Euthanasie en de wet: sterven met hulp van een arts

Verschil euthanasie en hulp bij zelfdoding

• Bij euthanasie dient een arts de patiënt een dodelijk middel toe.
• Bij hulp bij zelfdoding geeft de arts een dodelijk middel aan de patiënt. Maar de patiënt neemt dat middel zelf in.

Soms wordt voor beide vormen van helpen met sterven het woord ‘euthanasie’ gebruikt.

Euthanasie is strafbaar, tenzij aan alle voorwaarden is voldaan

Een einde maken aan het leven van iemand anders is strafbaar. In bijzondere gevallen mag een arts euthanasie of hulp bij zelfdoding verlenen als de patiënt daar zelf om vraagt. Dat kan als iemand niet meer beter wordt. En als er niets meer aan het lijden te doen is. De arts is niet strafbaar als hij zich houdt aan alle 6 zorgvuldigheidseisen. Dat staat in de euthanasiewet.

Alleen patiënt kan om euthanasie vragen

Euthanasie kan alleen als de patiënt er zelf om vraagt. Familie of vrienden van de patiënt kunnen er niet om vragen. Ook kinderen vanaf 12 jaar kunnen zelf om euthanasie vragen. Er gelden dan wel aanvullende regels:

• Is een kind tussen de 12 en 16 jaar, dan moeten de ouders of voogd aangeven of zij het eens zijn met de vraag om euthanasie van het kind.
• Is een kind tussen de 16 en 18 jaar, dan moeten de ouders bij de beslissing betrokken zijn.

Verzoek om euthanasie kan mondeling

Het is niet nodig om een euthanasiewens op te schrijven. Een mondeling verzoek om euthanasie is voldoende.

Euthanasiewens opschrijven

Een patiënt kan ook opschrijven dat hij euthanasie wil. Een opgeschreven wens om euthanasie kan in de plaats van een mondeling verzoek om euthanasie komen als iemand later zijn wens niet meer zelf kan vertellen. De patiënt schrijft op in welke situatie hij euthanasie zou willen. Dit heet een schriftelijk euthanasieverzoek of een wilsverklaring.

Eisen volgens de wet

Naast een euthanasiewens van de patiënt zelf (mondeling of geschreven) is het nodig dat een arts bekijkt of ook aan de andere eisen van de wet wordt voldaan. Er zijn in totaal 6 zorgvuldigheidseisen. Zelfs als aan die 6 zorgvuldigheidseisen is voldaan, is de arts niet verplicht om euthanasie te verlenen.

Bij welke aandoeningen kan euthanasie?

Mensen die euthanasie vragen en krijgen, lijden aan een ziekte of aandoening die niet te genezen is en bij wie het ook niet mogelijk is om het lijden te verzachten. Iemand hoeft niet bijna dood te gaan, voordat euthanasie mag. Maar volgens de wet mag euthanasie alleen bij mensen die lijden door een medische oorzaak. Het gaat bijvoorbeeld om kanker of hart- of vaataandoeningen, maar ook om:

• een psychiatrische aandoening;
• dementie;
• 1 of meer ouderdomsaandoeningen (zoals gehoor- of gezichtsstoornissen).

Wanneer kan euthanasie niet?

Euthanasie mag niet: 

• als er geen medische oorzaak is voor het lijden;
• als iemand 'moe is van het leven' of het leven 'voltooid' vindt.

Arts hoeft niet mee te werken aan euthanasie

Niemand heeft recht op euthanasie. Een arts mag dus ook een vraag om euthanasie weigeren als hij daar bezwaar tegen heeft (bijvoorbeeld vanwege zijn geloof). Ook als de patiënt opgeschreven heeft wat hij wil. En ook als de situatie van de patiënt past bij alle eisen van de wet. Als een arts de euthanasie niet zelf wil uitvoeren, moet hij dit altijd op tijd tegen de patiënt zeggen. Dan kan de patiënt naar een andere arts. Soms stuurt de arts een patiënt naar het Expertisecentrum Euthanasie. Daar kunnen mensen naartoe met een euthanasieverzoek als de eigen (huis)arts het verzoek niet kan of wil uitvoeren. Het verzoek van de patiënt moet ook dan voldoen aan alle zorgvuldigheidseisen.

Artsen melden euthanasie

Een arts die euthanasie heeft uitgevoerd, moet dit altijd direct melden bij de gemeentelijke lijkschouwer. Dit is een arts die de doodoorzaak onderzoekt.

De gemeentelijke lijkschouwer stuurt de melding van euthanasie daarna naar de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE). De RTE beoordeelt of de euthanasie volgens de wet is uitgevoerd. De toetsingsprocedure bij euthanasie staat op de website van de RTE. 

Commissie controleert of euthanasie volgens de wet is uitgevoerd

Er zijn 5 Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE), verspreid over Nederland. In iedere commissie zitten een arts, een ethicus en een jurist. De commissies kijken of artsen zich hebben gehouden aan de 6 zorgvuldigheidseisen uit de wet. Oordelen van de RTE zijn te vinden op hun website. Er staat niet bij over wie het oordeel gaat.

Euthanasie niet volgens de wet

Als een RTE vindt dat een arts zich niet aan de wet heeft gehouden, dan meldt de RTE dit aan het Openbaar Ministerie (OM) en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Zij kunnen een onderzoek starten en naar de (tucht)rechter stappen. De straf die de arts kan krijgen, verschilt:

• Bij euthanasie: gevangenisstraf van 12 jaar of minder, of een gedboete.
• Bij hulp bij zelfdoding: gevangenisstraf van 3 jaar of minder, of een geldboete.