Letterlijke tekst persconferentie na ministerraad 13 juni 2025
Letterlijke tekst van de persconferentie van minister-president Schoof na afloop van de ministerraad op 13 juni 2025. Bekijk de hele persconferentie via YouTube.
Israël - Iran
SCHOOF
In de ministerraad hebben we vandaag uiteraard gesproken over de geweldsescalatie tussen Israël en Iran van afgelopen nacht. Deze ontwikkelingen baren ons grote zorgen. Het is te betreuren dat Israël zich genoodzaakt heeft gezien om tot deze stap over te gaan. De onderhandelingen over het Iraanse nucleaire programma zijn immers nog gaande. We willen niet dat Iran de beschikking krijgt over een nucleair wapen. Het kabinet heeft grote zorgen over de nucleaire ontwikkelingen in Iran, die hebben we gisteren in VN-verband ook veroordeeld. Het is belangrijk dat we daarover in gesprek blijven. We roepen beide landen dan ook op om maximaal terughoudend te zijn en zich te onthouden van verdere aanvallen en vergeldingen. Het is belangrijk dat we met onderhandelingen en diplomatie zorgen voor de-escalatie en stabiliteit in de regio.
NAVO-top / NAVO-norm
Dan wil ik u graag meenemen langs enkele besluiten vanochtend in de ministerraad. Het eerste heeft te maken met de NAVO-top in Den Haag die over anderhalve week plaatsvindt. We staan als alliantie voor belangrijke beslissingen waarmee we onze collectieve afschrikking en verdediging de komende jaren fors willen versterken. De oorlog in Oekraïne en de aanhoudende dreiging van Rusland maken duidelijk dat de noodzaak groot is dat we meer gaan investeren in onze eigen defensie. Ook Nederland voelt die verantwoordelijkheid sterk, zeker nu wij voor het eerst in de geschiedenis van het bondgenootschap gastland zijn van deze bijeenkomst. Het kabinet is daarom van plan het voorstel te steunen van de secretaris-generaal van de NAVO, om jaarlijks 3,5% van het bbp uit te geven aan defensie en 1,5% van het bbp per jaar te besteden aan bredere investeringen in relevante uitgaven, zoals maatschappelijke weerbaarheid en infrastructuur. Voor de begroting van 2026 is al een stap gezet en investeren we 2,2% van het bbp in defensie. Maar we realiseren ons dat het ook forse inspanningen zal vragen van komende kabinetten om aan de percentages te voldoen. Dinsdag ga ik samen met minister Veldkamp en minister Brekelmans in debat met de Tweede Kamer. We blijven ook in nauw overleg met onze bondgenoten over de invulling van onze doelen, zodat we uiteindelijk komen tot besluiten die in eenheid worden genomen en worden gedragen door onze alliantie. Want eenheid is ons belangrijkste wapen.
Parlementaire enquête gaswinning Groningen
Daarnaast hebben we in de ministerraad de sociale en economische agenda's voor Groningen en Noord-Drenthe vastgesteld. Dit is onderdeel van de nieuwe start die we als overheid willen maken na de parlementaire enquête over de gaswinning en waarmee we de regio nieuw perspectief willen bieden. Daarvoor stellen we eenmalig 750 miljoen euro beschikbaar en vervolgens 30 jaar lang 100 miljoen euro per jaar. Met dat geld willen we de leefbaarheid verbeteren, de ontwikkeling van kinderen stimuleren, mensen in armoede bijstaan, economie innoveren en verduurzamen. Concreet betekent dat bijvoorbeeld dat dorpshuizen opgeknapt zullen worden, dat we het aantal voortijdige schoolverlaters omlaag willen brengen en dat kinderen extra sport- en muzieklessen kunnen krijgen. De plannen zijn opgesteld in overleg met onder meer inwoners en organisaties en we zullen ook nauw betrokken blijven bij de uitvoering, het gaat tenslotte om hun regio en hun toekomst.
Benoeming directeur DNB
Tot slot kan ik melden dat de ministerraad met het voorstel van minister Heinen heeft ingestemd, de benoeming van Olaf Sleijpen tot president van de Nederlandsche Bank. De Nederlandsche Bank houdt onder andere toezicht op financiële instellingen en zorgt voor een veilig betalingsverkeer. Hij is momenteel directeur bij de Nederlandsche Bank en zal per 1 juli Klaas Knot opvolgen, die deze functie sinds 2011 bekleedt. Ik wil Klaas Knot graag bedanken voor zijn tomeloze inzet in de afgelopen 14 jaar, en ik wens Olaf Sleijpen alle succes in zijn nieuwe functie.
NAVO-norm
JONKER (NOS)
Eerst even over die NAVO-norm. Het geld is nog niet geregeld voor de langere termijn, steun in de Kamer is nog onduidelijk. Kunt u wel beloven dat Nederland levert?
SCHOOF
Ik ga dinsdag in debat met de Kamer. En dan zal moeten blijken of de steun er is. Maar ik denk een belangrijk moment is dat het kabinet vandaag dit besluit heeft genomen. En ook in de brief, die ongetwijfeld zo naar de Kamer zal gaan, of al is gegaan, dat durf ik even niet te zeggen, hebben wij ook aangegeven dat de eerste stap is gezet, dat de volgende stappen door het volgende kabinet waarschijnlijk zullen moeten worden genomen, tenzij de demissionaire periode van het kabinet langer duurt dan het traject van de Voorjaarsnota. Maar ik denk het allerbelangrijkste is dat wij nu deze stap hebben genomen, en daarmee een belangrijk signaal afgeven als kabinet dat wij dit willen steunen in het belang van de veiligheid van Nederland.
JONKER
Is die belofte hard genoeg? Als u zegt: dat moet dinsdag nog blijken en voor de langere termijn weten we het nog niet.
SCHOOF
Je hebt een besluit van het kabinet nodig voordat je daarover met het parlement in debat kan gaan. Dinsdag hebben wij het debat met de Kamer en ik heb hier eerder aangegeven dat het besluit, ik zag dat vandaag Zweden het besluit ook bekend heeft gemaakt, dat wij dus met onze besluitvervorming op het goede moment bezig zijn, namelijk in de laatste dagen voor de top, omdat ook over de verklaring van de top nog steeds onderhandelingen plaatsvinden.
Israël - Iran
JONKER
Over Israël. Dit kabinet zet in op onderhandelen tussen die twee landen, wat vindt u dan van deze stap van Israël?
SCHOOF
We hebben daar vanochtend in de ministerraad ook over gesproken, want het zijn alarmerende aanvallen. En er zijn bij ons grote zorgen over deze escalatie. Daarom hebben zowel minister Brekelmans als minister Veldkamp, als ook ik, in ons commentaar het vooral gehad over de-escalatie, om te voorkomen dat deze oorlog vervolgens explodeert. Aan de andere kant, het nucleaire programma in Iran is buitengewoon zorgelijk, en alle onderhandelingen waren ook gericht op het voorkomen van het verder ontwikkelen van de verrijking van uranium, om daarmee te voorkomen dat Iran de beschikking krijgt over een nucleair wapen.
JONKER
Wat bedoelt u daarmee te zeggen? Dat u het begrijpelijk vindt?
SCHOOF
Nee, dat ik bedoel te zeggen dat die onderhandelingen uitermate belangrijk waren. Dat ik grote zorgen heb of die onderhandelingen nu nog door kunnen gaan. Ik heb ook gezien dat Oman, die eigenlijk de facilitator van de onderhandelingen was, ook teleurgesteld heeft gereageerd. En ik hoop natuurlijk dat die onderhandelingen doorgaan, daarom roepen we ook op tot de-escalatie. Maar ik ben ook niet naïef, ik zie wat er gebeurd is, maar ik denk wel dat het ook goed is om toch altijd erbij te zeggen dat de ontwikkelingen in Iran buitengewoon zorgelijk zijn.
JONKER
Ja, maar wat vindt u nou van die stap van Israël?
SCHOOF
Als ik zeg dat het kabinet de aanvallen betreurt, dan denk ik dat ik buitengewoon helder ben.
JONKER
Bent u kritischer geworden na het vertrek van de PVV uit het kabinet over Israël?
SCHOOF
Ik denk dat dat er niets mee te maken heeft.
JONKER
Bent u kritisch op deze stap?
SCHOOF
We betreuren deze stap. Dat heb ik ook net gezegd en dat zal ik ongetwijfeld misschien wel drie keer herhalen vandaag. En we hopen dat het door middel van onderhandelingen en diplomatie uiteindelijk goed komt. En ik maak me grote zorgen over de escalatie daar, en daarom roepen wij ook op tot de-escalatie.
JONKER
Op basis van welke info deed Israël dit? En hebben wij die info zelf eigenlijk ook?
SCHOOF
Ik kan geen antwoord geven op de vraag op basis van welke informatie Israël dit heeft gedaan, dat zult u toch echt aan de Israëli moeten vragen. En ik sluit niet uit dat u daar geen antwoord op krijgt.
JONKER
Merz is gisteren gebeld, bent u gisteren ook gebeld?
SCHOOF
Nee, ik ben niet gebeld.
JONKER
Hoe vindt u dat?
SCHOOF
Nou ja kijk, ik denk dat Nederland een belangrijke rol speelt. Aan de andere kant zijn wij, en dat heb ik ook weleens vaker gezegd, we zijn letterlijk geen Duitsland, Verenigd Koninkrijk of Frankrijk, maar we spelen altijd een belangrijke rol. En de minister van Buitenlandse Zaken heeft vandaag met diverse collega's contact gehad.
JONKER
U zegt: we zijn geen Duitsland. We zeggen wel soms een beetje hetzelfde. In hoeverre stemt u dan zo'n reactie af bijvoorbeeld met Duitsland?
SCHOOF
Reacties worden nadrukkelijk op elkaar afgestemd. Dat wil zeggen, er is via de posten, via Buitenlandse Zaken steeds contact met de andere landen, in het bijzonder met het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk. Waarbij we wel allemaal onze eigen verantwoordelijkheid nemen, maar dat we wel weten in welk krachtenveld, laat ik het dan maar zo definiëren, we ons bewegen.
NAVO-norm (2)
WESTER (RTL)
Meneer Schoof, het kabinet heeft ingestemd met een nieuwe defensienorm van 3,5% + 1,5%, is samen 5%. Wat gaan we daar de komende tijd al van merken?
SCHOOF
Nou, ik zei al dat we voor 2026 in de ontwerpbegroting al van de huidige 2, we zitten net boven de 2 procent, naar 2,2% gaan. Dat geeft dus al de eerste financiële armslag voor defensie, naast de armslag die ze de afgelopen periode hebben gekregen, waarbij we tot die 2% zijn gekomen. En we zijn ook voorzichtig met een te ambitieus ingroeipad, laat ik het zo definiëren. NAVO schrijft geen ingroeipad voor, omdat ook de defensie-industrie flink moet opschalen om te kunnen leveren. We moeten tegelijkertijd de aanbestedingsprocedures, dat hebben we ook met elkaar afgesproken, vereenvoudigen en veel meer samenwerken. En dat moet er uiteindelijk ook toe leiden dat de vergroting van de defensiebudgetten, die niet alleen in Nederland, maar eigenlijk in alle NAVO-landen plaatsvindt, dat die niet tot effect hebben dat alleen maar de prijzen stijgen en je uiteindelijk minder spullen krijgt. Dus een voorzichtige opbouw, maar wel gebaseerd op de capabilities die je met elkaar nodig hebt.
WESTER
Maar we gaan in de Miljoenennota niet ineens nog weer extra geld voor defensie zien?
SCHOOF
Nee, u zult niet meer geld zien in de begroting van 2026 dan u op dit moment al gezien heeft.
WESTER
Nu kunnen volgende kabinetten altijd weer dingen veranderen, terugdraaien. Het gaat misschien nog een tijdje duren voordat het nieuwe kabinet er zit. Het zal onderdeel worden van de verkiezingscampagne. Wat is dan eigenlijk de waarde, de betekenis van deze stap? Anders dan: we willen dat, maar het kan ook straks zo weer anders.
SCHOOF
Ik denk dat een politiek commitment wat je afgeeft in een internationaal forum als de NAVO belangrijk is. Maar het is een politiek commitment wat je met elkaar afspreekt. En ik denk in alle landen zal dat commitment steeds opnieuw moeten worden gewogen, maar je kan er niet zomaar vanaf. Er wordt ook gemonitord, en dat betekent dat wij als kabinet hebben gezegd: wij willen
dat commitment aangaan. Ik ga er in debat over met de Kamer. Het is aan de volgende kabinetten om te bekijken hoe ze daar invulling aan geven, welk ingroeipad dat ze daarbij afwegen, ook integraal wegen ten opzichte van de prioriteiten die Nederland heeft, en ik denk dat veel landen dat op dezelfde manier zullen doen.
Israël – Iran (2)
DE WINTHER (DE TELEGRAAF)
Meneer Schoof, u begon uw persconferentie een beetje op dezelfde manier als de minister van Buitenlandse Zaken dat deed, namelijk dat u zei het te betreuren dat Israël zich genoodzaakt voelde om de aanval uit te voeren. En dat werd gedurende de beantwoording van de vragen dat u de aanval betreurt. Is dat wat u betreft hetzelfde?
SCHOOF
Ja.
DE WINTHER
Is de eerste spreeklijn niet veel meer geënt op het feit dat Israël het recht heeft op zelfverdediging?
SCHOOF
Ja, ik weet niet of we nou in een semantische discussie terechtkomen, maar de woorden dat we betreuren dat Israël zich genoodzaakt voelt, heeft natuurlijk iets te maken met de dreiging die Israël voelt. Maar het betreuren blijft wat dat betreft hetzelfde, en daar heb ik op dit moment eigenlijk niets aan toe te voegen.
DE WINTHER
Maar vindt u dan dat Israël dit niet had moeten doen?
SCHOOF
We betreuren het. En we hopen dat er nu een vorm van de-escalatie optreedt, althans daar roepen we toe op naar alle partijen, om dat te doen. En dat men weer teruggaat naar de onderhandelingstafel, omdat uiteindelijk het doel van de vele onderhandelingen was om de nucleaire ontwikkeling in Iran zodanig te beïnvloeden dat de verrijking van uranium niet op het niveau kan komen van een nucleair wapen, in combinatie ook nog met de ontwikkeling van langeafstandswapens in Iran.
DE WINTHER
Ja, maar ik probeer toch even heel scherp te krijgen van u of u vindt dat Israël dit niet had moeten doen.
SCHOOF
We betreuren...
DE WINTHER
Waarom zegt u niet gewoon ja of nee?
SCHOOF
Ja, omdat ik, nou ben ik weer even verbaasd. Het is een bloedserieus onderwerp, vergeef me dat ik even in de lach schoot. Maar volgens mij ga ik nog altijd over mijn eigen antwoorden. En mijn antwoord is dat we betreuren dat Israël de noodzaak zag om dit te doen. En die noodzaak zit natuurlijk in de afweging die Israël gemaakt heeft. Ik kan niet in die afweging treden van Israël. Ik weet hoe er in Israël over Iran wordt gedacht. Ik weet ook hoe bezorgd ze zijn over die nucleaire ontwikkeling. En wij kiezen ervoor om de nucleaire ontwikkeling via onderhandelingen te willen realiseren. En daarom betreuren we dat Israël zich hiertoe genoodzaakt voelt.
DE WINTHER
Ja, die onderhandelingen zijn er al een hele tijd. De berichten daarover zagen er niet goed uit, ook de afgelopen week niet. Op een gegeven moment, als je je als land wil verdedigen tegen een land dat dagelijks dreigt om je van de kaart te vegen, dan is het op een gegeven moment toch ook een keer klaar?
SCHOOF
Ja, maar ik heb je al gezegd: ik treed niet in de afweging van Israël. Daarom zei ik dat we betreuren dat Israël het noodzakelijk vond. Maar dat neemt niet weg dat wij het betreuren, omdat we buitengewoon bezorgd zijn over de escalatie die hierdoor kan optreden. En al onze pogingen zijn gericht op de-escalatie. Al onze pogingen met de internationale partners zijn erop gericht om via diplomatie en onderhandelingen uiteindelijk te voorkomen dat Iran beschikking krijgt over een nucleair wapen. En die onderhandelingen, dat ben ik met u eens, die lopen al heel lang, volgens mij lopen die al jaren. En elke keer is er toch weer een manier om te zorgen dat er vertraging optreedt, ook in de onderhandelingen. Dat dat proces waar Iran mee bezig is, dat ze niet het moment halen dat ze het verrijkte uranium hebben, wat ze vervolgens kunnen omzetten in een nucleair wapen, en dat ze dat vervolgens ook nog op een langeafstandsraket kunnen zetten. Daar zit de grote zorg. Israël maakt daar een afweging in. Wat ons betreft betreuren we dat de noodzaak voor Israël aanwezig was, maar ik treed niet in die afweging. Maar we betreuren het wel, want we willen niet een escalatie in het Midden-Oosten. Het Midden-Oosten is ook al tientallen jaren een buitengewoon ingewikkelde brandhaard. Waar, zeg maar nu, met deze actie, het risico op escalatie aanwezig is.
DE WINTHER
U probeert eigenlijk te suggereren met uw woorden dat Israël een verkeerde afweging maakt.
SCHOOF
Nee hoor. Ik treed niet in afweging, dat heb ik al een aantal keren gezegd. Alleen wij betreuren het, omdat we dit wat ons betreft langs onderhandelingen willen bereiken. Dat Iran uiteindelijk de beschikking krijgt over een nucleair wapen. Daarom roepen we ook beide partijen op om weer naar de onderhandelingstafel te gaan. Dat zijn precies de woorden die inderdaad vanochtend door de ministers zijn gebruikt, en vandaag ook door mij zijn gebruikt.
DE WINTHER
Wist Nederland er eigenlijk van dat dit ging gebeuren?
SCHOOF
Laat ik zeggen dat we niet vooraf door Israël zijn geïnformeerd, maar dat er vele signalen waren dat dit eraan zat te komen.
DE WINTHER
En dat was dan in het kader van ook de veiligheid van Nederlanders in de regio? Dat u daarvan wist?
SCHOOF
Nee, ik zei al: we zijn niet door Israël geïnformeerd, maar er waren vele signalen dat er iets zat aan te komen.
DE WINTHER
Nog een laatste vraag hierover. Valt een preventieve aanval richting Iran op de een of andere manier te scharen onder het recht op zelfverdediging, wat het Nederlandse kabinet betreft?
SCHOOF
Ja, dat is ook een zwaar juridische vraag, waar we ons de komende periode ongetwijfeld nog wel even over zullen buigen. Het is vannacht gebeurd, deze aanval. Dit zijn, zeg maar, ingewikkelde vragen, waar we ook een zorgvuldig antwoord op willen vormen.
DE WINTHER
U weet wel dat u het betreurt. Dus iets wat misschien wel voor de goede zaak is, kunt u ook betreuren dan?
SCHOOF
Ja, maar we betreuren het, omdat we ons zorgen maken over de escalatie. En we willen de-escalatie en we willen het via onderhandelingen bereiken. Maar uw vraag sloeg op net een wat ander vraagstuk. En daarvan zeg ik: we hebben nu net deze aanval afgelopen nacht gezien, en dit vereist echt een veel zorgvuldiger afweging dan om daar op een persconferentie meteen een uitspraak over te doen.
NAVO-norm (3)
AKKERMAN (WNL)
Ik wil terug naar de NAVO-norm. Vindt u het eigenlijk wel eerlijk dat u wel al nu aankondigt dat u dat extra geld wil gaan uitgeven, maar dat u nog niet heeft bepaald dat u de keuze waar het geld vandaan moet komen, dat u dat voor zich uitschuift?
SCHOOF
Ja, ik vind dat, en dat heb ik volgens mij hier in deze persconferentie al een aantal keren gezegd, zelf zeer goed te verdedigen. Omdat je één, de economische ontwikkeling niet kan inschatten. En twee, ook met volgende kabinetten, zeker nu we gevallen zijn, is dat vraagstuk nog relevanter, omdat ik ook niet weet hoe zij die integrale afweging willen maken. En je zult toch elk jaar opnieuw die afweging moeten maken, ook omdat in NAVO-verband niet een groeipad wordt voorgesteld. Dus dat is aan de landen, om te bekijken op welke manier zij dit willen invullen. En ik denk dat we die ruimte ook moeten geven, en er zijn verschillende opties om te kijken hoe je dit kan doen. En het lijkt me ook goed dat dit een onderwerp is dat steeds jaar op jaar wordt bekeken, en ongetwijfeld ook bij de formatie een belangrijke rol zal gaan spelen.
AKKERMAN
Maar toch, u presenteert een beetje het zoet, want u zegt: we gaan die nieuwe norm halen. Maar het zuur is dat er waarschijnlijk dan op andere plekken best wel bezuinigd moet gaan worden. En die keuze laat u dus eigenlijk aan anderen.
SCHOOF
Er zijn verschillende dekkingsopgaven en verschillende dekkingsopties. En die zullen ook allemaal in beeld moeten worden gebracht in de opeenvolgende kabinetten. Voor 2026 hebben wij het eerste stapje gezet, dat was ook de verantwoordelijkheid van dit kabinet. Het is belangrijk dat we op de NAVO-top, wat ik ook in mijn inleiding zei, eenheid hebben over het politieke commitment, omdat als we geen eenheid in de NAVO hebben, we echt een veel groter probleem hebben. En in die zin ben ik blij met het besluit van het kabinet, dat wij in ieder geval deze discussie nu met de Kamer willen aangaan. En onze inzet is helder, namelijk de 3,5% en 1,5% op de NAVO-top over 1,5 week, om die te steunen.
AKKERMAN
En wat vindt u er dan van dat misschien wel het belangrijkste, of in ieder geval een van de belangrijkste besluiten van het kabinet-Schoof, in de volksmond altijd de Rutte-norm zal gaan heten?
SCHOOF
Nou, die had ik nog niet gehoord. Dus u bent nu een naam aan het pluggen, ik weet niet of u succesvol bent, ik noem het de NAVO-norm.
AKKERMAN
Nog één andere vraag: zou u zichzelf omschrijven als een charismatische en inspirerende leider?
SCHOOF
Ik weet niet waar deze vraag vandaan komt, maar ik heb er een hekel aan om mezelf te recenseren, dus ik denk dat ik geen antwoord op deze vraag kan geven.
AKKERMAN
En iemand die sterk in de schoenen blijft staan, ook onder hoge druk?
SCHOOF
Ik heb net gezegd dat ik mezelf niet ga recenseren, dus ik ga dat ook niet doen.
AKKERMAN
Communicatief, ijzersterk en empathisch? Weet u dan waar ik naartoe wil?
SCHOOF
Nee, geen idee, maar het klinkt niet best.
AKKERMAN
Dit is de vacaturetekst voor de lijsttrekker van Nieuw Sociaal Contract.
SCHOOF
Oh, dat valt nog mee.
AKKERMAN
Maar duidelijk geen interesse dus.
SCHOOF
Nee hoor, u zult mij niet... daar kan ik wel een helder antwoord op geven: ik heb geen enkele ambitie om politiek leider van NSC te worden, zoals ik geen enkele ambitie heb om politiek leider van welke partij dan ook te worden.
VAN BEURDEN (SBS)
Even terug naar die NAVO-norm. Het gaat over heel veel geld. Op dit moment geven de NAVO-lidstaten al veel meer geld uit dan bijvoorbeeld dus een van die grote dreigingen, Rusland. Kunt u uitleggen waarom het nodig is om zoveel extra geld uit te geven?
SCHOOF
Ja, dat kan ik uitleggen. De NAVO-norm komt niet als een financiële norm boven water, maar is gebaseerd om te kijken: wat wordt er ontwikkeld, in dit geval met name in Rusland. We zien een onvoorstelbare oorlogseconomie, die grote hoeveelheden militair materieel produceert en infrastructuur aanlegt. Die moeilijk uitlegbaar is, behalve als dat is om zeg maar defensiestructuren op te bouwen aan de oostgrens van Europa. Als je dat ziet en dat beoordeelt en dan de NAVO capability studies daarnaast legt, dan heb je spullen nodig, en die spullen worden vervolgens vertaald in een bedrag. En dat is het bedrag wat wij nodig hebben om uiteindelijk een afschrikking te zijn ten opzichte van in het bijzonder Rusland. En dat is geen oorlogstaal, maar vredestaal. Om te zorgen dat je de vrede bewaart door oorlog te voorkomen, en dat doe je door je afschrikking op orde te hebben. Dat dat in Europa, Amerika, Canada meer geld kost dan in Rusland, dat klopt. En je koopt voor 1 dollar in Rusland veel meer dan voor 1 dollar in Europa of binnen de NAVO-landen. En dat betekent dat je daar dus een heel ander beeld hebt, en het dus niet alleen maar over geld gaat, maar het gaat om de vraag: wat kunnen zij, als ik het even heel plat zeg, op de mat leggen, en wat moet daar tegenover staan. En dan moet je deze bedragen in ons deel van de wereld investeren om te zorgen dat je je afschrikking op orde hebt.
VAN BEURDEN
En zou dat ook nog efficiënter kunnen tussen de NAVO-lidstaten als daar beter wordt samengewerkt?
SCHOOF
Absoluut. En daar wordt ook snoeihard aan gewerkt, zowel binnen de NAVO als overigens binnen de EU. Om zowel de aanbestedingsprocedures te vereenvoudigen, veel meer samen te werken, tot standaardisatie over te gaan, zodat we niet meer, ik ben even de getallen kwijt, maar ik geloof als je Amerika vergelijkt met Europa, geloof ik dat wij drie of vier keer meer wapensystemen hebben, en daar valt dus echt heel veel winst te boeken. En daar is in deze capability studies ook allemaal rekening mee gehouden.
VAN BEURDEN
Als die winst wordt behaald, hoeft die NAVO-norm dan misschien ook minder ver omhoog? Hoeft die dan niet naar die 5% of blijft dat staan?
SCHOOF
Ik zei net dat daar in de berekeningswijze ook allemaal al rekening mee is gehouden. Dus dat moeten we ook echt gewoon doen.
VAN BEURDEN
Even nog door op die NAVO-norm. Die 5% komt van Donald Trump, de president in Amerika. Waren we daar ook naartoe gegaan als hij dat niet geëist had?
SCHOOF
Dat zijn allemaal hele ingewikkelde vragen. Wat wel belangrijk is, is dat eenheid in de NAVO van het grootste belang is. Daar is de afgelopen maanden op verschillende niveaus hard aan gewerkt, om te zorgen dat we dat weten te realiseren. Dat Amerika heel helder is geweest dat het 5% wilde, vervolgens opgesplitst in die 3,5%. 1,5% is ook bekend. En tegelijkertijd is ook al voor Trump de beweging ingezet door de Amerikanen, waarin de Amerikanen ook onder Obama en ook onder Biden en ook onder vorige Trump, is al steeds meer druk op Europa gekomen dat Europa meer moest doen, en de balans tussen Amerika en Europa in de ogen van de Amerikanen verkeerd was. De huidige Trump-administratie zet daar nog iets meer druk op. Dus het is èn als totale NAVO beter voorbereid zijn op de Russische wapenopbouw en de potentiële agressie die daaruit voort kan komen. En tegelijkertijd ook om te zorgen dat Europa bij stapt, om het zomaar te zeggen, in de financiering van defensie die nodig is voor de verdediging van Europa.
VAN BEURDEN
Waarom is dat eigenlijk zo'n ingewikkelde vraag volgens u? Het is een hele grote stap die nu genomen wordt, vlak nadat eigenlijk de Amerikaanse president heeft gezegd dat die genomen moest worden. Dan is het toch heel logisch om te vragen: komt dat daardoor?
SCHOOF
Ja het is ongetwijfeld een rol die speelt. En daarom begon ik ook over eenheid, dat je ook probeert met elkaar naar eenheid te komen. Daarom is ook die 5% onderverdeeld in 3,5 en 1,5. Namelijk 3,5 hard defensie en 1,5 aan defensie-gerelateerde of relevante uitgaven. Maar er is meer aan de hand. En dat is wat ik ook in mijn toelichting eerder al vertelde. Dat het ook gaat over: wat hebben we nu eigenlijk nodig om op de grootste bedreiging zoals wij die nu zien, namelijk Rusland, er zijn natuurlijk meer dreigingen, maar de grootste dreiging die wij nu zien, om te zorgen dat je daar je afschrikking voor op orde hebt. En dan kom je uit, ook op basis van die capaciteitsstudies die zijn uitgevoerd, op de bedragen en de percentages die nu voor de NAVO-top voor liggen.
VAN BEURDEN
En het was niet dat de grootste dreiging was dat Amerika uit de NAVO zou stappen?
SCHOOF
Nee, de eenheid moest bewaard worden. En er moest worden gezorgd dat we de dreiging van Rusland aankunnen.
VAN BEURDEN
Tot slot, heeft u al nagedacht over een plek om na de NAVO-top, als er afspraken zijn gemaakt, de historische foto te gaan maken? Bij het Vredespaleis bijvoorbeeld?
SCHOOF
En wat is de historische foto?
VAN BEURDEN
Met de leiders die dan de geschiedenisboeken in kunnen samen, na het nemen van dit belangrijke besluit.
SCHOOF
Nou volgens mij hebben wij de beroemde, wat dan in het internationale jargon altijd heet, familiefoto. En die familiefoto wordt genomen aan het begin van de top, in het gebouw hier in Den Haag waar de NAVO-top plaatsvindt.
VAN BEURDEN
Geen historische locatie als het Vredespaleis dus?
SCHOOF
Nou je zou kunnen zeggen dat ook dat gebouw een historische locatie kan worden.
DOPPEN (BNR)
Meneer Schoof, ik ga zo naar de NAVO. Maar even kort de vraag: hoe vindt u dat het gaat met de coalitie van drie? Is het makkelijker?
Invulling ministersposten
SCHOOF
We hebben een goede discussie gehad over de verdeling van de posten. Ik heb vorige week drie keer met de fractievoorzitters en de vice-MP’s overlegd, toen kwamen we er vrijdagavond niet uit. Toen heb ik tegen de fractievoorzitter gezegd: het lijkt me verstandig als jullie een keer met zijn drieën praten, dat hebben ze op woensdag gedaan. En vervolgens hebben wij op donderdagochtend, dus dat is toch binnen een week, alle posten goed kunnen verdelen, en zijn we nu bezig om te zorgen dat we het proces van beëdiging, maar daarvoor moeten we naslag doen naar de namen van de mensen, zorgen dat we dat nu zo snel mogelijk voor elkaar krijgen, en dat we hopelijk volgende week of anders net voor de NAVO-top alles rond kunnen krijgen, de beëdiging en de verdeling van de posten. We hebben één pakket, en dat hebben we gisterochtend met elkaar kunnen afronden.
DOPPEN
Ik bedoelde ook gewoon in het kabinet vandaag, met drie partijen, dat er misschien meer eensgezindheid is?
SCHOOF
Nou ja, we hebben vanochtend goede gesprekken gehad over diverse onderwerpen. En de discussie over de NAVO-norm was daar een buitengewoon belangrijke van.
NAVO-norm (4)
DOPPEN
Ja, even over die NAVO-norm. De brandende vraag die BNR dan altijd heeft, is: hoe gaan we dat betalen? Daar zijn al een aantal vragen over gesteld, maar volgens mij zijn de drie mogelijkheden of smaken die er zijn: bezuinigen, belasten of bijlenen. Ik vroeg het net minister Heinen, en hij zei dat hij het bijlenen in ieder geval zou afraden om het te bekostigen. Is dat ook de kabinetslijn?
SCHOOF
Ja.
DOPPEN
Dus u raadt ook bijlenen in de toekomst af?
SCHOOF
Ja.
Israël – Iran (4)
DOPPEN
Oké, dan over Iran. U stelt zich terughoudend op als het gaat om de reactie op de escalatie in het Midden-Oosten. U betreurt het, zei u net. Maar voorheen waren we toch wel snel geneigd naar Amerika te kijken. Is dat sentiment veranderd?
SCHOOF
Ik snap niet helemaal goed waar de vraag nu op doelt.
DOPPEN
Nou, als het gaat over de reactie op de aanval. Dus u bent terughoudend als het gaat om het uitspreken of u het oké vindt van Israël of andersom over Iran. Bij Trump zien we andere taal, die slaat veel fermere taal uit. Voorheen waren we in Nederland gewend om wat sneller de Amerika-lijn te volgen, maar daar wijkt u nu vanaf. Is dat sentiment dus inderdaad veranderd, dat we niet zo snel meer naar Amerika kijken?
SCHOOF
Ja, ik denk dat we een zelfstandige afweging maken. En ik zei net al dat we met een aantal Europese bondgenoten contact hebben om daar, in ieder geval in de reactielijn, gemeenschappelijkheid zoveel mogelijk te hebben. En u ziet ook dat alle reacties, ook van mijn collega's in Engeland en Duitsland, die van Macron heb ik zo snel nog niet gezien, dat die allemaal gericht zijn op die de-escalatie.
DOPPEN
En wat vindt u ervan dat Trump andere taal aanslaat?
SCHOOF
Ja, het is niet onze taal.
DOPPEN
Dan nog even, Iran dreigt dus nu met vergelding. De olieprijs stijgt, de Amerikaanse steun aan Israël lijkt onvermijdelijk. Hoe zit het nu met die Nederlandse belangen? Militair, economisch, zijn we in gevaar? Bent u daarop voorbereid?
SCHOOF
Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft permanent wegingen ten opzichte van het Midden-Oosten. Kijkt ook nu natuurlijk primair even consulair, maar zal ook alle wegingen maken die noodzakelijk zijn.
PAK (EW MAGAZINE)
Om nog even bij het blokje Israël in dit geval te blijven. Ik vroeg me af, u spreekt eigenlijk in de termen van betreuren. Ziet u hier ook een kans in voor Iran? Bijvoorbeeld om bevrijd te raken van een onvrij regime, wat niet bepaald vriendelijk staat tegenover het Westen?
SCHOOF
Ja, ik moet zeggen, hoe lang is de aanval geleden? Het was allemaal vannacht, ik geloof 12, 13 uur geleden. Als ik oproep tot de-escalatie, dan ben ik dus niet bezig met een regime change in Iran.
PAK
Nee, want de militaire top van Iran is onthoofd. En bijvoorbeeld de grootste coalitiepartij van dit demissionaire kabinet, die oordeelde heel anders dan dit kabinet. Hoe taxeert u dat dan?
SCHOOF
Ja, we hebben allemaal verschillende verantwoordelijkheden. En het kabinet, zowel bij monde van de minister van Defensie, als bij de monde van de minister van Buitenlandse Zaken, als in mijn woorden, zijn eensluidend.
NAVO-norm (5)
PAK
Duidelijk. Dan over de NAVO-norm, een verduidelijkingsvraag. Ik had het idee dat u zojuist zei dat er geen ingroeipad zou zijn voor de NAVO. Wat zou betekenen dat landen dus vrij zijn om tot aan 2032 zelf te bepalen hoe op die 3,5 % komen? Heb ik dat goed verstaan?
SCHOOF
Ja, dat is mijn stellige indruk als ik kijk naar de onderhandelingen op dit moment. Dat het landen vrij staat om een ingroeipad te bepalen, waar we natuurlijk wel weer met elkaar over praten. Maar dat dat op dit moment niet aan de orde is. En u kiest dan, als ik u goed begrijp, voor een ingroeipad van 0,2% per jaar?
SCHOOF
Nee.
PAK
Voor 2026?
SCHOOF
Wij hebben, zeg maar, dit kabinet, waar wij een beslissing moesten nemen over de begroting van 2026, zijn we naar 2,2 % gegaan. En bij de Voorjaarsnotabesluitvorming in 2026 over de begroting van 2027 moet de volgende beslissing worden genomen. Integraal afgewogen ten opzichte van de andere prioriteiten die het kabinet dan heeft, een nieuw kabinet, of dit demissionaire kabinet in zijn laatste dagen. En daar zullen we dan een besluit over 2027 moeten nemen.
PAK
En over de uitgaven aan Defensie. In mei publiceerde de Algemene Rekenkamer een zeer kritisch rapport bij Verantwoordingsdag, waarbij eigenlijk werd geschreven dat Defensie de NAVO-norm helemaal niet haalt. Er gaat slechts 1,79 % van de uitgaven naar Defensie toe van de Rijksoverheid. Is er in de ministerraad ook gesproken hoe dat dan te verbeteren als we meer geld nu gaan uitgeven aan defensie?
SCHOOF
In het verantwoordingsdebat van afgelopen woensdag in de Kamer heb ik daarover gezegd dat de NAVO de norm controleert op het NAVO-normpercentage. Zij gebruiken daar een bepaalde techniek voor. Die techniek is niet hetzelfde als die die de Rekenkamer gebruikt of die Nederland overigens gebruikt. En uiteindelijk is het belangrijk. Als je 3,5 % afspreekt om te behalen enig moment, dat je dan voldoet aan degene met wie je dat hebt afgesproken, dus de NAVO. Dus dat de NAVO dan ook constateert dat je dat haalt. En in die zin geldt voor ons het criterium dat de NAVO constateert dat we dat hebben gehaald en hebben we dat gehaald.
PAK
Ook nog even door over de NAVO-norm. Want het kabinet heeft vandaag groen licht gegeven voor de 5% daarvan. Maar we moeten nog met de Tweede Kamer in debat erover. Dat is dan volgende week dinsdag, zoals u net ook aangaf. Maakt u zich zorgen dat u mogelijk geen meerderheid heeft qua steun van de Tweede Kamer voor deze NAVO-norm?
SCHOOF
We hebben als kabinet nu een besluit genomen en ik ga met vertrouwen het debat dinsdag in.
PAK
En kan de Tweede Kamer mogelijk nog het besluit van het kabinet blokkeren of daar een stok voor werpen? Of is het al compleet: dit is de inzet van Nederland, dit staat vast?
SCHOOF
Het kabinet heeft nu zijn besluit genomen, daarover ga ik in debat met de Tweede Kamer.
Demissionair kabinet
HOEDEMAN (AD)
Meneer Schoof, het is nog maar anderhalve week geleden dat de grootste regeringspartij uw kabinet verliet. Toen waren er nog drie partijen. Hoe voelt dat?
SCHOOF
Ja, je bent er één kwijt. Dat voelt ongemakkelijk, want je bent gewend ook in de ministerraad met die ploeg bij elkaar te zitten, en er zitten nu allemaal lege plekken in die zaal.
HOEDEMAN
Goed, ik kan me ook voorstellen dat het iets betekent voor de sfeer. Er komen ook nieuwe bewindslieden. Wat voor verwachtingen heeft u eigenlijk van uw tweede kabinet?
SCHOOF
Nou, het is mijn demissionaire kabinet.
HOEDEMAN
Ja, dat is toch een ander kabinet.
SCHOOF
Ja, maar het demissionaire kabinet is niet mijn tweede kabinet. Er vindt alleen een wijziging plaats in de samenstelling. De verwachtingen die ik heb, ik heb vorige week in de Kamer gezegd dat ik hoop dat de Kamer ons de ruimte geeft om op nationale en internationale veiligheid stappen te kunnen zetten. En dat ik dat ook hoop ten aanzien van de nationale en internationale economie. Dat dat, zeg maar, belangrijke onderwerpen zijn. En met dat vertrouwen ga ik ook in discussie in de Kamer volgende week.
HOEDEMAN
Wordt uw rol nou groter of kleiner, denkt u, onder het nieuwe gesternte?
SCHOOF
Dat zijn allemaal hele moeilijke vragen. Ik was onder het oude gesternte minister-president, ik ben het onder het nieuwe gesternte. Dus in die zin was ik MP en blijf ik MP.
HOEDEMAN
Maar goed, de vrijgekomen posten van de PVV, die zijn eigenlijk zonder u verdeeld. Hoe kijkt u daarnaar?
SCHOOF
Nou, ik gaf net al even een antwoord, toen werd er blijkbaar iets anders bedoeld. Maar het is niet zo dat die posten zonder mij zijn verdeeld. Vorige week drie overleggen met de fractievoorzitters gehad.
De ambities en de samenstellingen. Meestal waren we met de drie fractievoorzitters en de drie vice-MP's. We hebben ook nog wat andere varianten gehad. Toen hebben we geconstateerd: we komen er met elkaar niet uit, geen politieke overeenstemming. Toen heb ik tegen de fractievoorzitters gezegd: dan blijft vooralsnog de vangstregel zoals eerst gelden. Dan, fractievoorzitters, verzoek ik jullie om zelf eens bij elkaar te gaan zitten en dan weer contact met mij op te nemen. Dat hebben ze gedaan, en ook succesvol wat mij betreft. En vervolgens hebben we met elkaar op donderdagochtend, niet alleen asiel, want daar lag natuurlijk het grote vraagstuk, maar ook de andere posten met elkaar verdeeld en zijn we er met elkaar uitgekomen.
Invulling ministersposten (2)
HOEDEMAN
Als we nou eens inzoomen op asiel en migratie. Dat is in drie stukken uit elkaar getrokken. Hoe zou u daar vanuit uw vorige baan naar hebben gekeken? Nou, vooral opgelucht dat het departement op zichzelf intact blijft. Want dat is denk ik voor de ondersteuning van de bewindslieden essentieel. Het is niet ongebruikelijk dat een organisatorische eenheid van een departement één of twee bewindslieden heeft, zelfs niet drie. Het zijn er wel drie op één portefeuille. Ik denk dat dat ook de komende periode goed moet kunnen functioneren, naast de portefeuille die men heeft, men ook een deel van de asielportefeuille voor zijn rekening kan nemen in het parlementaire debat, maar ook in contacten met medeoverheden, samenlevingen, et cetera.
HOEDEMAN
Zegt de nieuwe verdeling over asiel en migratie iets over het onderlinge vertrouwen dat de achtergebleven coalitiepartijen in elkaar hebben, of zegt het iets over de slagvaardigheid van de problemen?
SCHOOF
Nou, in ieder geval betekent het dat die drie bewindslieden goed met elkaar moeten gaan samenwerken. En daar hebben ze blijkbaar allemaal vertrouwen in, en ik ook.
VAN WETTEN (ANP)
Meneer Schoof. U bent de leider van een demissionair kabinet. Nog even over het onderwerp waar de collega hiervoor het ook over had. Een demissionair kabinet past op de winkel in het landsbelang. Vindt u dan asiel en migratie opdelen in drie stukken in het landsbelang?
SCHOOF
Ik vind het in het landsbelang dat we met migratie voortgang boeken. En dat de twee wetten die in de Kamer liggen, dat die ook in de Kamer, maar goed, de Kamer bepaalt zijn orde, maar wat het kabinet betreft willen we die graag behandelen in de Tweede Kamer. Daar zijn die twee ministers verantwoordelijk voor. En überhaupt, de een voor de asielnoodmaatregelen, de ander voor de tweestatus-stelselwet. En ook andere onderwerpen kosten veel tijd en energie. En ik denk dat op deze manier we ook ervoor kunnen zorgdragen dat asiel de aandacht krijgt dat het verdient. En dit is altijd een belangrijk uitgangspunt geweest voor het missionaire kabinet, maar ook voor het demissionaire kabinet, om grip te krijgen op migratie.
VAN WETTEN
Juist. En u bent natuurlijk verantwoordelijk voor het bestuur. Blijkbaar was het opdelen van asiel en migratie in drie stukken politiek gezien nodig. Is het ook bestuurlijk gezien de beste oplossing?
SCHOOF
Nou, het is politiek inderdaad een gewenste uitkomst? En ik vond het belangrijk dat we niet vervolgens ook nog een keer het departement gingen opknippen. En daar hadden we ook snel overeenstemming over. En dat betekent dat het departement asiel en migratie er gewoon nog staat en drie bewindslieden bedient. En die drie bewindslieden zullen ook veel met elkaar moeten samenwerken. Maar dat is ook gegarandeerd op deze manier, omdat de ambtelijke organisatie voor drie bewindslieden stukken en materiaal levert.
VAN WETTEN
Ja, dat is een oplossing die in ieder geval nu op papier staat, moet zich in de praktijk nog bewijzen.
Zult u erop toezien dat het geen rommeltje wordt, zo 'n klein ministerie eigenlijk, dat al in drie stukken wordt gereten?
SCHOOF
Sowieso, in zijn algemeenheid is een belangrijke rol weggelegd voor de minister-president in het kader van de coördinatie van alle beleidsterreinen, dus dat geldt ook voor dit beleidsterrein.
VAN WETTEN
Ook in het bijzonder?
SCHOOF
Dat geldt ook voor dit beleidsterrein.
VAN WETTEN
De Kamer probeerde ook uit te stralen: we willen nog vooruit, het kabinet ook. Het duurt nog een aantal weken voordat we het zomerreces ingaan. Vervolgens hebben we september met ook Prinsjesdag en dan zijn er nog snel de verkiezingen. Moet u niet ook toegeven dat dit kabinet niet meer zo heel erg veel kan bereiken omdat de tijd eigenlijk vrij beperkt is in de ruimte?
SCHOOF
Afgezien van vakanties waar mensen recht op hebben en die ik zo van harte gun, werkt dit kabinet gewoon hard door en bepaalt de Kamer de ruimte die we hebben, maar is het aan het kabinet om te kijken waar die ruimte ophoudt. En dus zullen wij consequent doorgaan met de prioriteiten die we als kabinet hebben, en merken wij waar de Kamer zegt: maar dit vinden wij niet aan de orde. En dan is het inderdaad letterlijk aan de Kamer. En de Kamer heeft, als ik me niet vergis, volgende week ook debatten over controversieel verklaren. Wat in normaal Nederlands betekent: onderwerpen controversieel verklaren, daarvan willen we niet dat daar vergaande dingen op gebeuren.
VAN WETTEN
En dan blijft toch staan dat het aantal weken dat u heeft om wat de Kamer ook aan prioriteiten heeft uit te voeren vrij beperkt is.
SCHOOF
Ja, maar er is een politiek proces in Den Haag. En er is ook heel veel werk gewoon te doen om te zorgen dat de hele machinerie van de Rijksoverheid in de uitvoering gewoon loopt, en dat er ook politieke sturing aan wordt gegeven. En in die zin wordt er gewoon snoeihard doorgewerkt, want niet alles gebeurt in het politieke proces in Den Haag, er gebeurt ook heel veel naast.
Portefeuille asiel en migratie
VAN WETTEN
Tot slot even één voorbeeld: het intrekken van de Spreidingswet. Dat is één van de ambities geweest van de coalitiepartijen. De vorige asielminister Marjolein Faber heeft een contourennota opgesteld, en zei: we willen dat intrekken in januari 2026. Mocht je dat willen, dan zul je ook daarvoor nog stappen moeten zetten om dat voor elkaar te krijgen. Denkt u dat het lukt om de stappen die daarvoor nodig zijn te zetten in de tijd dat u er nog zit als kabinet?
SCHOOF
Ik denk dat dit één van de onderwerpen zal zijn waar de huidige minister van VRO en zometeen tevens minister van één van de deelonderwerpen op asiel, Mona Keijzer, die heeft namelijk dan de Spreidingswet onder zich. Eén van de dingen waar zij heel snel naar zal kijken, wat haar planning wordt, en daar ook zal ze vermoedelijk de Kamer snel over informeren.
VAN WETTEN
Eén van de problemen kan dan ook zijn het draagvlak. Want NSC heeft al laten weten niet meer zo zeker te zijn of ze dit willen. Een partij als CDA kan ook dwars gaan liggen in de Eerste Kamer, heeft veel politiek kapitaal hierin gezet, juist in deze wet. Denkt u dat het eigenlijk wel haalbaar is, die Spreidingswet?
SCHOOF
Ik zei net al, het zal één van de eerste opdrachten zijn die mevrouw Keijzer ongetwijfeld op zich zal nemen om te kijken wat een traject is wat zij kan bewandelen.
VAN WETTEN
Ja, en als u het zo over mevrouw Keijzer heeft, is dat dan ook niet iets waar u zich heel erg tegenaan bemoeit, maar wat u meer een zaak vindt van de minister zelf?
SCHOOF
Primair zijn ministers zelf aan zet. En als minister-president moet ik zorgen dat er afstemming plaatsvindt, dat er coördinatie ook plaatsvindt, dat er geen tegenstrijdigheden in beleid zitten vanuit het kabinet, ook het bewaken van eenheid van kabinetsbeleid. En er zijn soms onderwerpen waar je je iets meer en soms onderwerpen waar je je iets minder tegen aan bemoeit. Die hebben vaak ook te maken met de politieke of maatschappelijke context. Maar of dat op dit onderwerp het geval zal zijn, durf ik op dit moment nog helemaal niets over te zeggen. Het is eerst aan de bewindslieden, met een specifieke vraag over de Spreidingswet aan mevrouw Keijzer, maar ook de andere bewindslieden, om hun masterroute te bepalen ten opzichte van de taken die ze hebben.