geldt in Nederland een gedoogbeleid: de verkoop van cannabisproducten aan consumenten wordt gedoogd, de teelt en de handel zijn verboden. Kort uitgedrukt: de ‘voordeur’ is onder voorwaarden toegestaan, maar de ‘achterdeur’ blijft illegaal. Het jarenlange gedoogbeleid heeft weliswaar voor de consument de gewenste afstand gecreëerd tussen harddrugs en softdrugs, maar de ‘achterdeurproblematiek’ blijft in tact. Veel gemeenten ervaren problemen door deze constructie, bijvoorbeeld op het gebied van de openbare orde en criminaliteit.
Experiment
Is het mogelijk om de wietketen te decriminaliseren en wat is daarvoor nodig? Om daar zicht op te krijgen, is in het regeerakkoord van 2017-2021 afgesproken om een experiment uit te voeren; het experiment de gesloten coffeeshopketen. Inmiddels omvat dat experiment bijna 11 gemeenten (van verschillende grootte en in verschillende regio’s) en tien geselecteerde telers. De regelgeving daaromheen is in de afgelopen jaren zorgvuldig opgesteld, vertelt Mitchell, die sinds 2018 bij het experiment is betrokken. “Het gaat om de productie, de aanlevering én de verkoop van cannabis. Hier zijn regels en beleid voor gekomen en er is ter ondersteuning van toezicht en handhaving een track-and-trace-systeem ontwikkeld. Dat systeem laat straks tot aan de verkoop precies zien waar in de keten een product zich bevindt. ‘Gesloten keten’ betekent ook dat er niets ‘weglekt’ of ‘instroomt’ en er alleen gereguleerde producten worden verkocht.”
Naast veiligheid speelt volksgezondheid een grote rol in het experiment. Nicky Boot (projectleider namens VWS) legt uit: “Het beleid van de Rijksoverheid is duidelijk over drugsgebruik: dat hoort niet bij een gezonde leefstijl. Ook aan het gebruik van softdrugs kleven risico’s. Dus áls je het gebruikt, zorg dan dat je goed geïnformeerd bent. In het experiment zit er straks dan ook een bijsluiter bij alle producten: via een QR-code kan de consument lezen en zien over risico’s van gebruik. Daarnaast moet de cannabis in het experiment aan strikte kwaliteitsnormen voldoen. De Nederlandse Voedsel- en warenautoriteit NVWA controleert dat. Ze gaan na hoeveel THC en CBD de wiet bevat en controleren onder meer op zware metalen, pesticiden en schimmels.”
De weg naar regulering
De complexe weg van ‘achterdeurproblematiek’ naar een gereguleerde keten kent vele hobbels en uitdagingen, vertellen Mitchell en Nicky. “Een daarvan is bijvoorbeeld dat de geselecteerde telers geen bankrekening konden openen, vanwege de wetgeving ter voorkoming van witwassen”, illustreert Nicky. “In nauw overleg met het ministerie van Financiën en de Nederlandse Vereniging van Banken is naar oplossingen gezocht; inmiddels beschikken acht van de tien telers over een bankrekening. Een andere hobbel betrof de spreiding van telers: na de selectieprocedure bleek dat er meerdere telers in dezelfde gemeenten een teeltlocatie wilden inrichten, terwijl die gemeenten een maximum aantal teeltlocaties toestonden. Dergelijke hobbels hebben ons inderdaad de nodige tijd en capaciteit gekost.”
Afstemming
Elke week komt het interdepartementale team bijeen voor een afstemmingsoverleg. In subgroepen worden specifieke thema’s uitgewerkt. “Veel onderwerpen raken elkaar, dus is het zaak goed met elkaar in verbinding te blijven”, zegt Nicky. Mitchell legt uit: “Het experiment is opgedeeld in meerdere fasen; de eerste fase ging van start in 2020. Daarin zijn de coffeeshopgemeenten en telers geselecteerd en konden gemeenten voorbereidingen treffen voor het experiment: denk bijvoorbeeld aan het aanpassen van beleid en het opleiden van toezichthouders. Ook de betreffende coffeeshops – die verplicht zijn deel te nemen – en telers hadden tijd nodig om het aanbod op elkaar af te stemmen. Op 15 december start de aanloopfase: dan gaan de eerste telers gereguleerde cannabis leveren aan de coffeeshops in Tilburg en Breda. De overige telers kunnen aansluiten en starten met leveren zodra ze gereed zijn en voldoen aan alle eisen. Het startmoment in de andere gemeenten wordt nog bepaald.”
Fasering
De voorbereidingsfase en aanloopfase zijn pas voltooid als duidelijk is dat het aanbod van de telers in kwantiteit, kwaliteit en variatie voldoende is om de coffeeshops te bevoorraden en dat de gesloten keten functioneert zoals bedoeld. Naar verwachting zal dat niet voor het einde van het eerste kwartaal van 2024 zijn. Daarna volgt een overgangsfase: “Coffeeshops hebben aangegeven dat het niet mogelijk is om het hele aanbod in één keer te vervangen. De overgangsfase geeft de ondernemers enkele weken de tijd om het assortiment te vervangen”, verklaart Mitchell.
Pas daarna gaat het experiment echt van start; de ministers van JenV en VWS besluiten over dit moment zodra aan alle voorwaarden wordt voldaan. De experimenteerfase duurt vier jaar en kan met maximaal anderhalf jaar worden verlengd. Effecten op de veiligheid en de volksgezondheid worden gedurende het experiment onafhankelijk en structureel gemonitord. Hoe de uitkomst in de toekomst z’n weerslag gaat krijgen in beleid, is aan de politiek. Nicky Boot besluit: “Ons doel is dat het experiment van start gaat zoals bedoeld en meer duidelijkheid gaat brengen over de effecten van een gesloten keten op de veiligheid en de volksgezondheid.”
Meer over de gesloten coffeeshopketen is te lezen op Experiment gesloten coffeeshopketen (wietexperiment)
Betrokken partijen bij het experiment:
|