Box 3: rechtsherstel, overbruggingswetgeving en nieuw stelsel

Op 6 juni 2024 heeft de Hoge Raad uitspraak gedaan over de vraag of met het rechtsherstel en de overbruggingswetgeving voldoende uitvoering is gegeven aan het Kerstarrest. Dat is niet het geval als het werkelijke rendement lager is dan de forfaitaire berekening van het rendement. In die gevallen zal het kabinet aanvullend herstel bieden.

Als het werkelijke rendement lager is dan het forfaitair berekende rendement, dan wordt de belasting verminderd zodat alleen belasting wordt geheven over het werkelijke rendement. Belastingplichtigen krijgen de gelegenheid om aan te tonen wat hun werkelijke rendement is. De Belastingdienst ontwikkelt hiervoor een formulier ‘Opgaaf werkelijk rendement’ waarmee belastingplichtigen hun werkelijke rendement digitaal of op papier kunnen berekenen en opgeven. Hiervoor is het wetsvoorstel tegenbewijsregeling ingediend om de uitspraken van de Hoge Raad om te zetten in wetgeving.

Het ontwikkelen van dit formulier en de processen om het formulier te kunnen verwerken kosten tijd. Naar verwachting zal het formulier in de zomer van 2025 beschikbaar zijn.

Belastingplichtigen voor wie de uitspraak van de Hoge Raad gevolgen heeft, hebben eind 2024 een brief van de Belastingdienst ontvangen met meer informatie over het aanvullende herstel en het formulier.

De Hoge Raad heeft aangegeven dat voor het bepalen van het werkelijke rendement het gehele vermogen van de belastingplichtige in box 3 moet worden meegenomen, zonder aftrek van het heffingsvrije vermogen. Het werkelijke rendement omvat het directe rendement, zoals rente, dividend en huur, maar ook positieve en negatieve waardeveranderingen van bezittingen en schulden. Ongerealiseerde waardeveranderingen horen ook tot het werkelijke rendement. De Hoge Raad geeft aan dat met kosten geen rekening wordt gehouden, maar wel met rente van schulden die tot het vermogen in box 3 behoren. Het kabinet volgt deze definitie van werkelijk rendement.

De Hoge Raad heeft aangegeven dat het eigen gebruik van onroerende zaken, zoals een vakantiehuis, in principe tot het rendement behoort dat wordt belast in box 3. Maar hoe dit rendement bepaald moet worden is ingewikkeld en vereist keuzes van de wetgever. Het kabinet heeft besloten dat dit rendement voor de jaren in het verleden niet hoeft te worden opgegeven. Dit gaat over 2017 tot en met 2025. Voor de jaren 2026 en 2027 moet dit wel worden opgegeven bij het leveren van tegenbewijs.
Voor het bepalen van het werkelijk rendement voor het aanvullend herstel geeft de Hoge Raad aan dat verliezen niet verrekend kunnen worden met andere kalenderjaren. Ook wordt er geen rekening gehouden met kosten, zoals advieskosten voor de aankoop van beleggingen of onderhoudskosten voor een vakantiewoning. Waardestijging van onroerende zaken door investering (zoals verbetering of uitbreiding van een vakantiewoning) is geen onderdeel van het werkelijke rendement.

Lees hoe het werkelijk rendement kan worden uitgerekend en daarna kan worden vergeleken met het forfaitair rendement in de factsheet Wetsvoorstel tegenbewijsregeling box 3: belasting over werkelijk rendement. Hierin staan 3 rekenvoorbeelden van situaties waarin u geld terugkrijgt (teruggave), geen extra belasting betaalt en geen belasting terugkrijgt omdat u de kosten niet kunt aftrekken. Het formulier om het werkelijk rendement door te geven is vanaf de zomer 2025 beschikbaar.

Het kabinet heeft gekozen voor compensatie aan een ruime doelgroep. Alle belastingplichtigen met een aanslag die na het Kerstarrest van 24 december 2021 is of wordt opgelegd, kunnen in aanmerking komen voor aanvullend rechtsherstel. Dit betekent dat voor de belastingjaren 2021 en later alle belastingplichtigen van de regeling gebruik kunnen maken.

Hierbij geldt wel de voorwaarde dat tijdig - binnen de vijfjaarstermijn -  een verzoek tot ambtshalve vermindering is of wordt gedaan. Het invullen van het formulier ‘opgaaf werkelijk rendement’ wordt gezien als een verzoek tot ambtshalve vermindering. Belastingplichtigen met aanslagen uit het jaar 2020 hebben nog tot het einde van 2025 de tijd. Zij hoeven voorlopig geen actie te ondernemen. Voor belastingplichtigen met aanslagen uit de jaren 2017, 2018 en 2019 geldt dat zij al een verzoek tot ambtshalve vermindering moeten hebben ingediend. 

Let op: het kan per jaar verschillen of belastingplichtigen in aanmerking komen voor aanvullend herstel. Zij krijgen daarom voor ieder belastingjaar een aparte brief om het formulier Opgaaf werkelijk rendement voor dat jaar in te vullen.

In juli 2025 gaat het formulier ‘Opgaaf werkelijk rendement’ (OWR-formulier) op de website van de Belastingdienst open. U krijgt hiervoor een brief van de Belastingdienst. Het invullen van het formulier gaat per jaar. U krijgt ook voor ieder jaar een aparte attentiebrief. De afhandeling door de Belastingdienst gaat ook gefaseerd per jaar.

Dat kunnen wij helaas niet. Dit is sterk afhankelijk van ieders persoonlijke samenstelling van het vermogen (spaargeld, beleggingen of overige bezittingen) en van individuele beleggingsresultaten.

We proberen u zoveel mogelijk op weg te helpen. De Belastingdienst heeft een overzicht gemaakt welke gegevens u nodig heeft om uw werkelijk rendement door geven.

Vooral de spreiding tussen de individuele (beleggings)resultaten is groot. Welke rendementen u heeft behaald is een belangrijke factor om te weten of je geld terug kunt krijgen. De Belastingdienst heeft met vaste rendementspercentages (forfaits) per jaar gerekend, maar het kan zijn dat u een lager rendement heeft behaald dan deze forfaits. Hieronder treft u een tabel met de forfaits waarmee is gerekend en daar tegenover een gemiddelde beurskoers van aandelen. Er is te zien dat waarschijnlijk de meeste beleggers goede resultaten hebben geboekt, maar in de jaren 2018, 2020 en 2022 lagen de meeste werkelijke rendementen lager dan het forfait.

Dit geldt ook voor een tweede (beleggings)woning. U ziet in de laatste kolom de gemiddelde stijging van de WOZ-waarde in het vorige jaar. Dus bijvoorbeeld: voor 2018 is de WOZ-waarde van 1 januari 2017 tot 1 januari 2018 gestegen met 8,25%. Hier geldt dat de stijging in 2023 en 2024 lager was dan het forfait.

Voor spaarders geldt dat de spreiding in rendementen er eigenlijk nauwelijks is en dat het forfait het werkelijke rendement redelijk goed benadert. Mensen met alleen spaargeld zullen waarschijnlijk geen geld terug krijgen. Op het moment dat u ook ander vermogen heeft kan dat anders worden. Het heffingsvrije vermogen telt niet mee voor de tegenbewijsregeling, waardoor kleine beleggers in de praktijk niet vaak aanspraak kunnen maken op teruggave.

Het rechtsherstel geldt voor:

• de mensen die bezwaar hebben gemaakt over de jaren 2017-2020. 
• alle andere aanslagen over 2017 tot en met 2020 die nog niet waren opgelegd tijdens het arrest van de Hoge Raad. 
• de aanslagen die wel waren opgelegd maar nog niet onherroepelijk vaststonden. 
• alle box 3 belastingplichtigen over de jaren 2021 en 2022.

Belastingplichtigen krijgen rechtsherstel op basis van een berekening die aansluit bij de echte verdeling van spaargeld en beleggingen. Mensen met spaargeld worden belast op basis van de actuele spaarrente.

Voor schulden telt de gemiddelde rente op uitstaande hypotheekschulden in het belastingjaar. Voor beleggingen telt een gewogen gemiddelde van de meerjarige gemiddelde rendementen op obligaties, aandelen en onroerend goed.

Is de nieuwe berekening in het voordeel van de belastingplichtige? Dan ontvangt deze rechtsherstel. Dit gaat om het verschil tussen de oorspronkelijke berekening en de nieuwe berekening.

Niet-bezwaarmakers hebben niet meer de mogelijkheid om tijdig bezwaar in te dienen. De aanslag staat al vast. Toch hoeft u nu niets te doen. Er loopt een 'massaal bezwaar plus' procedure voor de niet-bezwaarmakers in de jaren 2017-2020. Het kabinet vraagt aan de Hoge Raad (HR) om uitsluitsel of niet-bezwaarmakers recht hebben op rechtsherstel. Stelt de HR belastingplichtigen in het gelijk? Dan vallen alle niet-bezwaarmakers daaronder. Ook als zij nog geen verzoek tot ambtshalve vermindering hebben ingediend.

Al ontvangen verzoeken worden aangehouden tot de HR een besluit heeft genomen.

Het kabinet heeft in overleg met belangenorganisaties een aantal zaken geselecteerd in de procedure ‘massaal bezwaar plus’. Het kabinet heeft met de belangenorganisaties afgesproken de procedures uit te procederen tot aan de Hoge Raad voor een definitief oordeel. Daarom wacht het kabinet op een uitspraak van de Hoge Raad. Het is niet bekend wanneer de Hoge Raad een uitspraak doet. In de tussentijd hoeft u niets te doen.

Op de site van de Belastingdienst staat uitleg over de rekenmethode. Het kabinet stelt de percentages voor rendement per vermogenssoort (spaargeld, beleggingen of schulden) jaarlijks opnieuw vast. Zo blijven deze zo dicht mogelijk bij de werkelijkheid liggen.

De vormgeving van het nieuwe stelsel is uitgewerkt in het wetsvoorstel voor de Wet werkelijke rendement box 3.

Het kabinet wil dat elk jaar belasting wordt betaald over de echte inkomsten uit vermogen. Dit gaat bijvoorbeeld om rente, dividend, huur en pacht. Ook zal elk jaar belasting worden geheven over de positieve waardeontwikkeling (‘vermogensaanwasbelasting’) van beleggingen en overige bezittingen, zoals koerswinst over aandelen.

Een koersverlies of waardedaling kan worden gecompenseerd met de positieve inkomsten in box 3 in de volgende jaren. U mag kosten van uw inkomsten aftrekken. Zoals kosten voor een spaarrekening, verschuldigde rente, transactie- en advieskosten voor de aankoop en verkoop van beleggingen en onderhoudskosten onroerende zaken. Voor onroerende zaken in box 3 en aandelen in start-ups en scale-ups zal een ‘vermogenswinstbelasting’ gelden. Deze waardeontwikkeling wordt pas belast als u winst of verlies maakt (zoals bij verkoop).

Nee, op internet en sociale media circuleert onjuiste informatie over het belasten van de eigen woning in het voorstel voor het nieuwe box 3-stelsel.

Het eerste is dat de eigen woning niet meer in box 1, maar in box 3 belast zou worden. Dat is niet juist. De eigen woning waar je in woont (het hoofdverblijf) blijft ook in het nieuwe stelsel in box 1 belast en het kabinet is niet van plan dat te veranderen. De berekening blijft: eigenwoningforfait minus de hypotheekrenteaftrek.

Ten tweede zien we berichten dat de overwaarde van je eigen woning in box 3 belast zou worden. Dat klopt ook niet. In het wetsvoorstel voor het nieuwe stelsel staat dat je alleen box 3-belasting gaat betalen over de rente die je van de bank ontvangt, als je je overwaarde op je bankrekening zet. De overwaarde zelf wordt niet belast.

Het kabinet streeft ernaar dat het nieuwe stelsel per 1 januari 2028 kan worden ingevoerd. Hiervoor heeft het kabinet op 19 mei 2025 het wetsvoorstel aangeboden aan de Tweede Kamer.

Om in 2028 te kunnen starten met het nieuwe stelsel is het nodig dat het wetsvoorstel uiterlijk op 15 maart 2026 is aangenomen door de Tweede Kamer. De Belastingdienst en onder andere banken en verzekeraars hebben deze tijd nodig om ICT-systemen en gegevensuitwisseling gereed te krijgen.