Wat kan ik doen tegen desinformatie, misinformatie en nepnieuws?

Twijfelt u of een (online) bericht echt is? Of dat het misschien nepnieuws is? Deze tips helpen u om een bericht zelf te onderzoeken. En om berichten die onjuist zijn niet verder te verspreiden.

Check waar het bericht vandaan komt

Ziet u een bericht op een website of op sociale media? Bijvoorbeeld op TikTok, X (voorheen Twitter) of Instagram? Bedenk dat dit plekken zijn waar iedereen zelf nieuws berichten kan maken en delen. Wees dus kritisch op wat anderen delen, en op wat u deelt. Let ook op het volgende:

Bekijk van wie het bericht komt

Kijk wie het bericht als eerste online heeft geplaatst. Mensen die nepnieuws willen verspreiden, doen dat vaak met nepaccounts. Check daarom altijd of het account echt is. De officiële profielen van beroemde personen, journalisten en mediabedrijven hebben vaak een blauw vinkje naast hun naam staan. Dat betekent dat zij het profiel zelf hebben gemaakt. U kunt er dan op vertrouwen dat het profiel echt is.

Denk na over de bedoeling van de schrijver

Bedenk ook waarom de schrijver het bericht heeft geplaatst. Wil de schrijver u ergens van overtuigen? Of een bepaalde reactie uitlokken? Check de achtergrond van de schrijver als de bedoeling niet duidelijk is. Werkt iemand voor een bedrijf of organisatie met bepaalde belangen? Dat kan invloed hebben op wat iemand schrijft.

Controleer van welke website het bericht komt

Nepnieuwsmakers laten hun bericht zoveel mogelijk op echt nieuws lijken. Let daarom goed op van welke website het bericht komt. En of dit een betrouwbare nieuwsbron is: 

• Op betrouwbare websites staat ‘disclaimer’ of ‘over ons’. Daar ziet u wie de website heeft gemaakt of wie de schrijver van een stuk is. Bij nepnieuws is dat vaak niet duidelijk.
• Bekijk ook de url van de website. Als die niet klopt met de titel, naam of inhoud van de website, is de site misschien niet betrouwbaar. 

Check genoemde bronnen

In veel nepberichten staat ook waar het nieuws op is gebaseerd. Bijvoorbeeld een onderzoek of een ooggetuige. Soms zijn deze bronnen verzonnen. Zoek daarom altijd naar de originele bron, bijvoorbeeld met een zoekmachine. Vraag ook ChatGPT en andere AI-tools om de bron van de informatie te geven. En bekijk dan of de informatie inderdaad klopt.

Factcheckers op het internet

Er zijn speciale websites die feiten uit het nieuws onderzoeken. Bijvoorbeeld BENEDMO.eu en nieuwscheckers.nl. Ook sommige kranten en tv-zenders hebben zo’n rubriek.

Check of u het bericht ergens anders ziet

Ziet u een nieuwsbericht alleen maar op sociale media? En niet bijvoorbeeld ook in (online) kranten of in een tv-journaal? Dan is de vraag of het bericht wel echt is. Nieuws verschijnt in Nederland namelijk op verschillende nieuwswebsites, in (online) kranten en (televisie- en radio)programma’s. Als hetzelfde bericht in verschillende serieuze bronnen staat, dan mag u ervan uitgaan dat het klopt.

Check het bericht helemaal

Nepnieuws kan ook waarheden bevatten. Dat maakt het moeilijk te achterhalen of het om een echt bericht gaat of nepnieuws is. Hoe meer waarheid in een bericht zit, hoe overtuigender het lijkt. Heeft u twijfels over een bericht? Probeer dan te achterhalen hoeveel waar is. Weet u zeker dat een gedeelte van het bericht klopt? Check dan ook de rest van het bericht.

Gaat het om een onderzoek? Controleer dan wie het onderzoek gedaan heeft en hoe. Als er maar weinig mensen aan een onderzoek hebben meegedaan, is de kans klein dat hun meningen voor heel Nederland gelden.

Check waar de foto’s en video’s vandaan komen

Een foto liegt niet? Soms wel! Foto’s zijn makkelijk te bewerken. En met AI zijn foto’s en ook nepvideo’s te maken die niet van echt te onderscheiden zijn. Kijk daarom kritisch naar de beelden die u ziet. 

Kijk ook of u dezelfde foto ergens anders op het internet terugziet. Bijvoorbeeld door de foto bij een zoekprogramma te uploaden. Misschien hoort de foto eigenlijk bij een nieuwsbericht met een heel ander verhaal, en geeft de foto daardoor een verkeerde indruk.

Check welke techniek is gebruikt

Nepnieuwsmakers hebben technieken om te zorgen dat u hun verhaal sneller gelooft. Bijvoorbeeld door met heftige uitspraken in te spelen op uw emoties. Controleer of de schrijver expres informatie weglaat, of iemand aan het woord laat die zogenaamd ergens verstand van heeft.

Omgaan met nepnieuws

De overheid neemt maatregelen om nepnieuws tegen te gaan. Het helpt ook als mensen die twijfelen aan een bericht, dat bericht niet verder verspreiden. 

Ziet u een bericht dat niet klopt? Dan is niet reageren soms het best. Want juist met veel reacties krijgt het nepnieuws aandacht. En krijgen dus meer mensen het te zien. 

Krijgt een onjuist verhaal al veel aandacht? Dan kunt u feitelijk reageren en bijvoorbeeld naar officiële bronnen of experts verwijzen.