Letterlijke tekst persconferentie na ministerraad 20 december 2024
Letterlijke tekst van de persconferentie van minister-president Schoof na afloop van de ministerraad op 20 december 2024. Bekijk de hele persconferentie via YouTube.
Asielwetgeving (1)
SCHOOF
Goedemiddag. Zoals aangekondigd, hebben we vandaag in de ministerraad, op voorspraak van minister Faber, drie wetsvoorstellen vastgesteld die gaan helpen om grip op migratie te krijgen. Deze wetten worden nu naar de Raad van State gestuurd. Eén daarvan is de veelbesproken asielnoodmaatregelenwet, hierin regelen we onder meer het afschaffen van permanente verblijfsvergunningen en een beperking op nareizen van familieleden. Met de tweede wet richten we een zogenoemd tweestatusstelsel op waarin we onderscheid maken tussen vluchtelingen en mensen die op andere gronden bescherming krijgen, bijvoorbeeld omdat ze uit een onveilig land komen, waarbij we voor die tweede groep strengere eisen kunnen stellen. In de derde wet leggen we vast dat vreemdelingen verplicht moeten meewerken aan hun terugkeer. Samen vormen deze wetten een substantieel pakket maatregelen dat moet leiden tot het beperken van de instroom, het ontlasten van de asielketen en het bevorderen van de terugkeer. Daarmee zetten we vandaag weer een belangrijke stap. En een stap op één van de topprioriteiten van dit kabinet om te zorgen dat we grip op migratie krijgen.
Speerpunten afgelopen maanden
Maar ook op andere speerpunten hebben we als kabinet in de afgelopen maanden resultaten behaald, bijvoorbeeld als het gaat om wonen. Ik was zelf vorige week bij de Woontop, waar een grote stap is gezet in het versnellen van de woningbouw naar 100.000 nieuwe woningen per jaar. Maar denk ook aan de diverse plannen waarmee we boeren weer het stuur zelf in handen krijgen om de toekomst van hun bedrijf vorm te geven. En de koopkrachtmaatregelen die we met Prinsjesdag hebben aangekondigd, zoals de verlaging van de eerste belastingschijf en de verhoging van toeslagen. Ik noem ook de investeringen in de aanpak van georganiseerde criminaliteit en in de politie en nationale veiligheid. En de recent gepresenteerde plannen om de maatschappelijke weerbaarheid te vergroten, de structurele verhoging van de defensie-uitgaven en de onverminderde steun voor Oekraïne. Zo zijn er tal van stappen die dit kabinet heeft gezet om Nederland verder te helpen. De begrotingen zijn aangenomen in de Tweede Kamer. Plannen staan klaar om uitgevoerd te worden. En er is in 2025 veel besluitvorming en uitvoering voorzien waarmee we op veel beleidsterreinen een eigen stempel gaan drukken. Dat kan het kabinet natuurlijk niet alleen. Dat doen we samen met medeoverheden, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven. Denk bijvoorbeeld aan de plannen voor de financiering van de kinderopvang, beter reguleren voor arbeidsmigratie en een nationaal programma tegen racisme en discriminatie.
Ging het dit jaar allemaal vanzelf? Nee, dat heeft iedereen kunnen zien. We zijn als kabinet onderweg de nodige hobbels tegengekomen. Dat is ook niet gek, dit kabinet bestaat uit vier heel verschillende partijen. Meerderheden in beide kamers zijn geen vanzelfsprekendheid en qua overheidsfinanciën groeien de bomen niet meer tot in de hemel. Dus makkelijk gaat het niet altijd. Maar we krijgen dingen voor elkaar. Niet voor niets is het motto van dit kabinet: wat kan wel. We hebben de gezamenlijke drive om dingen in dit land nu echt anders te doen. Kortom, we willen leveren. Dat is ons doel, ook voor het komende jaar.
Maar nu eerst de feestdagen, waarin iedereen hopelijk tot rust kan komen met familie en vrienden. Volgens mij zijn we allemaal wel toe aan een week of twee bijtanken. En laat ik tot slot van mijn inleiding iedereen fijne feestdagen wensen en het allerbeste voor het nieuwe jaar. Geniet van deze mooie dagen. Maar voor dat we allemaal rond de kerstboom kruipen, is het laatste woord natuurlijk aan u.
Asielwetgeving (2)
BREEDVELD (NOS)
Premier Schoof, het heeft heel wat voeten in de aarde gehad, asielwetgeving. Het is er nu. Bent u opgelucht?
SCHOOF
Ik denk dat het belangrijk is dat de asielwetgeving er is. We hebben natuurlijk een discussie gehad over noodwet of gewone wet. Toen we de afspraken hadden gemaakt dat we het traject van de reguliere wet zouden kiezen, was het voor ons belangrijk om dat voortvarend op te pakken. In die zin ben ik blij dat we de drie wetten, zoals ik net heb aangegeven, dat we die nu voor kerst hebben kunnen behandelen. Dat die nu ook naar de Raad van State gaan. En na de Raad van State zullen we het opnieuw in de ministerraad bespreken en kan het naar de Tweede en Eerste Kamer. Dus we zitten nu zeg maar in de vaart om te zorgen dat die maatregelen er gaan komen.
BREEDVELD
Geen noodwet, maar een gewone wet. Is dit dan minder? Want u wilde het graag, die noodwet.
SCHOOF
We hebben een politieke realiteit waarin de noodwet niet meer realistisch was. Ik ben blij dat we toen tot overeenstemming zijn gekomen om dat via het reguliere wetgevingsproces te doen. Natuurlijk wel spoedaanvragen, maar de inhoud staat nog steeds rechtovereind, de inhoud zoals we die hebben aangegeven in het regeerprogramma staan ook in deze drie wetsvoorstellen.
BREEDVELD
Wat is nou de boodschap aan mensen die op vlucht gaan?
SCHOOF
Dat degene die echt bescherming nodig hebben, dat die de bescherming in Nederland kunnen krijgen. Maar dat al diegenen die in Nederland een beter leven zoeken, wat echt iets anders is, en nogmaals, ik respecteer dat mensen een beter leven willen hebben, maar dat die mensen in Nederland een hele kleine kans maken, want uiteindelijk gaat het om de eigen vervolging, het eigen risico, een hele kleine kans maken om in Nederland asiel te krijgen en dat ze dan ook, als ze dat niet krijgen, versneld het land weer moeten verlaten.
BREEDVELD
We hebben het vluchtelingenverdrag, dus u kunt niet zomaar mensen weigeren. Toch zegt u: die instroom moet omlaag. Hoe gaat dat dan werken met deze wet?
SCHOOF
De asielnoodmaatregelenwet zorgt ervoor dat we zeg maar bijvoorbeeld die permanente vergunning omzetten in een tijdelijke vergunning, dat we geen permanente vergunning meer afgeven. Maar het tweestatenstelsel is ook belangrijk. Want het vluchtelingenverdrag, waar u naar verwees, dat inmiddels volgens mij uit de jaren ‘50 als ik me niet vergis, dat ging heel erg over het individuele recht. En wat we in Nederland hebben, is dat we een algemene wet hadden voor asiel. En we gaan nu over naar een tweestatenstelsel, dat betekent dat het individuele recht kan apart worden getoetst. Die mensen krijgen een zogeheten A-status. En je houdt de toets op degene die bijvoorbeeld omdat een land onveilig is of anderszins, dat is een andere vorm van toetsen, die worden dus ook anders beoordeeld. Daar kun je ook strengere eisen aan stellen.
BREEDVELD
Nou wordt er heel erg gevreesd voor de uitvoerbaarheid. Want dit is weer een nieuw weegmoment. Het moet ook vaker opnieuw bekeken worden. Werkt dat wel?
SCHOOF
Nou, daar zijn we natuurlijk met de uitvoeringsorganisaties druk over in overleg. Dat gaan we over de komende periode gewoon doorzetten. Dat zal ook mevrouw Faber doen, om te zorgen dat deze wetgeving ook daadwerkelijk in uitvoering kan worden genomen. Want dat is natuurlijk cruciaal.
BREEDVELD
Ja, met een bezuiniging ook nog. Daar is veel kritiek op natuurlijk want er is meer werk.
SCHOOF
De bedoeling is uiteindelijk dat er minder werk is omdat de instroom fors teruggaat en de besluitvorming ook vereenvoudigd wordt op de manier zoals we het nu opnieuw gaan inrichten. Tegelijkertijd zijn er nog zeg maar veel mensen die wachten op een uitspraak van de IND of van de rechter. Maar de verwachting is uiteindelijk dat je hiermee grip hebt op je migratie dus ook grip hebt op die keten. Maar dat we met de uitvoeringsorganisaties echt nog wel een paar stappen hebben te zetten om zowel te zorgen dat degenen die nog wachten op een uitspraak, als de nieuwe instroom als deze wetgeving van kracht is goed kunnen afdoen. Ja, dat klopt. En daar zijn de uitvoeringsorganisaties ook nauw bij betrokken.
BREEDVELD
En nu is die verblijfstatus nooit meer permanent. Dus mensen kunnen hier niet zomaar meer blijven. Is dan het idee als je mensen langer in onzekerheid houdt dat dan Nederland onaantrekkelijker wordt?
SCHOOF
Nee, ik denk dat het ervan uitgaat dat je een status geeft omdat het onveilig is. Die situatie zal naar verwachting niet eeuwig zijn. En daarom krijg je dus niet een permanente status. Je krijgt een tijdelijke status. Als er opnieuw getoetst wordt, wordt gekeken of de situatie voor de betrokkenen nog steeds onveilig is. Als die nog steeds onveilig is, krijgt die wederom een tijdelijke vergunning. En daarmee voorkomen we dat we, eigenlijk waar het hele asielstelsel op gebaseerd is, namelijk bescherming geven, dat dat bescherming geven iets permanents wordt terwijl de situatie van betrokkenen of in het land van herkomst fors veranderd kan zijn.
BREEDVELD
Dus asielzoekers mogen hier nog wel schuilen, maar nooit meer permanent blijven?
SCHOOF
Nou, uiteindelijk, als je zeg maar een aantal jaren, ik dacht tien jaar, een asielstatus hebt gekregen, dan kan je ook opteren voor het Nederlanderschap. Dus als er langdurig sprake is van of individuele vervolging of een land wat onveilig is, dan kom je nog in die situatie. Maar de kern is dat de situatie van beveiliging altijd iets tijdelijks zal zijn en dus we ook een tijdelijke vergunning willen geven.
BREEDVELD
Is nou het idee dat asielzoekers dan liever een andere heenkomen zoeken?
SCHOOF
Nou, ik denk dat asielzoekers willen tijdelijke bescherming. Want die willen bescherming voor hetgeen wat ze dan, wat ze overkomt. Dat is die vluchteling waar we het ook over hebben. Dat is niet degene die zoekt naar een beter leven, dat is iemand die bescherming zoekt. En dan geef je bescherming voor de periode dat hij het ook nodig heeft, namelijk de periode dat hij of in een onveilig land zit of zelf individueel vervolgd wordt of bedreigd wordt.
DE WINTHER (DE TELEGRAAF)
Meneer Schoof, de fractievoorzitter van de PVV heeft dinsdag gezegd dat het maar eens klaar moet zijn met het wachten en het aanzien en het wachten op asielwetten. Nou, er komen nu drie asielwetten. Maar er is ook gezegd dat teveel gedoe en tegenkracht nu niet meer de bedoeling is. Hoe weegt u die woorden?
SCHOOF
Nou, dat wij gewoon een net traject doorlopen met het advies van de Raad van State. Dat gedurende dat proces van de Raad van State ook de uitvoeringstoetsen verder worden vormgegeven. Dat we daarna in de ministerraad opnieuw over de adviezen zullen spreken. Dan nemen wij gewoon een besluit en dan sturen we het naar de Kamer. Dus alles verloopt zoals we ons hadden voorgenomen. Alles verloopt ook volgens de regels van het spel. Maar het is duidelijk, de punten die we in het regeerprogramma hebben opgenomen die zijn onverkort in de wetsvoorstellen opgenomen. En dat is de inhoudelijke toets. Daar wil ik denk ik ook de fractievoorzitter op duiden.
DE WINTHER
Ja, maar is het dan nog mogelijk dat er dingen gaan veranderen aan die wetsvoorstellen die naar de Raad van State zijn gestuurd?
SCHOOF
Ja, kijk, een advies neem je altijd ter harte. Maar het zijn en blijven adviezen. Maar het zijn wel belangrijke adviezen van de Raad van State. Dus dat zal ongetwijfeld, moeten we daar echt zeer serieus naar kijken. Maar de hoofdpunten van beleid, zoals we die ook in het regeerprogramma hebben aangegeven, die blijven natuurlijk onverkort wat betreft dit kabinet inzet.
DE WINTHER
Ja, maar goed, de fractievoorzitter van de PVV zegt het natuurlijk niet voor niks.
SCHOOF
Nou, ik heb in ieder geval geconstateerd dat in de onderraad en de ministerraad, wat betreft de inhoud en eigenlijk ook de manier waarop de wetten zijn vormgegeven dat er eigenlijk maar een beperkte discussie was, omdat juist die hoofdlijnen al vaststonden en we dus ook tot een snelle behandeling van deze wetsvoorstellen hebben kunnen overgaan.
DE WINTHER
Aha, dus de NSC-ministers hebben zich niet heel erg verzet tegen wat er nu op tafel ligt?
SCHOOF
We hebben gewoon een goede inhoudelijke bespreking gehad, zowel afgelopen dinsdag als vanochtend heel kort, naar aanleiding van de conclusies van de onderraad.
DE WINTHER
Met welk tijdschema houdt het kabinet eigenlijk rekening, dat deze wetten die nu naar de Raad van State zijn gestuurd, ook echt ingevoerd zijn?
SCHOOF
Ja, dat is moeilijk te zeggen omdat er zeg maar drie partijen zijn die daar meer over te zeggen hebben dan het kabinet zelf. Dat is in eerste instantie natuurlijk de Raad van State. We hebben een spoedadvies gevraagd, maar daar zit ook de kerst tussen, dus ik verwacht dat die er niet voor eind januari zal zijn. Daarna moeten we dat verwerken. Dat hangt natuurlijk ook af van de adviezen die we hebben gekregen, maar laten we ervan uitgaan dat we dat vrij snel kunnen doen. Maar dan gaat de Tweede Kamer over zijn eigen programmering over de tijdsduur die dit kost en vervolgens gaat het naar de Eerste Kamer. Dus dat is aan de Tweede en de Eerste Kamer.
DE WINTHER
Ja, goed, maar Nederland wil nu wel weten, nu jullie met zoveel bombarie dit allemaal aankondigen, wanneer het ook echt ingevoerd wordt, zeker omdat er waarschuwingen zijn vanuit uw eigen coalitie dat het allemaal niet te lang mag duren. Dus wanneer is dit nou ingevoerd?
SCHOOF
Ja, laat ik zeggen dat ik reken op de Kamer, dat ze dit ook voortvarend zullen oppakken. Maar ik vind het echt heel ingewikkeld om nu te zeggen…
DE WINTHER
Bij benadering.
SCHOOF
Nou, ik hoop natuurlijk tussen de zomer en het najaar maar ik weet dat wetgevingsprocessen, en zeker gevoelige wetgevingsprocessen, en in de Tweede Kamer is er een meerderheid die dit kabinet steunt, in de Eerste Kamer hebben we die niet, dus we zullen ook moeten investeren en kijken hoe we dit kunnen doen, maar dat dat niet zonder slag of stoot door beide Kamer gaat. Dus daar zal een intensief project en proces en discussie met beide Kamers aan vooraf gaan. Maar ik hoop dat we het snel en voorspoedig kunnen doen omdat eigenlijk iedereen wel deelt dat we grip op de immigratie willen hebben. En inhoudelijk, wat er nu in staat, is dat is het enige wat we na de zomer in het regeerprogramma hebben opgeschreven.
DE WINTHER
Ziet u voor zichzelf nog een rol weggelegd als het gaat om bijvoorbeeld de Eerste Kamer overtuigen?
SCHOOF
Nou, ik denk dat het belangrijk is dat we zeg maar dit wetsvoorstel, of wetsvoorstellen, die zeg maar uitermate belangrijk zijn voor dit kabinet, net zo goed als wonen, dat dat daarmee logischerwijs onderwerpen zijn, en ik me ook als premier een rol kan toedichten om daarin in dit geval bij de asielwetgeving minister Faber bij te ondersteunen. Dat is het belang van het kabinet, dat deze drie wetsvoorstellen relatief snel ook door de Tweede en Eerste Kamer gaan.
DE WINTHER
En spelen daar wellicht ook nog overwegingen bij een rol dat het eerste half jaar voor minister Faber nou niet buitengewoon daadkrachtig en overtuigend is geweest?
SCHOOF
Nou, ze heeft nu geleverd conform planning, dat vind ik belangrijk. En ik heb dus vertrouwen in minister Faber, ook voor het traject dat aan volgt.
DE WINTHER
Maar ze kan het niet alleen?
SCHOOF
Ik neem even een slotje water. Het was een beetje een zware week, maar dat vergeeft u mij vast wel, en niet vanwege de asielwetgeving overigens, maar dat is weer een heel ander verhaal.
DE WINTHER
Ze kan het niet alleen was de vraag.
SCHOOF
Nee, maar natuurlijk kan ze het ook alleen. Maar het zijn belangrijke onderwerpen. En dan is het denk ik logisch dat ook de premier daar waar zij aangeeft om haar te helpen, dat ik haar bij help. Zo goed als dat ik ook vorige week bij de Woontop was, ook op verzoek van Mona Keijzer, die dat dan ook belangrijk vindt, dat de MP laat zien dat dit een belangrijk onderwerp voor het kabinet is.
DE WINTHER
Laatste vraag dan. U had het er net over dat er ook met medeoverheden is gesproken. Ik meen dat ook een van de vertegenwoordigers daarvan op Instagram ook een verslag deed, dat er een ontmoeting was met minister Faber. Wat was de reactie van al die mensen die die wetgeving van u straks in goede banen moeten laten landen?
SCHOOF
Ik verstond het allereerste onderdeel niet.
DE WINTHER
Er is een overleg geweest tussen minister Faber, misschien dat u er ook bij was, ik dacht alleen minister Faber, en medeoverheden.
SCHOOF
Oh, dat was deze week, ja.
DE WINTHER
Ja. Wat was hun reactie op wat er op tafel lag?
SCHOOF
Nou, dit lag niet zozeer op tafel als wel: zeg maar het was de landelijke regietafel, dus het gaat in belangrijke mate over de opvang. Daar is ook in het bijzonder over gesproken. En over het wetsvoorstel is in veel mindere mate daar met de partijen over gesproken. En die partijen zullen ook de komende periode, ook door mevrouw Faber, ook nog wel echt wel geconsulteerd worden in dit proces, want we hebben iedereen nodig, zoals ik net in mijn inleidende statement zei, dit kabinet kan dat echt niet alleen. En dat geldt voor ook alle ministers in dit kabinet.
DE WINTHER
Ja. Maar wat is nu ook beeld? Is men enthousiast geweest daar achter de schermen over hoe het met die regie gaat als het gaat om de omvang?
SCHOOF
Nou, ik denk dat er echt noodzaak is tot regie, want we hebben ook een opvangvraagstuk. En Ter Apel, het gaat allemaal net tot het ogenblik de afgelopen weken. We zien de instroom wel iets gedaald, we zien het ook in Europa. Maar daarmee zijn de problemen echt nog niet allemaal opgelost. Dus er is en blijft intensief overleg ook met de medeoverheden nodig om te zorgen dat er voldoende opvang blijft, zowel voor de asielzoekers, als voor de Oekraïners.
DE WINTHER
Het klinkt niet alsof men heel erg tevreden was over de manier waarop het gaat, als ik u zo hoor.
SCHOOF
Nou, eerlijk gezegd lees ik het een klein beetje in de kranten, want ik zat de afgelopen twee dagen in Brussel. En dan word ik meer via nieuws iets op de hoogte gehouden, dan dat ik, zeg maar, alles precies hoor.
DE WINTHER
Dus u weet niet precies hoe dat ging?
SCHOOF
Nee, maar ik kan me ongeveer wel voorstellen, want ik heb zelf ook met de medeoverheden gesproken een, twee weken geleden. Vorige week nog met de kring van de commissarissen. En ik weet dat men kritisch is op dit kabinet, als het om asiel gaat. Maar men richt zich dan in bijzondere mate ook op het opvangvraagstuk, wat erachter zit en dringt ook aan op snelheid in de maatregelen van het kabinet. Nou, we laten nu zien dat we voor kerst alle drie de wetten door de ministerraad zeg maar zijn overgenomen en nu bij de Raad van State liggen. En de meer inhoudelijke of kritische opmerkingen die men heeft over de inhoud van de wet, die krijgen we ongetwijfeld ook in de komende periode wel te horen en kunnen we verwerken.
WESTER (RTL)
Meneer Schoof, ook over de asielwetgeving ook. Nou ja, het pakket, de inhoud, doel, dat is allemaal wel duidelijk. Nu naar de Raad van State. U zei zojuist ‘ja natuurlijk voor advies, dat nemen we ter harte’. Maar het is een advies.
SCHOOF
Een belangrijk advies.
WESTER
Een belangrijk advies. Maar bent u zich toch niet al een beetje aan het indekken in de verwachting dat advies nog wel eens heel kritisch zou kunnen zijn?
SCHOOF
Nee.
WESTER
Nee?
SCHOOF
Ik denk dat zeg maar het advies van de Raad van State over de wetgevingskwaliteit, gaat natuurlijk ook over of je je doelen bereikt, en ik denk dat de wetten, anders hadden we ze ook niet zeg maar makkelijk, tussen aanhalingstekens, na een goed gesprek, als er twijfel in de ministerraad was geweest, was het niet gegaan zoals het nu deze week is gegaan. Dus ik ga er ook vanuit dat natuurlijk het advies van de Raad van State is het adviesorgaan van de Nederlandse regering. Maar ga ik ervanuit dat we ongetwijfeld een dictum krijgen dat ons de mogelijkheid geeft, het is het advies van de Raad, de mogelijkheid geeft om daar goed op te reageren, en dat weer opnieuw te bespreken in de ministerraad. Want dat is natuurlijk wel essentieel. Dat je dat opnieuw bespreekt in de ministerraad.
WESTER
Vrees u ook niet een batterij aan juridische procedures straks? Als het eenmaal zover is?
SCHOOF
En in welke zin?
WESTER
Nou dat tegen tal van maatregelen, als er maar iets een haakje zit in het advies van de Raad van State dat kritisch is, dat organisaties allerlei juridische procedures zullen gaan starten tegen de staat?
SCHOOF
Nee, maar als er advies van de Raad van State is waar die risico’s worden geduid, dan ga ik er vanuit dat wij ervoor zorgen dat we die risico's zodanig aanpassen dat die risico's niet tot nauwelijks aanwezig zullen zijn.
WESTER
U heeft wel vertrouwen in dat het pakket gewoon de eindstreep gaat halen?
SCHOOF
Ik heb het volste vertrouwen in dat het pakket de eindstreep gaat halen, ja.
Hobbels afgelopen periode
WESTER
Dan even iets anders. U had het bij de opnoeming van de succesnummers van de afgelopen periode ook over de enorme hobbels die genomen zijn. Dat die er ook waren. Blij dat u de kerst gehaald heeft?
SCHOOF
Ja, er zit een zekere vooringenomenheid in deze vraag.
WESTER
Nou, misschien wel een compliment.
SCHOOF
Ik heb altijd gezegd dat ik ervanuit ging dat dit kabinet de rit uitzit. Dus dat ik hier nu sta, de dag voor kerst, vind ik geen verrassing. U misschien wel.
WESTER
Nou ja, want u zei wel: er waren behoorlijke hobbels te nemen.
SCHOOF
Ja, zeker.
WESTER
Wat was eigenlijk de hobbel waarvan u misschien wel dacht, ‘oei, als we hier maar overheen komen’?
SCHOOF
Nou, ik denk dat de hobbel met betrekking tot de asielnoodwet en wat we nu doen, dat dat, heb ik me ook intensief mee bemoeid in gesprekken met de fractievoorzitters, uiteindelijk tot de conclusie gekomen dat dit de manier is waarop we dat gaan doen. Dat was een belangrijke hobbel. Want dat was toch een kroonjuweel van een van de vier partijen, dus dat was belangrijk om daar tot overeenstemming over te komen. Dus dat was een grote hobbel die we succesvol hebben afgelegd en vandaag ook hebben kunnen afronden. Een andere hobbel is natuurlijk geweest het moment waarop het kabinet tot ‘s avonds laat, wat is het nu, vier, vijf weken geleden, waarin, en dat heb ik ook eerder gezegd, we zaten met elkaar met de vicepremiers en de fractievoorzitters omdat er echt wel zwaar weer was en echt een risico van een kabinetsval aanwezig was, maar ook die hebben we met elkaar doorstaan.
WESTER
Dus de twijfel of eind december wel gehaald zou worden, is er toch wel even bij u geweest?
SCHOOF
Nee ik zeg: als er hobbels zijn, je hebt serieuze gesprekken en de risico van de val van een kabinet is er, ik heb altijd vertrouwen gehad dat we er met elkaar uit kunnen komen omdat we weten dat dit kabinet voor een aantal belangrijke opgaven staat, dat snappen ook al die vier partijen heel erg goed, en dat we op de verschillende onderdelen die ook voor de diverse partijen belangrijk zijn, woningbouw, asiel, bestaanszekerheid, veiligheid, dat het daar zeg maar echt noodzakelijk is dat dit kabinet de kans krijgt om daadwerkelijk te leveren.
WESTER
Straks niet een beetje onderuitgezakt bij de kerstboom: tjongejonge, het is me toch gelukt?
SCHOOF
Ja, ik weet niet precies wat, laat ik zeggen, bij de kerstboom zal ik in ieder geval terugkijken op een roerig half jaar. Want ik had een jaar geleden, toen ik bij de kerstboom zat niet kunnen denken dat ik dit jaar als premier bij de kerstboom zit.
Bezuinigingen op verpleegkundigen
HOEDEMAN (AD)
Meneer Schoof, de bezuiniging op verpleegkundigen is nu van de baan, dat moet weer gerepareerd worden. Veel onrust, moet u zich daar niet meer mee gaan bemoeien?
SCHOOF
We hebben daar een paar keer over gesproken, over: wanneer bemoei je je nou wel ergens mee en wanneer we je nou niet ergens mee? En ik vond dat de begroting van OCW in eerste instantie, en uiteindelijk de dekking via de andere begrotingen, vooral een aangelegenheid van de fractievoorzitters, van de coalitie en de fractievoorzitters van de oppositie, om daar te kijken of men het met elkaar eens kon worden, omdat het het hoofdlijnenakkoord raakt. En dat vind ik nog steeds. Ook als ik daarop terugkijk, denk ik: dat was echt de verantwoordelijkheid van partijleiders om daar met elkaar tot overeenstemming te kunnen komen. Ik ben partijloos premier. Ik kan goed bruggen bouwen tussen de verschillende fracties als het om de coalitie gaat, als het in het kabinet gaat. Maar dit was echt een aangelegenheid van de fractievoorzitters zelf.
HOEDEMAN
Maar het was een rommelig traject met veel maatschappelijke opwinding die voorkomen had kunnen worden. En juist u, vanuit uw positie, onafhankelijk bruggen bouwen, had het kunnen voorkomen.
SCHOOF
Ja, maar dit proces moest echt in de Kamer tot een afronding kunnen komen. Dat was het belangrijke verschil met een aantal andere trajecten waar ik me wel, bijvoorbeeld met de asielnoodwet, dat was niet een vraagstuk dat in de Kamer moest worden opgelost. Dat was een vraagstuk wat tussen coalitiepartijen in het kabinet moest worden opgelost. Daarom heb ik me daar intensief mee bemoeid. Dat was ook een logische rol voor de premier. Dit was iets wat echt in de Kamer moest worden opgelost.
HOEDEMAN
Nou had de Wilders de regierol hier. Hoe vindt u dat het ging?
SCHOOF
Nou, er is een resultaat. En ik heb vaker gezegd: voor mij telt het resultaat.
Premierschap (1)
HOEDEMAN
Even een andere vraag. Als u had geweten wat u nu weet, zou u dan weer ja hebben gezegd op het verzoek minister-president te worden?
SCHOOF
Dat is een fantastische vraag natuurlijk. Ja is dan het enige logische antwoord.
HOEDEMAN
Hebt u bemoedigende signalen dat de samenwerking in het kabinet en de coalitie beter gaat dan het geval was?
SCHOOF
Nou, ik constateer in ieder geval dat we ook vanochtend een, ik zou bijna zeggen, leuke ministerraad hebben gehad. En dat vind ik in dat opzicht buitengewoon bemoedigend. Want dat is waar je, ook de sfeer in het kabinet is ontzettend belangrijk. En we hebben ook afgesproken dat we daar vanaf 10 januari, want dan is weer de eerste ministerraad van volgend jaar, dat we in de spirit van vandaag het op 10 januari weer oppakken.
HOEDEMAN
Hebt u de tijd om een beetje te genieten van het premierschap?
SCHOOF
Ja, volgens mij wel. Volgens mij sta ik altijd nog wel redelijk vrolijk ook hier voor u elke vrijdag. Omdat er talloze momenten zijn waarop je toch ook mooie momenten meemaakt, naast zeg maar ingewikkelde momenten. Maar ingewikkelde momenten zijn altijd wel weer interessant om op te lossen. Dus om nou te zeggen dat ik van elke minuut elke dag geniet. Maar er is geen dag dat ik niet opgewekt als premier ’s ochtends in de auto stap.
HAGENS (SBS)
Hoe ziet een leuke ministerraad eruit?
SCHOOF
Hoe ziet een leuke ministerraad eruit?
HAGENS
Wat gebeurt daar?
SCHOOF
Zonder dat ik dan de geheimen van die ministerraad verklap. Dat er gewoon geanimeerd wordt gesproken. Dat er grapjes worden gemaakt. Dat iedereen tegelijkertijd ook even goed luistert. Zeg maar zo ziet een leuke ministerraad eruit. En soms hebben we ingewikkelde onderwerpen en dan gaat het soms even wat ingewikkelder. En nou, vandaag was typisch zo’n ministerraad waarin iedereen echt met dat gemoed er zat. En dat komt overigens vaker voor. Dus het is niet zo dat dit nou, zeg maar na een half jaar de eerste keer was. Helemaal niet zelfs. Dus in de meeste gevallen is dat gewoon prima.
HAGENS
Oké. Was het niet de eerste leuke ministerraad?
SCHOOF
Nee, nee, nee. Nee, er zijn echt vele leuk ministerraden. Maar af en toe spant het erop. En dan is het ingewikkeld.
HAGENS
Want ik vroeg me af: de dag dat Nora Achahbar vertrok als staatssecretaris, dat heeft best wel veel impact gehad ook binnen zo’n ministerraad en hoe je met elkaar omgaat. Is daar van dat moeilijke moment, is er een ontwikkeling in geweest? Van hoe er in een ministerraad met elkaar wordt gesproken en hoe er met elkaar om wordt gegaan?
SCHOOF
Nou, het is een ontwikkeling die we overigens de hele periode het afgelopen half jaar hebben meegemaakt. Het is een kabinet waarin drie partijen zitten die nog nooit eerder regeringsdeelname hebben gehad. Eén had gedoogervaring. Maar maar één heeft regeringservaring. Twee partijen die relatief nieuw of helemaal nieuw zijn. Bewindslieden die niet altijd ervaring hebben in het besturen, want oppositie voeren is echt wat anders dan in een kabinet zitten. Dus we hebben het afgelopen half jaar echt een ontwikkeling met elkaar doorgemaakt om te zorgen dat we de ploeg meer bij elkaar krijgen, de inhoud goed hebben geformuleerd, ook de uitvoering vanuit het regeerprogramma. Ook gewerkt aan onze onderlinge samenhang. Dat is ook het werk waar ik als premier een belangrijke rol in vervul. En wat ik eerder zei, juist ook als partijloos premier die rol makkelijk kan vervullen omdat in ieder geval niemand mij verdenkt van: maar hij is ook nog lid van. Want dat snapt iedereen wel, dat ik van geen van vier de partijen ben en daardoor toch een klein beetje van allemaal.
Constructief naar kabinet kijken
HAGENS
Nicolien van Vroonhoven zegt in een interview met NRC dat ze constructiever in de wedstrijd gaan zitten als NSC zijnde. Bent u daar blij mee?
SCHOOF
Nou ik denk dat een coalitiepartij sowieso, ik geloof officieel mogen we het weer geen coalitiepartij noemen geloof ik, maar partijen die het kabinet steunen natuurlijk sowieso constructief in de wedstrijd zitten.
HAGENS
Maar had u ook het gevoel dat ze dat nog niet echt deden tot nu toe? En bent u er blij mee dat ze dat nu wel alsnog aangeven dat ze dat willen doen?
SCHOOF
Ik constateer dat alle partijen constructief naar dit kabinet kijken, constructief met dit kabinet omgaan, af en toe krijgen wij ook vanuit de ons ondersteunende partijen stevige kritiek. Dat moet ook kunnen. Het is ook niet zo dat alles wat wij als kabinet voorstellen dankzij de meerderheid die er in principe is alles klakkeloos door die Tweede Kamer gaat. Ik denk dat dat ook bij het democratische proces hoort.
Premierschap (2)
HAGENS
Ik kan me voorstellen dat als u begint als premier dat u zich voor probeert te stellen van hoe dat dan is en waar u dan dagelijks mee bezig bent. U heeft natuurlijk al veel ervaring in Den Haag. Maar is dit een van de zaken… U bent echt best wel veel ook bezig geweest met de coalitiepartijen. Is dit een van de zaken waarvan u had gedacht: ik had niet gedacht dat ik daar zoveel tijd aan kwijt zou zijn en energie?
SCHOOF
Nee, ik denk dat... Je bent als premier altijd veel tijd bezig met de onderlinge verbinding. Dat snap ik ook, want het is ook noodzakelijk. Dat doe je deels met de fractievoorzitters en deels doe je dat natuurlijk bovenal in je eigen kabinet. En zorg je ook dat zowel je vicepremiers als ook je andere ministers ook zorgen dat ze die binding houden met de partijen waar ze vandaan komen. Maar overigens ook met alle partijen in de Kamer. Ook in de Eerste Kamer. Want er moet ook veel politiek handwerk worden verricht. Dat hoort er ook bij in Den Haag. Om te zorgen dat alle voorstellen die dit kabinet heeft bij voorkeur natuurlijk uiteindelijk door de Eerste en Tweede Kamer komen.
HAGENS
Het verbaasde u dus niet dat er zoveel crisisoverleggen nodig waren de afgelopen maanden?
SCHOOF
Nou, ik had natuurlijk niet verwacht dat we zoveel crisisoverleg hadden. Daarom zei ik: het is hobbelig geweest. En ik heb eerder gezegd: het is bumpy. Maar het hoort er ook een beetje bij…
HAGENS
U verwacht dat het komend jaar misschien ook nog wel een aantal keren…
SCHOOF
En ik denk uiteindelijk: datgene waar we als kabinet voor staan, dat verbindt en dat vind ik het belangrijkste.
NAVO
VAN OOSTEROM (BLOOMBERG)
Ja, meneer Schoof, dan nog even over de NAVO. U noemde het net al in uw inleidende statement. Afgelopen week kwam ook een initiatiefwet door de Kamer heen met ruime meerderheid waarbij de 2%-norm wettelijk werd vastgelegd. Nou, Nederland haalde die 2% dit jaar al. Dus ik vroeg me af: in hoeverre denkt u dat die wet iets gaat toevoegen dan? En hoe zinvol die dan gaat zijn?
SCHOOF
Nou, ik denk dat die wet heel erg zinvol is. Want ik denk dat het belangrijk is dat die bodem wordt gelegd. Het is voor Nederland ook het criterium, 2%, en dat zorgt ervoor dat we er ook nooit onder komen. En dat is denk ik belangrijk, want de situatie ook geopolitiek is zodanig dat het echt nodig is dat we blijven investeren in defensie.
VAN OOSTEROM
En dan een beetje vooruitspelend op onder andere wat meneer Rutte ook zei afgelopen week, want die had het ook in zijn speeches onder andere voor de NAVO ook over dat de uitgaven nog misschien wel iets omhoog zouden moeten. Hij noemde bijvoorbeeld een 3%. Hoe zou u tegen zo’n getal aankijken? Zou u er eventueel voor openstaan, voor zulke onderhandelingen ook?
SCHOOF
Ik denk dat het nu belangrijk is dat we die 2% weten vast te houden. En dat helpt als dan die wet er ligt, want dan staat ook die 2% vast, ook in financieel moeilijke tijden. Tegelijkertijd zien we dat defensie op dit moment ook nog moeite heeft om dat geld daadwerkelijk weg te zetten, omdat de defensie-industrie eigenlijk niet is ingericht op de vrij forse hoeveelheid het geld die nu beschikbaar is. Dat zien we ook terug als het gaat om de hulp van Oekraïne, dat de defensie-industrie eigenlijk onvoldoende kan leveren, ook al is het geld er. Daarom zijn we ook ten aanzien van Oekraïne aan het kijken op welke manier we dan toch kunnen zorgen dat er gevechtsmiddelen en ammunitie beschikbaar komt voor Oekraïne. Dus wat ons betreft is op dit moment die 2% is de basis. Defensie werkt daar hard aan. En de discussie over de norm gaat ongetwijfeld komen. Maar daar heeft dit kabinet zich nog geen oordeel over gevormd. We zijn blij met die 2% en die 2% moet ook daadwerkelijk gerealiseerd worden.
VAN OOSTEROM
Dus als ik het goed begrijp, moet eerst beter gefocust worden op hoe het beste uitgeven van het geld wat er nu al is, voordat weer die nieuwe norm besproken zou gaan worden?
SCHOOF
Ja, dat denk ik wel. Want een hogere norm zou op dit moment tot hogere onderuitputting van defensie leiden. Maar dat er een discussie wordt gestart over: wat is de nut en noodzaak van, en de hoogte van de defensie-uitgaven, die kan ik me vanuit SG-NAVO goed voorstellen. Overigens heeft hij ook nog een ander issue, namelijk dat nog niet alle landen aan die 2%-norm voldoen. Dus laten we eerst zorgen dat iedereen aan die 2%-norm voldoet. Dan komen er al miljarden extra beschikbaar om te zorgen dat de gevechtskracht en de defensieve capaciteiten van de NATO volop worden benut.
NAVO-top naar Den Haag (1)
VAN OOSTEROM
En dan nog even tot slot over de NAVO-top. Die komt dan volgend jaar naar Den Haag toe. Met ruim 27.000, 28.000 agenten gaat het waarschijnlijk de grootste operatie worden die de politie in Nederland ooit heeft gerealiseerd. Hoe kijkt u ernaar? Baart het u zorg? Heeft u er zin in? Is het een beetje een combinatie van gevoelens?
SCHOOF
Nou, ik denk dat het heel mooi is dat Nederland in juni volgend jaar de NAVO-top organiseert. Dat we host zijn. Dat we hier iedereen hebben. Nederland heeft in het verleden ook aangegeven dat we grote internationale conferenties goed aankunnen. Denkt u bijvoorbeeld aan de Nuclear Security Summit. Dat was toch ook een stevige organisatie. Die is al meer dan 10 jaar geleden. Deze is nog even een slagje groter. Maar wel allemaal met bevriende naties, zou ik bijna zeggen. Dus ik denk dat het heel belangrijk is. En ik heb er alle vertrouwen in dat we als Nederland dit goed en veilig kunnen organiseren.
VAN OOSTEROM
Top, dank u wel.
Asielwetgeving (3)
VRAAG (ONBEKEND)
Geert Wilders dreigde dinsdag opnieuw met een kabinetsval als hij meer concessies moet doen op het gebied van asiel. Hoeveel ruimte voelt u na zijn woorden om dan nog kritisch na te denken in de ministerraad over de asielwetten?
SCHOOF
Alle ruimte. Want het kabinet maakt zijn eigen afweging.
VRAAG
Die wetten komen nog een keer ter sprake in de ministerraad later. Is er een punt dat u zegt: de kritiek wordt zo zwaar in alle adviezen die u nog krijgt, we moeten het toch afzwakken, dan riskeren we maar een kabinetsval?
SCHOOF
Nee, ik ga ervanuit dat de punten die wij nu in de wet hebben opgenomen, zijn punten die we in de zomer al hebben gezegd dat we dat zouden doen. Dat dat ook nu op een adequate juridische manier is vormgegeven. Natuurlijk zullen we aan alle kanten kritische adviezen krijgen. Dat hoort er ook bij. Die gaan we ook verwerken voor zover het kan. Maar niet als het raakt aan de kernpunten van datgene wat wij in de wet hebben voorgesteld.
VRAAG
U zegt eigenlijk: ongeacht de inhoud van de adviezen, de kern blijft staan.
SCHOOF
Ja, maar de kern, daar sta je als kabinet voor. En tenzij er adviezen liggen, ik zou eerlijk gezegd geen advies kunnen voorstellen wat die kern raakt. Maar laten we het afwachten en laat het kabinet daar in wijsheid over beslissen. Die ruimte zult u mij vast gunnen.
VRAAG
U zegt net: alle coalitiepartners zitten constructief in de wedstrijd. En u wilde eerder investeren in de verhoudingen met de coalitiepartners. Is zo’n uitspraak van Geert Wilders daar ook een voorbeeld van?
SCHOOF
Nee, maar u weet: op losse uitspraken reageer ik meestal niet. Behalve als ze daadwerkelijk in de Kamer worden gedaan. Maar dan denk ik: dan maakt het onderdeel uit van de Kamerproces. Dat geldt verder ook voor deze uitspraak. Wij doen als kabinet wat nodig is. Wij gaan leveren, wij gaan leveren op asiel. In het belang overigens van de grip op migratie krijgen. Niet het doel, niet uit het oog verliezen.
Zorgbezuinigingen
VRAAG
Dan nog even over de zorgbezuinigingen. Uw collega Fleur Agema moet nog zo'n 165 miljoen euro vinden. Moet dat wat u betreft per se op de VWS-begroting gevonden worden? Of kan het ook ergens anders vandaan gehaald worden?
SCHOOF
Nee, dat zal op de VWS-begroting worden gevonden.
Moties
VRAAG
Moet sowieso daar zijn? Tot slot over de moties. Uit dataonderzoek van ANP blijkt dat de Kamer onder uw kabinet vaker ontraden moties toch aanneemt. Dat gebeurde onder Rutte IV zo 'n 14% van de keren. En nu 26%. Neemt de coalitie uw collega-bewindspersonen wel serieus genoeg?
SCHOOF
Ja, ik denk dat de coalitie ze zeer serieus neemt. Maar dat gaat allemaal over zaken waar in het hoofdlijnenakkoord dan geen afspraken over zijn gemaakt. En dan zijn het kwesties waarin de vier ondersteunende partijen ook hun eigen afweging maken. En daar kunnen ze dus ook wel tegen stemmen. En tegelijkertijd ligt er een opgave voor het kabinet om te zorgen dat ze in de contacten met de Tweede Kamer en de Eerste Kamer zorgen dat we goed duidelijk maken waarom wij als kabinet keuzes maken zoals we ze maken.
VRAAG
Dus als ik mag samenvatten, ook als een van uw collega-bewindspersonen zegt ‘ik ontraad deze motie’, is het prima als coalitiepartijen hem toch aannemen of ervoor stemmen als het maar niet in het hoofdlijnenakkoord is vastgelegd?
SCHOOF
Ja, maar wij hopen natuurlijk dat de argumentatie van de minister in de Kamer, ook voor eigenlijk voor alle partijen, doorslaggevend zou kunnen zijn. Maar als dat niet zo is, dan staat het de partij, als het niet in het hoofdlijnenakkoord afspraken over zijn gemaakt, vrij om een inhoudelijke afweging te maken. Maar we zetten natuurlijk alles op in om het kabinetsbeleid te verdedigen en we zeggen: niet zomaar ontraden, dan is dat echt een afweging van het kabinet.
NAVO-top naar Den Haag (2)
WESTER (RTL)
Even aansluitend over de politie-inzet bij de NAVO-top volgend jaar: ongeveer de helft van wat Nederland aan politieagenten heeft, moet naar Den Haag toekomen. Is het nog overwogen om, het gaat om een groot internationaal event, om daar bij de hulp van bijvoorbeeld de Duitse of Belgische politie in te roepen?
SCHOOF
De inschatting van de politie in Nederland is dat dat kan wat er nu aan inzet wordt geleverd. Overigens, politie en de Koninkrijke Marechaussee, er zijn natuurlijk nog meer organisaties bij betrokken. Maar de politie spreekt nu even het meeste tot de verbeeldingen gezien de laatste berichten, en dat kan als we rondom dezelfde periode, zeg maar, grote voorzichtigheid met de grote evenementen betrachten. Maar ik vind dat een reële afweging en ik hoop dat de bestuurders van de diverse evenementen en gemeenten ook samen met ons daar rekening mee houden en ook samen met de politie.
WESTER
Dus steun uit het buitenland is niet nodig?
SCHOOF
Kijk, er liggen altijd grote bevoegdheidsvragen zodra je steun uit het buitenland organiseert dus je kijkt in eerste instantie hoe je dit in Nederland goed kan organiseren. Maar ik kan u verzekeren dat alle regeringsleiders die hier komen, ook allemaal ten aanzien van hun eigen veiligheid, met liaisons en eigen veiligheidsmensen werken. Maar u loopt ook al wat langer mee in Den Haag, dus u weet heel goed hoe dat gaat als buitenlandse regeringsleiders of presidenten in dit land komen.
Importheffingen Verenigde Staten
ORNSTEIN
Wat volgend jaar een groot thema gaat worden, zijn natuurlijk de importheffingen van de Verenigde Staten, wat de elected president heeft aangekondigd. Hoe schadelijk denkt u dat dat voor de wereldhandel is, is de vraag?
SCHOOF
Ja, Nederland is traditiegetrouw een land wat zeg maar voor vrijhandel is en tegen protectionisme. Tegelijkertijd, als de Amerikanen importheffingen gaan invoeren, het is allemaal nog even afwachten. De verwachting is overigens als ze dat gaan doen, dat dat voor China een vele malen hoger zal zijn dan voor Europa dus dat zullen we allemaal nog moeten afwachten. Want we zien ook een president-elect die ook nog aan het zoeken is in de vele overleggen die hij en zijn team heeft met diverse partners in Europa, maar ook all over the world, om te kijken hoe die nou, welke stappen die precies gaat zetten op het moment dat die president wordt. Maar elk protectionisme is slecht voor de wereldhandel.
ORNSTEIN
U hebt hem geloof ik twintig minuten gesproken. Hebt u dat toen ook ter sprake gebracht?
SCHOOF
Nee, we hebben het er niet over de importheffingen gehad. We hebben het vooral over de veiligheid gehad, over Oekraïne gehad en nog wat andere dingen.
ORNSTEIN
Verwacht u dat dit, want dit kan natuurlijk een heel groot thema gaan worden volgend komend, het nieuwe jaar vooruitziend. Verwacht u dat het veel invloed op de Nederlandse economie zal hebben?
SCHOOF
Het heeft invloed op de Nederlandse economie. Maar tegelijkertijd zou het ook kunnen zijn dat het ook weer kansen creëert. Dat zullen we met elkaar afwegen op het moment dat we ook de concrete voorstellen weten en ook weten waarop, als die importheffingen komen, op welke goederen die importheffingen zitten. Dat bepaalt uiteindelijk of Nederland daar meer of minder last van heeft.
ORNSTEIN
Wat zijn de kansen?
SCHOOF
Als er wereldwijd importheffingen komen, maar ze gaan bijvoorbeeld veel minder naar Europa of veel minder naar Nederland, maar goed, laten we er vanuit gaan dat Europa als één blok wil worden beschouwd, dan geeft het ook weer mogelijkheid om de export naar Amerika te vergroten ten koste van andere werelddelen op de wereld. Maar nogmaals, ik herhaal: wij zijn eigenlijk een land dat altijd voor vrijhandel is.
ORNSTEIN
En is dit ook, toen u de afgelopen dagen in Brussel was, veel ter sprake gekomen?
SCHOOF
Nee, de afgelopen dagen hebben we het over diverse onderwerpen gehad die te maken hadden met defensie, die te maken hadden met toetreding-Balkanlanden, die te maken hadden met migratie. Maar over economie, daar hebben we in Boedapest over gesproken naar aanleiding van de rapporten van de Draghi, en de economie stond nu niet op de agenda.
ORNSTEIN
De Canadese regering is er geloof ik al half overgevallen, over die importheffingen. U bent nog niet, want president-elect Trump heeft meneer Xi, de president van China, uitgenodigd. Bent u al uitgenodigd om bij die inauguratie te komen?
SCHOOF
Nou, laat ik zeggen: hij heeft mij toegezegd toen ik in het Elysees was dat hij bij de NAVO-top is. En dat vond ik al een heel mooi resultaat.
JOOSTEN (EW)
Nog even over Trump en de dingen die hij mogelijk gaat doen: er is ook sprake van dat er plannen zijn om sancties aan het Internationaal Strafhof op te leggen. Nederland als gastland gaat dan ook te maken krijgen met dat soort sancties. Is het kabinet, de regering, daar ook al mee bezig hoe ze voorbereidingen zouden kunnen treffen om het strafhof daarmee te helpen?
SCHOOF
Wij zijn host country, dat geeft zeg maar vooral zorgen om te zorgen dat men hier hun werk goed kan doen. En ten aanzien van de mogelijke maatregelen die misschien worden genomen door de komende Amerikaanse administratie, dat zijn onderwerpen waar we eerst zien en dan gaan we kijken hoe we daarmee omgaan. En of we daar in de boezem van het kabinet wel of niet mee bezig zijn, laat ik hier helemaal in het midden.
JOOSTEN
U kunt wel alvast een idee hebben wat voor impact het gaat hebben, want we hebben dit soort sancties al eerder gezien en dat maakte er toen heel veel verschil over bankrekeningen en of die wel of niet gebruikt konden worden. Dus dat soort sancties hebben dan een heel directe invloed op een relatief grote werkgever hier.
SCHOOF
Ik ga publiekelijk niet speculeren op mogelijke maatregelen die eventueel worden genomen door een presidentschap wat over een kleine maand begint.
JOOSTEN
Er is nu al een meerderheid in de Senaat, moet ik zeggen, dus die kans is wel wat hoger dan een hele hypothetische (onverstaanbaar, red.).
SCHOOF
Toch blijf ik bij mijn antwoorden. Goede kerstdagen en een goed oud en nieuw iedereen. Tot ziens.