Webinar Toegankelijke verkiezingen
Webinar over hoe mensen met een beperking zo zelfstandig mogelijk hun stem uit kunnen brengen.
Webinar terugkijken
Op 26 september 2023 vond een webinar plaats over Toegankelijke verkiezingen. Die kunt u hieronder terugkijken.
Inhoud webinar Toegankelijke verkiezingen
- Handvatten om ervoor te zorgen dat mensen met een beperking en mensen die laaggeletterd zijn zo zelfstandig mogelijk hun stem uit kunnen brengen.
- Ervaringsdeskundigen over hun ervaringen met stemmen.
- Gemeenten delen voorbeelden van hoe zij toegankelijke verkiezingen organiseren.
00:00:00
Dionne: Goedemiddag, en welkom bij het webinar over het verbeteren van de toegankelijkheid van het verkiezingsproces. Het ging even over het verbeteren van het technische proces, omdat het geluid ons helaas in de steek liet. Vandaar dat ik de introductie even opnieuw doe, maar ik wil degenen die nu online meekijken toch wel even meenemen in wat er zo even mis ging. Jullie hebben me dus niet gehoord, maar als het goed is heeft de schrijftolk wel meegeschreven. Mijn naam is Dionne en ik ben door het Ministerie van Binnenlandse Zaken gevraagd om dit webinar te modereren. Het doel van het webinar is om de deelnemers, als het goed is overwegend gemeenteambtenaren, te inspireren over de wijze waarop het verkiezingsproces toegankelijker ingericht kan worden. En dan niet een beetje toegankelijk, maar echt toegankelijk, rekening houdend met eenieder die daar extra hulp bij nodig heeft. Dat is erg belangrijk omdat meer dan twee miljoen Nederlanders op dit moment niet gemakkelijk hun stem kunnen uitbrengen omdat het verkiezingsproces niet geheel toegankelijk is. Dat betreft een hele groep verschillende Nederlanders. Nederlanders die bijvoorbeeld in een rolstoel zitten, of mensen die een blindengeleidehond nodig hebben, mensen die laaggeletterd zijn, mensen die slechthorend zijn, een audiovisuele beperking hebben, et cetera. Dat en meer gaan we vandaag bespreken in dit webinar: hoe kunnen we ervoor zorgen dat het verkiezingsproces ook voor hen toegankelijk is. Zodat ze net als alle andere Nederlanders gemakkelijk hun stem kunnen uitbrengen. Want het uitbrengen van je stem is een recht. Dit alles is voortgekomen uit een actieplan van verschillende partijen, en die ga ik even oplezen.
00:01:51
Dionne: Dat is het ministerie BZK, de Kiesraad, de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Die hebben met elkaar het actieplan Toegankelijk Stemmen opgesteld. Met dit plan wordt gekeken naar welke obstakels - als die er zijn - weggenomen kunnen worden in het gehele verkiezingsproces. Dat en meer gaan we vandaag bespreken met verschillende ervaringsdeskundigen, met de projectleider vanuit het ministerie BZK en met iemand vanuit een gemeente die een aantal best practices heeft die jullie hopelijk ook kunnen inspireren. Bij binnenkomst, of eigenlijk moet ik zeggen bij aanvang, was er ook een soort poule met een vraag die jullie is gesteld en die luidde: hoe toegankelijk zijn verkiezingen in uw gemeente en hoe zet uw gemeente zich hiervoor in? Het was een meerkeuzevraag, en als het goed is verschijnt het nu in beeld. Ik ga één van mijn tafelgasten vragen om te kijken wat haar opvalt. Irma, wat valt jou op?
00:03:03
Irma van Leerdam: Dat het met kleuren is gedaan, dat vind ik heel fijn. En het valt me op dat het zulke kleine lettertjes zijn. Dat vind ik heel...
00:03:13
Dionne: Dat het moeilijk te lezen is?
00:03:15
Irma van Leerdam: Ja.
00:03:15
Dionne: Oké. En wat valt je op qua uitkomst? Dus hoe scoren de gemeenteambtenaren zichzelf?
00:03:24
Irma van Leerdam: Ze scoren op: onze verkiezingen zijn redelijk toegankelijk, maar niet op alle vlakken. Ik vind het een beetje vaag, een beetje beschermend naar jezelf toe.
00:03:33
Dionne: Denk je dat ze iets te positief gesteld zijn over hun eigen gemeente?
00:03:37
Irma van Leerdam: Ik denk dat ze hun eigen gemeente goed willen verkopen. En dat mag ook wel, maar het valt wel op dat het grootste gedeelte is....
00:03:47
Dionne: Die zegt: "Op zich zijn we wel toegankelijk, maar er is ruimte voor verbetering?"
00:03:52
Irma van Leerdam: Ja.
00:03:53
Dionne: Op zich kan je het ook zien als: die mensen zijn super optimistisch en lerend om verbeteringen aan te brengen.
00:04:01
Irma van Leerdam: Ja, dat is ook zo. Daar heb je wel gelijk in.
00:04:05
Dionne: We gaan het zien. Er was ook een mogelijkheid om tekst en uitleg te geven. Dat was volgens mij bij antwoord vier. Ik weet niet of mensen dat gedaan hebben, dus ik kijk even naar mijn twee sidekick moderatoren in de zaal, zij modereren de chat. Is er iets wat ik echt mee moet nemen? Nee? Nog niet? Dan is dit meteen de uitnodiging aan jullie om vooral ook mee te praten. Die mogelijkheid is er zeker, maak gebruik van de chat knop. Er zijn dus twee moderatoren bij ons hier in de studio die online met jullie gaan chatten en af en toe een vraag of opmerking naar mij doorsturen zodat ik dat mee kan nemen in het gesprek. Dit was de introductie van het programma. Dan gaan we nu echt met elkaar in gesprek en we beginnen met Keirsten de Jongh , projectleider toegankelijk verkiezingsproces bij ministerie BZK. Keirsten, welkom.
00:05:07
Keirsten de Jongh: Dank je wel.
00:05:09
Dionne: Ik gaf al een korte toelichting op het op het webinar. Waarom is dit vanuit het ministerie zo belangrijk?
00:05:15
Keirsten de Jongh: Het is belangrijk dat iedereen die stemgerechtigd is, zo zelfstandig mogelijk kan stemmen en het blijkt dat dat nog niet voor iedereen zo makkelijk is. Er zijn nog steeds veel drempels voor allerlei groepen. Het kan voor gemeenteambtenaren best moeilijk zijn om dat goed te regelen, want er zijn veel verschillende groepen en die hebben weer net iets andere voorzieningen nodig om zelfstandig te kunnen stemmen. Dus wij dachten:, als we een webinar organiseren, dan kunnen we gemeentes hopelijk goed op weg helpen door ze bewust te maken van hoe sommigen ervaringsdeskundigen het kiezen ervaren, en wat voor drempels er nog zijn. Maar ook: wat voor tips er zijn om het beter te kunnen regelen. Dus wij hopen dat de gemeentes hier mee aan de slag kunnen.
00:06:18
Dionne: Super. Dus dat ze ook echt handvatten krijgen om er wat mee te doen?
00:06:23
Keirsten de Jongh: Ja.
00:06:23
Dionne: Jullie zijn onderdeel van een soort coalitie die dit actieplan heeft opgesteld. Hoe is dat actieplan tot stand gekomen?
00:06:32
Keirsten de Jongh: Er is een verkiezingsagenda 2030 en één van de speerpunten uit die verkiezingsagenda is toegankelijkheid van verkiezingen verbeteren. Dus naar aanleiding daarvan is besloten om zo'n actieplan op te stellen. Samen met veel organisaties omdat je er natuurlijk samen aan moet werken om die toegankelijkheid te verbeteren.
00:06:58
Dionne: Ja. En één van de redenen van het actieplan is ook om obstakels te definiëren en voor het voetlicht te brengen, of onder de aandacht te brengen. Aan wat voor obstakels moeten we dan denken?
00:07:12
Keirsten de Jongh: Voor mensen met een visuele beperking is het vaak lastig om bij het stembureau of stemlokaal te komen. Vervolgens hebben ze eigenlijk een stemmal nodig, waardoor je kan voelen waar je op stemt, om zelfstandig te stemmen. Die is in lang niet alle stemlokalen aanwezig. Je hebt ook mensen die een auditieve beperking hebben, dus slechthorend of doof zijn. Dove mensen zijn erg gebaat bij iemand die Nederlands gebarentaal spreekt maar dat heb je niet op elk stemlokaal. Dat soort voorzieningen zijn heel belangrijk.
00:08:03
Dionne: Ik nodigde de deelnemers net al uit om vooral ook mee te praten in de chat. Hebben jullie vanuit het ministerie of misschien vanuit de coalitie van het actieplan ook vragen voor hen waar ze op kunnen reageren?
00:08:16
Keirsten de Jongh: Als er gemeenteambtenaren zijn die goede voorbeelden hebben, dan zou het heel mooi zijn als ze dat via de chat kunnen delen. Ik denk dat het ook goed zou zijn als gemeentes elkaar helpen. Als er gemeentes zijn met goede voorbeelden, dat zij die informatie delen met anderen of dat anderen naar hen toe komen.
00:08:37
Dionne: Goede voorbeelden kunnen ook misschien lessons learned zijn? Dus waar ze bijvoorbeeld de plank een beetje misgeslagen hebben, maar wel lering uit hebben getrokken.
00:08:48
Keirsten de Jongh: Ja, zeker. Natuurlijk. Het gaat niet allemaal meteen in één keer goed, je moet met kleine stapjes vooruit.
00:08:54
Dionne: Ja, precies. Volgens mij kunnen we dan in gesprek met de ervaringsdeskundigen want dat zijn uiteindelijk degenen die precies weten wat er nodig is om verkiezingsprocessen toegankelijk te maken. Bij mij aan tafel zit Andries Lever, ervaringsdeskundige. Betrokken bij LFB, de vereniging door en voor mensen met een verstandelijke beperking. Welkom, fijn dat je er bent.
00:09:19
Andries Lever: Ja, zeker.
00:09:20
Dionne: We hebben ook aan tafel Irma van Leerdam, taalambassadeur bij de Stichting Lezen en Schrijven.
00:09:26
Irma van Leerdam: Ja.
00:09:26
Dionne: Dank je wel, en ook voor je hulp zo even, met de kleine lettertjes. Ook Ton van Weerdenburg zit bij mij aan tafel en hij zit hier samen met zijn blindengeleidehond Sophie. Hij is projectcoördinator Kennis over Zien. Welkom.
00:09:42
Ton van Weerdenburg : Dank je wel.
00:09:44
Dionne: Laten we meteen beginnen met de eerste vraag: hoe kijken jullie naar de toegankelijkheid van de verkiezingen in algemene zin? Ik begin bij jou, Ton.
00:09:58
Ton van Weerdenburg : Hoe je er tegenaan kijkt ligt denk ik aan vanuit welke hoek je kijkt. Voor rolstoelen is al een deel geregeld. In de richtlijn Toegankelijkheid Stembureaus staat al veel voor rolstoelen. Er moet nog heel veel gebeuren, maar daar is al meer voor gebeurd. Voor mensen met een visuele beperking is het alweer veel lastiger en dat komen wij ook tegen in bereikbaarheid van het gebouw en de vindbaarheid. Soms moet je bij een school zijn, maar dan moet je eerst het hele schoolplein oversteken om ergens achterin een klaslokaal door een nooddeur naar binnen te mogen. En daarnaast, wat Keirsten ook al zei: je wil eigenlijk zelfstandig het stembiljet invullen. Dat kan niet als je blind bent, of je moet de stemmal al in de stembox hebben. Dus het is een beetje vanuit welke kant je kijkt, maar er moet nog veel gebeuren. Al gebeurt er gelukkig al wel heel veel.
00:10:55
Dionne: Dank je wel. Andries?
00:10:56
Andries Lever: Heel veel, zeker. We hebben 2,1 miljoen mensen met een beperking, al die stemmen zijn heel belangrijk voor Nederland. Je moet terug naar de tekentafel voor mensen met een beperking in brede zin: het is niet toegankelijk. Het verkiezingsprogramma, de stempassen, het hele stemproces, de debatten. Je moet vanaf het begin af alle politieke partijen... Kijk naar het kabinet-Rutte: er zijn heel weinig partijen die een toegankelijk verkiezingsprogramma hebben. Het moet toegankelijk zijn, zodat mensen kunnen stemmen. De gemeentes kunnen ervoor zorgen dat mensen met een beperking kunnen stemmen, doordat ze ervaringsdeskundigen bij het stemlokaal hebben, die kunnen helpen bij alle beperkingen. Het rondje invullen of het aanwijzen, en dan niet zeggen: dan ga je stem beïnvloeding krijgen. Dat moet je niet hebben. En als je kijkt naar het stembiljet: het is toch schandalig? Tweeëndertig partijen op één groot A3 formaat. Je kan toch niet kiezen?
00:11:50
Dionne: Nee.
00:11:51
Andries Lever: We zeggen al jaren: er moet een logo bij de partijen komen, er moet een foto bij komen, wie de partij is, wie op de lijst staat. En dan netjes aanvinken in kleur. Niet met een potlood, maar met een stift zodat je het grote balletje kan doen, want het is niet te lezen voor mensen. We moeten met zijn allen terug naar de tekentafel. Voor mensen met een beperking gaat een grote klap komen, want mensen met een beperking zijn de dupe. Die krijgen allemaal door de regeltjes van de overheid en het kabinet de zware klappen, en die willen wel eens wat zeggen. Ze willen opkomen voor hun rechten, en dat moeten we met elkaar gaan doen. Er moet een nieuwe kieswet komen zodat ze eerlijk mee kunnen doen, mee kunnen stemmen.
00:12:31
Dionne: Heel goed dat je ook aan tafel zit en je stem laat horen om ervoor te zorgen dat mensen daar ook meer aandacht aan gaan geven. Irma, hoe kijk jij ernaar?
00:12:43
Irma van Leerdam: Ik ben het er eens mee dat er meer gedaan moet worden. Daarnaast herken ik wel wat jij zegt: er staan zo veel namen op. Met een foto zou je al heel ver zijn, maar ik denk dat het ook wel zou kunnen met een beeldscherm en met geluid kijken. Als je een microfoon op je hoofd zet...
00:13:08
Dionne: Een koptelefoon?
00:13:08
Irma van Leerdam: Ja, dat bedoel ik. Ik kon woord niet vinden. Als je die op doet is het voor mensen die dat wel kunnen horen heel handig, want dan kunnen ze aanwijzen, kunnen ze een plaatje op het scherm maken en kunnen ze in principe ook voordoen. Misschien hebben mensen die blind zijn er ook wat aan, omdat ze het kunnen horen. Dat weet ik niet.
00:13:30
Ton van Weerdenburg : Zeker weten.
00:13:32
Irma van Leerdam: Dus ik denk dat je daar al... En die mogelijkheden hebben we tegenwoordig. En misschien dat je per verkiezingsmogelijkheid een kleur hebt. Kleuren vind ik zelf altijd heel fijn. Dus dat je verschillende kleuren hebt.
00:13:50
Dionne: Maar dat is misschien weer ingewikkeld voor mensen die kleurenblind zijn.
00:13:52
Irma van Leerdam: Ja, dat klopt. Maar als je een beeldscherm gebruikt kan je het alle twee doen.
00:13:57
Dionne: Oh ja.
00:13:58
Andries Lever: Dan wordt er verteld: "De kleur is groen."
00:14:01
Dionne: Goede toevoeging. Hebben jullie een persoonlijke ervaring, waarvan je dacht: toen ik mijn stem probeerde uit te brengen liep ik hier echt tegenaan?
00:14:10
Andries Lever: Zeker.
00:14:11
Dionne: Ja. Andries?
00:14:12
Andries Lever: Dat iemand die een verstandelijke beperking had, vanuit de gemeente - de Kiesraad - geen hulp in het hokje mocht hebben om te stemmen. Die kan niet dat balletje rood kleuren, dus iemand anders heeft hem stiekem toch ingevuld. Het is toch belachelijk dat je geweigerd wordt bij het hokje en dat het niet toegankelijk is om je stem uit te kunnen brengen? De stempas is ook bizar. De verschillende stempassen zijn heel klein leesbaar. Vorige keer was het voor het Waterschap en de Provinciale Staten verkiezingen. Welke stempas is voor welk papier? Je hebt twee stemmen, dus je moet twee keer een stembiljet invullen door in te kleuren. Dus dat is ook niet toegankelijk. Doe dan die verkiezingen niet achter elkaar, doe het op een later tijdstip en zorg dat je snapt waar je over kan stemmen. Dat is ook zo belangrijk. De gemeentes zijn verantwoordelijk om toegankelijke verkiezingen te maken. De gemeentes hebben raadsleden voor de politieke partijen. Die moeten eigenlijk zorgen dat in de regiokranten, dat er mensen naartoe gaan zodat mensen uitleg krijgen waar het stemmen over gaat, welke onderwerpen. Dat moeten ze veel meer doen, en dat doen gemeentes ook niet. Je ziet helemaal nog niks van deze verkiezingen: op hun websites niet, niet in de regiokranten. Het is bijna 22 november, we zijn eigenlijk al te laat.
00:15:40
Dionne: Ja.
00:15:40
Andries Lever: Je moet veel meer informatie geven. Debatten organiseren, welke onderwerpen zijn belangrijk, en hoe we dat met elkaar kunnen doen. Waarom allemaal zo laat? Er is nog niet één partij met een toegankelijk verkiezingsprogramma. Vind ze maar. Waar moet je over stemmen? Waar moet je stemmen als je een beperking hebt, als jij slecht rond kan komen? Je uitkering gaat naar beneden, minimum lonen omhoog. Schandalig, dat gaat niet, want de benzineprijs is 2,40 euro, de boodschappen zijn duur. Je kunt niet rondkomen.
00:16:10
Dionne: Dat is heel moeilijk. Voordat ik de vraag aan Ton stel: iemand stelt een verhelderende vraag aan Irma: "Wat bedoelde je met kleur? Wat wil je precies een kleur geven?"
00:16:21
Irma van Leerdam: Zoals je hier op de balk zag. De vraag staat onderaan, en daarboven heb je een kleur. Dan kijk ik misschien niet eens zo snel naar de hele zin - die best wel lang is eigenlijk - maar dan haal ik even een paar puntjes uit en dan kan ik die connectie leggen met de kleur. Dus de volgende keer weet ik: die kleur hoort daar bij. En anders zou ik alles weer moeten lezen. Dus voor mij maakt dat het wat overzichtelijker.
00:16:50
Dionne: De informatie behapbaarder?
00:16:52
Irma van Leerdam: Ja, want dan hoef ik het niet meer te lezen want dan denk ik: oh ja, blauw was dat.
00:16:57
Dionne: Dank je wel. Ton, heb jij een persoonlijke ervaring die niet prettig was?
00:17:03
Ton van Weerdenburg : Het is deels een reactie op wat Andries al zei over het stemhokje, of de hulp in het stemhokje. Mensen met een fysieke beperking en een visuele beperking mogen natuurlijk stemhulp hebben in het stemhokje, maar je merkt dat veel mensen op het stembureau dat helaas nog niet weten. En dan word je dus alsnog geweigerd. Maar wat ik persoonlijk een leuke vind - of eigenlijk vind ik hem niet leuk: het is goed bedoeld, maar de stemmal is bedacht voor mensen met een visuele beperking, om zelfstandig en met behoud van privacy en stemgeheim te kunnen stemmen. Alleen doordat we nu zo'n enorm groot stembiljet hebben - ik begrijp dat die het komend jaar één meter bij 70 centimeter wordt...
00:17:46
Dionne: Eén meter bij 70 centimeter?
00:17:47
Ton van Weerdenburg : Ja, dat is het stembiljet en dat moet dus in de mal passen. Maar die mal past echt niet meer in het stemhokje.
00:17:53
Dionne: Nee.
00:17:53
Ton van Weerdenburg : En we hebben dus stembureaus gehad, waar twee mensen de stemmal vasthielden, met z'n tweeën, en dan mocht iemand die blind was z'n rondje rood maken. Hoe bedoel je, stemgeheim? Er staan er twee op je handen te kijken welk rondje je rood maakt. Dat is dus goed opletten: ook voor de stemmal moet je een aparte plek maken. Hetzij een grote tafel met kamerschermen er omheen, hetzij een aparte ruimte erbij die aan het stembureau vast zit, waar je even in kan. Dan kan je tenminste het stemgeheim waarborgen. Dat gaat niet door met zijn tweeën de stemmal vast te houden. Het klinkt hilarisch, maar het gebeurt gewoon.
00:18:33
Dionne: Ja. Het is eigenlijk diep triest, het is helemaal niet hilarisch. Je noemt meteen al een hulpmiddel: de stemmal.. Maar misschien is niet iedereen daar bekend mee. Het verscheen ook al even in beeld. Voor de mensen die dat niet kunnen zien: wat is een stemmal precies?
00:18:53
Ton van Weerdenburg : Een stemmal is eigenlijk een grote bak, zo noemen we dat maar. Het stembiljet past daar exact in, die kan geen kant op schuiven. Dan gaat de deksel dicht, en in die deksel zitten allemaal sleuven en gaatjes. De partijnummers staan er in voelbare letters en cijfers op. Door naar beneden te gaan, voel je een sleuf. Je kunt gaatjes tellen, en die gaatjes komen exact overeen met de rondjes op het stembiljet. Dus op het moment dat je het zesde gaatje wil tellen, dan tel je naar beneden, steek je het potlood in het zesde gaatje. Die kras je een paar keer heen en weer en dan is het zesde rondje dus rood. Dan doe je het deksel open en vouwt het stembiljet op. Dan heb je dus zelfstandig, met behoud van stemgeheim, je stem uitgebracht.
00:19:40
Dionne: Ja. Heel fijn. En je noemde ook de sound box. En wat is de sound box?
00:19:46
Ton van Weerdenburg : De sound box is een audio apparaat waar de gesproken kieslijst op staat. Die is volledig digitaal omgezet van tekst naar audio. Dan kan je dus aan de hand van spraak de kieslijsten afluisteren. Dan maak je dus eerst de keuze naar welke partij je wilt, je drukt op de knop en dan leest die alle kandidaten van die partij voor, zodat je precies weet op welke kandidaat je wil stemmen. En dat is vooral handig als je... Je wilt het zo veel mogelijk natuurlijk thuis voorbereiden, dus dat is al erg belangrijk. Maar als je dat om wat voor reden dan ook nog niet gedaan hebt, dan is het altijd prettig om in het stemhokje alsnog even te kunnen luisteren of daar ter plekke je keuze te maken.
00:20:32
Dionne: Ja. En misschien is het vanuit een kostenoverweging niet voor alle gemeenten mogelijk om een stemmal of een sound box beschikbaar te stellen. Zijn er dan alternatieven waarvan jij zegt: dat is ook fijn voor mensen met een visuele beperking?
00:20:48
Ton van Weerdenburg : Sommige mensen kunnen met een loep uit de voeten.
00:20:52
Dionne: Met een loep?
00:20:54
Ton van Weerdenburg : Met een loep. Dat is natuurlijk niet voor de mensen die blind zijn.
00:20:56
Dionne: Een loep is een soort vergrootglas?
00:20:57
Ton van Weerdenburg : Ja, dat is een vergrootglas. Maar je zou ook natuurlijk kunnen denken dat gemeenten samen goed vervoer regelen, desnoods in één gemeente een stemmal neerleggen en de mensen daar naartoe brengen. Doe het gezamenlijk en dat heb je eigenlijk in je eigen gemeente al nodig, want een stemmal is op dit moment veel te duur om in alle stembureaus neer te leggen. Dus in de gemeente één stembureau toegankelijk. Er zijn zat gemeentes met meerdere dorpen: doe vervoer naar het stembureau zodat mensen daar kunnen komen, maar werk eventueel ook samen, als gemeenten. Het is een landelijke verkiezing, dus als je een kiezerspas aangevraagd hebt, mag je ook in de buurgemeentes gaan stemmen, of aan de andere kant van Nederland. Je mag overal gaan stemmen. Als het voor jouw gemeente echt te duur of onmogelijk is om voor jouw gemeente alleen een stemmal aan te schaffen, doe het dan met een paar gemeenten samen.
00:21:53
Dionne: Eén van de uitdagingen van gemeentes is soms ook om de juiste doelgroep te bereiken en te activeren. Hoe bereiken gemeenteambtenaren dan mensen die daar gebruik van zouden willen maken?
00:22:02
Ton van Weerdenburg : In ieder geval heel vroeg beginnen met communiceren. Op het moment dat je de informatie gaat verstrekken, zorgen dat het op de website staat, dat die mogelijkheid er is. Huis aan huis bladen, misschien el met een commercial op de radio. Misschien is het wel iets om dit keer landelijk te doen. Vraag je gemeente of ze een stembureau hebben, bel naar de gemeente of ze het hebben.
00:22:27
Dionne: Of misschien een samenwerking met verschillende belangenorganisaties?
00:22:30
Ton van Weerdenburg : Ja. Met Kennis over Zien of de Oogvereniging als belangenorganisatie kun je ook contact mee hebben. We hebben het jarenlang op onze website gehad, alleen moesten wij die gemeentes echt allemaal gaan afbellen of ze wat hadden.
00:22:46
Dionne: Ja. En het kan ook andersom, dat de gemeente contact.
00:22:49
Ton van Weerdenburg : Ja. Dan is het even makkelijker voor ons om het op de website zetten, en dan zien mensen in één oogopslag dat ze er zijn.
00:22:55
Dionne: Ja. Dank je wel. Irma, jij bent taalambassadeur. Wat beseffen mensen eigenlijk onvoldoende als het gaat om mensen die laaggeletterd zijn,?
00:23:05
Irma van Leerdam: Taalgebruik en dat het vrij klein is. Omdat lezen heel lastig is, kost het heel veel energie. Je moet zelf stemmen en het is natuurlijk ook heel mooi dat je stemrecht hebt, maar je hebt er eigenlijk iemand bij nodig. Ik vind het ook wel een goed idee dat als je wil dat iedereen zelf kan stemmen, je ook in overleg gaat met ABC, Stichting Lezen en Schrijven. Bij corona hebben zij dat bijvoorbeeld ook gedaan: bij alle nieuwe regels die kwamen hebben zij een eenvoudige versie gemaakt en die kregen wij dan. Dat was in no time gedaan, dat was diezelfde avond nog klaar. Het is erg mooi dat dat gedaan is. Ik weet niet of dat voor jullie ook geldt, maar vaak als ik zo'n stemhokje inloop is het eerste wat ik denk: oh nee, oh nee. Waar moet ik beginnen? Omdat het zo klein is, zo veel is en dat maakt dat je heel anders begint.
00:24:20
Dionne: De hoeveelheid neemt je eigenlijk een beetje over, waardoor het een beetje spannend wordt.
00:24:23
Irma van Leerdam: Ja, door toch negatieve ervaringen op andere gebieden. En het is wel een belangrijk deel, want je wilt zelf kunnen kiezen en zelf je stem uitbrengen. Dat is wel een dingetje, vind ik.
00:24:36
Dionne: Dus het voelt ook als een drempel om te gaan?
00:24:40
Irma van Leerdam: Ja. En ik herken wat jij zei, van die stem... Vorige keer hadden we dus twee stemkaarten en toen had ik ook zoiets van: oké, welke is welke en waar zie ik het verschil? Voor mij was het woord een beetje hetzelfde, het kwam overeen. Ja, dat had ik ook wel hoor.
00:24:58
Andries Lever: Maar ook de toegankelijke informatie, daar begin je vaak mee.
00:25:00
Irma van Leerdam: Ja, daar begint het al mee.
00:25:01
Andries Lever: Waar moet je voor stemmen? Dat werd bij het Waterschap ook niet verteld.
00:25:05
Dionne: Ik vraag me af of de gemiddelde Nederlander weet waar dat over gaat.
00:25:09
Andries Lever: Ja, dat is zo. Het is gewoon lastig.
00:25:12
Dionne: Ja, precies. Er wordt ook vanuit de gemeenteambtenaren gereageerd op wat jullie zeggen, en ik heb ze ook uitgenodigd om vooral mee te praten. Meerdere mensen hebben gereageerd op de opmerking van Ton. Er zijn namelijk ook speciale stemhokjes waarin een grotere stemmal past. Deze zijn één meter 50 breed. Ben je daarvan op de hoogte?
00:25:35
Ton van Weerdenburg : Niet dat ze zo breed waren. Ik weet dat er bredere stembureaus zijn, want de rolstoelers moeten er ook onder kunnen. Maar dat ze zo breed zijn? Zijn ze dan ook diep genoeg? Want dat is ook nog 70 centimeter.
00:25:46
Dionne: Dat is voor degene die achter het toetsenbord gekropen zijn om meteen kennis te delen dat er ook zijn van 1,50 meter breed, is de vraag van Ton nu of ze ook diep genoeg zijn. Minimaal 70 centimeter diep.
00:26:03
Ton van Weerdenburg : En dan is het nog zo dat je met 70 centimeter nog heel ver moet rijken naar de voorkant van het stembiljet.
00:26:11
Dionne: Ja. En nou ben jij vrij lang, maar mij zal het waarschijnlijk niet lukken.
00:26:15
Ton van Weerdenburg : Daarom. Dus het is best lastig.
00:26:17
Dionne: Ja, precies. Iemand anders geeft aan in antwoord op de opmerking van Andries: "Wel herkenbaar, maar deze verkiezingen zijn überhaupt onverwacht en komen erg snel. Daardoor komt ook veel informatie over de verkiezingen later dan gewenst aan bij de kiezer." Dus dat geldt denk ik voor iedereen.
00:26:35
Andries Lever: Oké.
00:26:36
Dionne: Daar heb je verder niets aan, maar het is wel een gegeven. Die van 1,50 meter zijn net zo diep als de normale stemhokjes.
00:26:47
Ton van Weerdenburg : Dus dat is het lastige: dan kantelt hij weer, want dan valt hij weer voorover.
00:26:54
Dionne: Ja.
00:26:54
Irma van Leerdam: Mag ik nog iets zeggen?
00:26:56
Dionne: Ja.
00:26:56
Irma van Leerdam: Je hebt natuurlijk heel veel partijen waar je uit kan kiezen, maar waarom moeten gelijk al die namen eronder staan? Waarom kun je niet gewoon bijvoorbeeld eerst zeggen: oké, ik stem op die partij, en dan ga ik verder.
00:27:11
Ton van Weerdenburg : Ik hoop niet dat het ministerie nu boos wordt, maar dat is wel het idee met het nieuwe stembiljet waar aan gewerkt wordt: dat die veel kleiner is en altijd dezelfde maat en vorm. Dan wordt het een stuk simpele. En eigenlijk heeft dat haast, want het is dan voor iedereen makkelijker omdat je een klein stembiljet hebt. Maar ook de stemmal is dan ieder jaar hetzelfde. Nu moet er ieder jaar een nieuwe stemmal worden omdat het stembiljet nooit hetzelfde is. Er zijn drie drukkerijen voor de stembiljetten, dus er zijn ook nog drie verschillende versies van de stembiljetten. Als je straks één stembiljet hebt, dan kan je één mal maken. Die is altijd hetzelfde. Dan wordt het een stuk goedkoper en kan je dus bij wijze van spreken alle stembureau van de stemmal voorzien. Dan wordt het voor iedereen veel makkelijker.
00:28:03
Dionne: Ja. Jullie hebben al heel veel tips en ideeën gegeven en daar wordt ook op gereageerd. Eén van de reacties is bijvoorbeeld dat het ook in veel gemeenten nog niet toegankelijk is op alle vlakken, omdat de kosten een bottleneck zijn of kunnen zijn.
00:28:22
Andries Lever: Waarom kosten? Je kunt een ervaringsdeskundige aannemen die je 150 euro geeft, en die mensen helpt met toegankelijk stemmen. Dat zijn toch niet de kosten? Dan geef je een goede lunch, dat is nog goedkoper ook.
00:28:35
Dionne: Dat gaan we meteen doorschuiven aan de persoon die naast jou zit. Want Keirsten, die vraag is eigenlijk voor jou denk ik. Waarom wordt er landelijk niet meer uitgetrokken om gemeentes hier meer in te ondersteunen?
00:28:45
Keirsten de Jongh: Gemeentes krijgen jaarlijks een vast bedrag voor het organiseren van verkiezingen en daar zit ook geld bij wat bedoeld is voor het toegankelijk organiseren van verkiezingen. Gemeentes moeten zelf met dat geld proberen het zo goed mogelijk te doen. Ik snap dat het soms ingewikkeld is, want zo'n stemmal kost bijvoorbeeld ongeveer 2.500 euro. Dan heb je ook nog zo'n sound box die je moet inspreken: nog 1.500 euro erbij. En wat Ton zegt: dan kan je die stemmal en sound box voor één verkiezing gebruiken, dus loopt het snel op met de kosten. Maar niet alles om verkiezingen toegankelijker te maken hoeft duur te zijn. Als je informatie toegankelijker maakt, wat Andries net zei: dat hoeft helemaal niet zo veel geld te kosten. Dus sommige dingen kosten veel. Dan moet je inderdaad keuzes maken: we maken één stemlokaal met een stemmal, want het is duur. Maar andere dingen hoeven niet zo duur te zijn.
00:30:03
Irma van Leerdam: Het was ook wel een goed voorbeeld van Ton: zorg dat je die rode bal op één plek zet, op één gemeente, en dat ze daarheen rijden. Dat is een stuk voordeliger.
00:30:20
Dionne: Er is ook een voorbeeld gedeeld. De gemeente Haarlemmermeer heeft één stembureau ingericht met een stemmal en een sound box, omdat het qua kosten niet mogelijk is om elk stembureau hiervan te voorzien. Maar wel bieden ze vervoer aan naar dit stembureau. Kiezers kunnen aangeven hoe laat ze opgehaald willen worden en worden na het stemmen ook weer thuisgebracht. Dat is denk ik een heel goed voorbeeld van de tip die Ton deelde. Er wordt best veel gereageerd. Misschien nog één vraag voor Ton: kan iemand gebruik maken van de sound box zonder gebruik te maken van de stemmal? Of dienen ze beide aangeschaft te worden?
00:31:07
Ton van Weerdenburg : Aan de sound box alleen heb je op zich niet zo veel, want daar kan je nog steeds niet zelfstandig stemmen. Je kan bij wijze spreken alleen de stemmal aanschaffen, dat zou kunnen. Maar dan moet je wel zorgen dat mensen zich thuis heel goed kunnen voorbereiden. Dan moet de audio thuis al beschikbaar zijn, zodat mensen zich kunnen voorbereiden. En dan hoop je dat mensen dat goed onthouden. Eigenlijk is het echt de combinatie die zorgt dat mensen in het stemhokje nog de keuze kunnen maken. Alleen de sound box daar heb je niet zoveel aan, want dan wordt die wel voorgelezen maar...
00:31:38
Dionne: En de stemmal is eigenlijk een groot afbreukrisico omdat je makkelijk een foutje kan maken wat niet te herstellen is?
00:31:46
Ton van Weerdenburg : Ja.
00:31:46
Dionne: Dus je advies is: nee, gewoon beide aanschaffen?
00:31:50
Ton van Weerdenburg : Ja, het is beide. En bedenk ook: we blijven zeggen dat de stemmal een hulpmiddel is voor blinden en slechtzienden, maar de combinatie sound box en stemmal is ook een heel goed hulpmiddel voor mensen met dyslexie die moeite hebben om al die kleine lettertjes te lezen. Wat Irma ook al zegt: het lezen van al die kleine lettertjes - en er staan er heel veel op. Als je hem kan afluisteren en hem met de mal kunt invullen. Ik heb het meegemaakt met mensen met dyslexie die zeiden dat ze nooit hadden gestemd, maar het nu wel konden doen. Die waren zo blij dat het kon. Dus dan gebruik je hem voor meerdere doelgroepen tegelijkertijd.
00:32:30
Andries Lever: Kunnen we niet gewoon terug naar vroeger? Vroeger stemden we via de computer. Dat is toegankelijk. Dus als je gewoon vertrouwt op de computer, niet met een potloodje invullen maar op de computer. Het is op het scherm te zien, het wordt voorgelezen en dan kun je de rode knop indrukken om te stemmen.
00:32:47
Irma van Leerdam: Het heet laaggeletterdheid maar je moet niet vergeten dat laaggeletterdheid niet alleen taal is. Het is ook rekenen en ook digitale vaardigheden.
00:32:57
Andries Lever: Maar dan heb je een ervaringsdeskundige in de zaal die jou kan helpen, of een persoon die onafhankelijk is, die jou gaat helpen in het stemhokje.
00:33:04
Irma van Leerdam: Het is natuurlijk wel leuker als je het helemaal zelfstandig kan.
00:33:07
Andries Lever: Ja, zeker.
00:33:11
Irma van Leerdam: Ik dacht zelf: misschien is er wel een combinatie mogelijk met wat je net al zei. Maar ik denk dan toch meer aan geluid alleen en het in kunnen vullen op een iPad of een laptop.
00:33:24
Andries Lever: Digitaal.
00:33:25
Irma van Leerdam: Misschien is er dan een combinatie te maken, zodat het ook veel minder kost voor gemeentes.
00:33:31
Dionne: Er wordt ook een vraag gesteld of het ministerie niet een soort van voordracht kan geven, al dan niet samen met de kiesraad, omdat de deelnemers het ook simpeler willen. Maar zo meteen worden er ook wat praktische tips door jou gedeeld toch, Keirsten?
00:33:48
Keirsten de Jongh: Ja.
00:33:51
Dionne: Dus het verzoek is: nog even geduld en wellicht dat er daarna nog een vervolgvraag gesteld kan worden. Bedankt voor jullie kritische noten en goede tips. Blijf vooral zitten alsjeblieft. Ik ga Keirsten vragen om alvast plaats te nemen achter de presentatie tafel, en ik ga Giacomo vragen om bij mij aan tafel te komen zitten. Giacomo is manager verkiezingen van de gemeente Amsterdam. Voordat we met hem in gesprek gaan, willen ik jullie vooral uitnodigen om toch nog wat meer goede voorbeelden te delen vanuit de gemeenten waar jullie werkzaam voor zijn, dan wel lessons learned waarvan je dacht dat je het goed had gedaan, maar eigenlijk toch niet. Daar kunnen misschien andere gemeenteambtenaren ook weer van leren. Giacomo, fijn dat je erbij bent. Ik zei het al: manager verkiezingen gemeente Amsterdam. Jij hebt een aantal goede voorbeelden vanuit de praktijk, waar jullie hier in gemeente Amsterdam mee bezig zijn?
00:34:59
Giacomo Schmitz: Ja, en ik zal ook aansluiten bij het gesprek. Wij hebben op acht locaties stemmallen, sound boxen en meerdere voorzieningen. Zo zijn er ervaringsdeskundigen aanwezig. Op één locatie hebben we ook een gebarentolk om mensen te helpen, en we zijn nu ook aan het experimenteren met een zogenaamde Sunflower ketting. Dat is een ketting waardoor mensen die een beperking hebben die niet meteen te zien is, herkenbaar zijn. Zo'n ketting wordt ook gebruikt op luchthavens en bijvoorbeeld ook bij Pathé. Daar gaan we mee experimenteren om te kijken als mensen zo'n ketting om hebben...
00:35:42
Dionne: De mensen die geen visuele beperking hebben kunnen dat nu ook zien op het scherm. Kan jij omschrijven hoe zo'n ketting eruit ziet?
00:35:50
Giacomo Schmitz: Ja, ik zie het hier ook. Het is een soort keycord die je om kan doen, en daarmee word je letterlijk uit de rij gehaald. Of tenminste: er wordt gevraagd of je assistentie nodig hebt. Dat zal meestal het geval zijn, anders hoef je die ketting niet om. En dan wordt men eigenlijk heel simpel voorgetrokken: men wordt geholpen met stemmen en men mag eerder gaan stemmen, en uit de rij.
00:36:11
Dionne: Oké, dank je wel. Je had het over acht locaties met verschillende voorzieningen?
00:36:16
Giacomo Schmitz: Ja.
00:36:17
Dionne: Je hebt het al gehad over de stemmal en de sound box, je hebt het gehad over de speciale ketting. Jullie hebben volgens mij ook een prikkelarm stembureau?
00:36:26
Giacomo Schmitz: Nee, dat hebben wij niet.
00:36:28
Dionne: Dat is dan een andere gemeente. Sorry.
00:36:30
Giacomo Schmitz: Wij praten regelmatig met belangenbehartigers en daar is eigenlijk een tegenstrijdige mening over de prikkelarme bureaus. En dat komt omdat je een prikkelarm bureau niet overal kunt doen. Je moet dat in een beperkt aantal bureaus doen. De meningen en ervaringen die ik meekrijg is dat mensen tegen mij zeggen: om daar te geraken moet je door prikkels heen. Als je door Amsterdam heen moet lopen, kom je de tram tegen. De experts zijn het er dus nog niet over eens. We hebben op dit moment dus geen prikkelarme bureaus. We aan wel van te voren stembureaus neerzetten in bibliotheken, zodat mensen kunnen worden meegenomen in hoe het werkt. En we hebben een zogenaamde wachtrij app.
00:37:14
Dionne: Wacht even hoor, voor je daar verder op in gaat. We hebben het over prikkelarme stembureaus gehad, maar sommige mensen hebben misschien geen idee waar we het nu over hebben. Er is een filmpje vanuit de Rijksoverheid wat ook illustreert... Oh, van iemand anders.
00:37:26
Voice over: In Amersfoort kun je in alle rust prikkelarm stemmen. Sommige kiezers hebben last van drukte of prikkels, en daarom mijden ze drukke plekken en kunnen ze niet stemmen. Dat is jammer. De gemeente wil graag dat deze mensen ook zelf kunnen stemmen. Dat kan nu in alle rust, in een prikkelarm stembureau. Hier kun je stemmen tussen tien en twaalf uur s ochtends en tussen twee en vijf uur s middags. Het stembureau is ingericht in een aparte ruimte. Je komt daar via een duidelijk aangegeven route. Er zijn alleen spullen aanwezig die nodig zijn voor het stemmen. Ook zijn er hulpmiddelen als een stemmal en sound box voor mensen die dat nodig hebben. De stemhokjes zijn extra breed en staan uit elkaar. De stembureauleden spreken alleen als dat voor het stemmen nodig is. Wanneer je aankomt bij het stembureau ga je met je stempas en identiteitsbewijs naar de tafel met stembureauleden. De stembureauleden controleren je stempas en identiteitsbewijs en geven je een stembiljet. Wil je begeleiding met stemmen, vraagt dan zelf om hulp. Een stembureau medewerker beantwoordt dan je vragen of helpt je als jij dat wilt. Na het invullen van het stembiljet vouw je het op en stop je het in de stembus, en dat was het. Je hebt zojuist je stem laten horen en een belangrijke bijdrage geleverd aan onze democratie. Heb jij ideeën hoe we rustig stemmen in Amersfoort nog beter kunnen maken? Stuur ons gerust een berichtje via verkiezingen@amersfoort.nl. Samen kunnen we ervoor zorgen dat stemmen in Amersfoort een prettige en ontspannen ervaring wordt voor iedereen. Dus aarzel niet en laat van je horen.
00:39:05
Dionne: Even een correctie. Ik zei een filmpje van de Rijksoverheid, maar het is een best practice vanuit de gemeente Amersfoort, waarvoor dank. Jij gaf dat er verschillende stemmen opgaan over het al dan niet inzetten van prikkelarme ruimtes. Voordat we verder in de diepte in gaan: je zei dat de gemeente Amsterdam geen prikkelarme ruimte heeft, maar wel een soort wachtrij app. Kan je daar iets meer over vertellen?
00:39:30
Giacomo Schmitz: Ja. De wachtrij app is voor iedereen bedoeld. We zien het hier. Mensen kunnen zien waar de stembureaus zijn. We zien hier op het scherm getallen. Als je inzoomt, dan krijg je steeds dieper inzicht op de kaart en zie je bijvoorbeeld dat Kerkstraat 1 een stembureau is. Als je daarop klikt, zie je ook hoe de voorzieningen zijn. Je kan ook selecteren op de voorzieningen. Dat zien we op dit moment. Op die manier kun je zien waar je kan gaan stemmen en waar je behoefte ligt. Op die wachtrij app zit ook een functionaliteit waarmee je kan zien hoe druk het is. Er wordt bijgehouden hoe druk het is. Over het algemeen is het 's ochtends, tijdens de lunch en als mensen naar huis komen het drukst. Als je kan zien hoe druk het is, is het wellicht voor mensen die moeite hebben of liever naar een prikkelarm stembureau gaan, een optie om daarop te kijken, om hun moment uit te zoeken dat zij het goed vinden.
00:40:23
Dionne: Oké. Dan betrek ik even Irma of Ton. Ton, jij wilt reageren?
00:40:27
Ton van Weerdenburg : Dan ga ik eigenwijs vragen: is de app dan ook toegankelijk gebouwd? Je kan wel een app bouwen, maar als een deel van de mensen de app niet kan gebruiken omdat die niet toegankelijk gebouwd is, mis je natuurlijk ook weer informatie.
00:40:42
Giacomo Schmitz: De app is gewoon een website en is dus visueel, en in die zin is die niet toegankelijk gebouwd voor mensen die slechtziend of blind zijn.
00:40:50
Ton van Weerdenburg : Dat is heel erg jammer, want het is heel goed mogelijk om een toegankelijke app te bouwen. Officieel moet de overheid zelfs alle apps en websites toegankelijk bouwen. Ik vind het wel een heel goed voorbeeld hoor, en ik vind het ook heel goed dat het er is. Alleen als je dit dan doet, probeer hem dan ook gelijk toegankelijk te bouwen.
00:41:12
Irma van Leerdam: Ja, want ik zie dat er nummers staan, Ik wil me verplaats in jou en ik dacht: als je dan zo'n nummer in kan drukken? Dus stel je voor, er wordt voorgelezen: 'Nummer één is daar." Dan kan iemand die blind is dat nummer intikken en als ingesproken wordt waar het is kan die horen...
00:41:31
Andries Lever: Dat wachten en in de rij staan, hoeveel, dan hoor je dat.
00:41:38
Dionne: We laten Giacomo even reageren.
00:41:39
Giacomo Schmitz: Ja, dat wilde ik graag. De moeilijkheid is natuurlijk dat we het hier hebben over verschillende soorten mensen. En de mensen die blind of slechtziend zijn in Amsterdam weten echt wel waar ze moeten gaan stemmen, namelijk op de Stadsloketten. Dat wordt van tevoren ook gedeeld met de belangenverenigingen. Die zetten dat in een nieuwsbrief, vaak ook een gesproken nieuwsbrief. En sinds jaar en dag hebben we op alle Stadsloketten een stemmal en een sound box, et cetera. Dus mensen die blind zijn, hebben inderdaad niet zoveel aan deze app. Mensen die moeite hebben met prikkels kunnen hier bijvoorbeeld wel op kijken. Overigens kan iedereen erop kijken, het is voor iedereen handig. Maar ook mensen met prikkels kunnen hierop kijken en kunnen kijken waar het op dat moment het rustigst is. De getallen die erop staan is als je inzoomt hoeveel meer stembureaus erachter zitten. Het is niet het nummer van het stembureau.
00:42:31
Dionne: Oh, oké.
00:42:35
Andries Lever: Als je kijkt op het plaatje hierachter, staat onze doelgroep, mensen met een verstandelijke beperking, er niet bij. Waar is onze doelgroep? Hoe kunnen mensen met een verstandelijke beperking hulp krijgen om te kunnen stemmen?
00:42:49
Giacomo Schmitz: Op deze versie staat dat er nog niet op, dat klopt. Op de achterkant van de kandidatenlijst staat wel hoe iedereen kan stemmen, ook mensen met een licht verstandelijke beperking. En die worden ook verwezen naar de acht stadsdelen die we hebben. We hebben veel contact met de belangenorganisaties en er wordt van te voren veel over gesproken. Iedereen weet dat en zij gebruiken het ook in hun uitingen om het te communiceren via de verschillende media die zij hebben.
00:43:14
Dionne: Wat ik jou twee keer tot twee keer toe hoor zeggen is: ja, dat klopt. Die zijn niet meegenomen als doelgroep voor de app, maar we hebben wel een samenwerking met de belangenorganisaties.
00:43:24
Giacomo Schmitz: Ja.
00:43:24
Dionne: Dus misschien is de belangrijkste tip die je in deze geeft aan jouw collega-ambtenaren van andere gemeentes: zoek die samenwerking op, zodat je die doelgroepen ook echt kan informeren waar het wel toegankelijk voor hen is.
00:43:37
Giacomo Schmitz: Ja. Als wij de stempas verzenden zitten er bijvoorbeeld nog twee andere dingen bij. Dat is één, de locaties waar men kan gaan stemmen en twee is het de folder die er voorstaat. Er is een Engelstalige en we hebben ook een Nederlandstalige. Deze is gemaakt samen met de ervaringsdeskundige van cliëntenbelang Amsterdam. Dat zijn vaak mensen met een licht verstandelijke beperking en die hebben ons geholpen om dit te maken. Die hebben daar ook behoorlijke wijzigingen in aangebracht. Dat is trouwens ook wel iets wat ik hoor in de discussie: wat ik o merk dat als ik met mensen en met de belangenorganisaties praat, en ook vandaag weer, gaat er ook voor mij een wereld open. Sommige dingen die vanzelfsprekend zijn als je doof of blind bent, zijn dat voor mij niet. Dus Ik leer daar heel veel van en soms verbaas ik me er over en soms schaam ik me er een beetje voor, maar het is wel een andere wereld. En veel komt ook voort uit het feit dat het gewoon onkunde is en niet onwil. En dat vind ik ook wel belangrijk om te noemen.
00:44:35
Dionne: Als we terugkijken naar de kritische noot die Ton plaatste, die denk ik wel terecht is: vanuit de overheid moet het inderdaad voldoen aan bepaalde toegankelijkheidseisen, maar jullie app voldoet daar nu nog niet aan. Deze komende verkiezingen gaat misschien niet lukken, maar is het iets wat jij meeneemt voor de volgende verkiezingen? Dat je ervoor zorg kan dragen dat die wel volledig toegankelijk zijn?
00:44:59
Giacomo Schmitz: Natuurlijk.
00:44:59
Irma van Leerdam: Als ik me ermee mag bemoeien: het is misschien ook wel zo dat bepaalde dingen niet voor andere doelgroepen zijn. Wat jij net aangaf, dat een blinde die app niet kan gebruiken of moeilijk kan gebruiken. Voor de blinde is er wel zo'n box en zo'n mal. En ik wil niet zeggen dat ze niet verder moeten gaan in de ontwikkeling, maar dat zou voor iemand anders weer niet werken. Je wilt verschillende doelgroepen bereiken. En ik denk dat ik vanuit mijn handicap ook moet zien dat het niet alleen om mijn handicap gaat, maar dat het om meerdere handicaps gaat. Ik bedoel eigenlijk te zeggen: ik kan niet verwachten dat alles alleen gedaan wordt voor de beperking waar ik tegenaan loop.
00:45:48
Ton van Weerdenburg : Dat klopt inderdaad wel, maar op het moment dat je wel algemene dingen maakt zoals deze app... Ik ben het er ook helemaal mee eens dat het geen onwil is la, laten we dat voorop stellen. Ik stel hem nu kritisch, maar het is niet zo van: Amsterdam maakt er een zooitje van, want ik weet dat Amsterdam heel veel doet. Maar op het moment dat je zegt: hij is voor iedereen bruikbaar, dan moet je hem ook voor iedereen bruikbaar maken. En soms zeggen wij: als je zo'n app voor blinden en slechtzienden goed toegankelijk maakt, dan is die voor misschien wel 95 procent van de mensen toegankelijk. Want veel mensen hebben baat bij goede contrasten in de app, goede lettergroottes en dat soort dingen. Mijn telefoon leest alles voor. Dat doet die automatisch, want dat zit in iedere telefoon, maar de app moet dan wel op de juiste manier gebouwd zijn. Dus je hoeft niks extra te doen in de app, je hoeft er geen spraak in te bouwen want dat al in die telefoon. Maar als je iets ontwerpt, probeer het dan zo breed mogelijk te doen. Niet kijkend naar de doelgroep, maar zeggen: wij gaan hem inclusief bouwen. We hebben het de hele tijd over toegankelijkheid maar laten we het over de inclusiviteit hebben, en vooral zeggen: als we iets doen, doen we het echt voor iedereen. Iedereen heeft er weer een voordeel van.
00:47:08
Giacomo Schmitz: Misschien dat mijn collega's nu mee zitten te kijken en tegen de tv zitten te schelden van: het zit er wel in. Ik weet het niet precies. Laat we er ook niet een te groot punt van maken. We zijn welwillend.
00:47:17
Dionne: Je hebt ook mooie dingen gedeeld, dat klopt. We hadden het net al over best practices en misschien lessons learned en dit kan je zien als: misschien hebben we toch iets gemist en dan neem je het gewoon mee naar de volgende verkiezingen zodat het echt inclusief is.
00:47:33
Irma van Leerdam: Als ik nog iets mag zeggen over dit gedeelte?
00:47:39
Dionne: Ja.
00:47:39
Irma van Leerdam: Het is Engels en ook in het Nederlands, maar ik vind het best veel tekst.
00:47:46
Giacomo Schmitz: Ja. Ik kan daar ook iets van vinden. Onze afdeling communicatie had in eerste instantie iets verzonnen en is dat gaan testen bij de mensen van cliëntenbelang Amsterdam, de ervaringsdeskundigen. Die hebben daar behoorlijk in zitten strepen en vinden dat goed genoeg. Dan moet ik daar ook van uitgaan en daar moet ik me bij aansluiten.
00:48:04
Irma van Leerdam: Dat snap ik, maar misschien wel met andere doelgroepen dan waar ik voor zit.
00:48:09
Giacomo Schmitz: Ja, dat klopt ook wel weer. Wat je merkt is dat er meerdere doelgroepen zijn. Ik probeer het een beetje te kanaliseren. Dat is misschien raar, maar ik probeer ook dingen te combineren en daarin schieten we af en toe tekort voor bepaalde doelgroepen. Dat besef ik nu.
00:48:29
Irma van Leerdam: En ik zit hier voor mijn doelgroep.
00:48:29
Dionne: Als je luistert naar de tip van Ton: op het moment dat je de richtlijnen van de overheid zelf volgt, zou je daar al een heel eind mee moeten komen om het voor een ieder toegankelijk te maken. En als het toegankelijk is voor mensen die visueel beperkt zijn, dan is het bijna voor iedereen toegankelijk omdat auditief is ingebouwd, er is rekening gehouden met kleurcontrast, er is rekening gehouden met de laagdrempeligheid van informatie. Soms hoef je niet elke doelgroep apart te benaderen, maar zou je ook kunnen kijken naar welke doelgroep...
00:49:05
Andries Lever: Combineren.
00:49:09
Dionne: Maar nu lijkt het... We zijn hartstikke blij met jouw aanwezigheid en het delen.
00:49:13
Giacomo Schmitz: En we zijn er ook heel blij mee.
00:49:14
Dionne: Ja, en jullie doen het super goed. Jullie hebben ook gekeken naar een ringleiding voor slechthorenden, er zijn veel speciale stempassen, flyers, datamodellen. Dat heb je niet verteld. Jullie hebben gewerkt met datamodellen?
00:49:31
Giacomo Schmitz: Wij hebben alle voormalige stembureaus die we tot voor kort gebruikt hebben, maar ook langer in het verleden, in een data model gezet. Dat zijn allemaal puntjes op een kaart. Daarin kijken we naar waar de Amsterdammers wonen - dat weten we uiteraard - en dan trekken we lijntjes naar het dichtstbijzijnd e stembureau. We proberen om dat binnen 500 meter te doen. Op het moment dat het meer dan 500 meter is gaan we kijken of er alternatieven zijn. Dat kunnen voormalige stembureaus zijn, maar op de data kaart staan ook BAG en WOZ objecten die relevant kunnen zijn. Denk aan scholen, sporthallen et cetera. Dus we hebben er ook alternatieven op staan, en dan gaan we zoeken om het voor iedereen zo dichtbij mogelijk te maken. Dat is in Amsterdam soms best moeilijk. Aan de randen is moeilijk, maar ook daar waar veel water is, bij die soort van eilanden, is het soms moeilijk. We doen er echt ons best voor. Voor de volgende verkiezingen hebben we bijna 500 stembureaus en dat is echt heel veel. De laatste keer hadden we er iets meer dan 400.
00:50:29
Dionne: Zo. Dat is ook echt in het kader van betere bereikbaarheid voor mensen om hun stem te kunnen uitbrengen?
00:50:33
Giacomo Schmitz: Ja, bereikbaarbaarheid en bij ieder stembureau maken wij een tijdelijke gehandicapten parkeerplaats. Soms is die er en als die er niet is, dan maken we hem.
00:50:46
Dionne: Er wordt ook een ervaring gedeeld vanuit Winterswijk. Daar komt het stembureau naar je toe. In Winterswijk zetten ze twee mobiele stembureaus in. Met het ene stembureau gaan ze naar zorgcentra en met het andere stembureau rijden ze door hun buitengebied. Daar staat het op vastgestelde tijdstippen in de buurtschappen, waardoor mensen dan ook dichtbij een stembureau hebben.
00:51:09
Giacomo Schmitz: Winterswijk heeft iets meer buitengebied dan Amsterdam.
00:51:11
Andries Lever: Platteland.
00:51:15
Dionne: De reden waarom dit een webinar is, heeft ook te maken met een stukje toegankelijkheid zodat alle gemeenteambtenaren vanuit de verschillende gemeenten, niet alleen de Randstad, ook deel kunnen nemen en kennis en ervaring kunnen delen. Vandaar dat ook Winterswijk input heeft geleverd. Giacomo, je bent een paar keer onderbroken, waarvoor nogmaals excuus. Is er iets wat jij nog niet hebt kunnen delen, waarvan je zegt: dat wil ik wel mijn collega-ambtenaren van andere gemeentes meegeven?
00:51:44
Giacomo Schmitz: Niet zozeer de collega-ambtenaren. Misschien wel de ervaringsdeskundigen. Ik denk dat iedereen echt vreselijk zijn best doet, maar soms is het bijna niet te doen. En ik wil één voorbeeld noemen: in Amsterdam zijn er bijvoorbeeld nieuwe wijken gebouwd die een beetje op z'n oud Amsterdams gebouwd zijn. Dat betekent dat je iedere keer drie trapjes hebt voordat je de voordeur in kan. Dat is een stedenbouwkundig dingetje wat hier een nadeel is. Als het niet zo zou zijn, zouden sommige dingen makkelijker zijn. En bepaalde wijken zijn heel erg futuristisch gemaakt. Dus soms zitten we echt wel - ik niet, maar de rest - met de handen in het haar om het voor elkaar te krijgen. Dus we doen echt ons best, maar soms...
00:52:23
Dionne: Voor mensen met een visuele beperking: Giacomo maakt dat grapje omdat hij kaal is.
00:52:33
Giacomo Schmitz: Soms zijn er ook omstandigheden die het bijna onmogelijk maken om het altijd voor iedereen naar de zin te maken. Op dit moment zijn we in Amsterdam bezig om mensen die dakloos zijn meer te betrekken bij het stemmen. Dat betekent dat we gebruik gaan maken van een opvanghuis waar daklozen komen, alleen zijn die zijn vaak met trapjes en met ditjes en met datjes en dat maakt ook dat het niet overal mogelijk is. Dus ik vraag ook wel begrip, en dat we ons best doen. Er zijn genoeg plekken waar iedereen kan gaan stemmen, maar het lukt nog niet om het overal te doen.
00:53:10
Irma van Leerdam: Dat realiseer ik me wel hoor. En ik ben er ook heel blij mee dat het wel gebeurt.
00:53:16
Dionne: Er is ook een persoon, ik weet even niet van welke gemeente, die zegt dat ze ook bij lotgenotengroepen voor mensen met een visuele beperking zijn langsgegaan met een stemmal en sound box om ze kennis te laten maken met deze manier van stemmen.
00:53:29
Andries Lever: Leuk idee.
00:53:30
Dionne: Ja, dat vind ik dus. Want ik vroeg me al af; stel je voor dat je het nooit eerder hebt gedaan, dan is het best ingewikkeld. Maar dit is dus een gemeenteambtenaar die zegt dat ze dat bij hen in de gemeente onder andere doen.
00:53:41
Andries Lever: Mag ik de gemeenteambtenaren wat meegeven?
00:53:43
Dionne: Zeker.
00:53:45
Andries Lever: Binnenkort moeten ze de stempassen opsturen naar alle bewoners. Kunnen ze dan de verkiezingskrant van ProDemos meesturen? Die is toegankelijk, met uitleg bij alle verkiezingskranten. Fysiek in de envelop bij de stempas. Dan hebben alle mensen al een uitleg over wat verkiezingen zijn. Dan heb je al een stuk informatie. ProDemos maakt die, dat is een goede organisatie en op de website staan ook filmpjes met uitleg erbij. Dus ik roep ze op: bestel die krant, en zorgen dat ze gewoon huis aan huis worden bezorgd met de postbode, met de stempas. Dan heb je de informatie op tijd en kom je met elkaar goed voorbereid in de verkiezingen komen. Vaak krijg je bij de stempas geen informatie, of mensen hebben de regiokrant niet. Dus ik roep ze op om die verkiezingskrant ook mee te sturen met de stempassen.
00:54:38
Dionne: Oké. Goed.
00:54:41
Giacomo Schmitz: Als ik er even op mag reageren? Ik vind het een heel goed voorstel. We moeten ons wel realiseren dat we nu te maken hebben met ingelaste verkiezingen. Dit komt voor iedereen op het laatste moment, dat ten eerste. En ten tweede, Amsterdam heeft de verkiezingskrant van ProDemos. Er zijn er twee. De variant waar jij naar verwijst, die leggen we op de Stadsdeelkantoren. Daar kan iedereen die ophalen. En de andere variant, die nog wat anders geschreven is, wordt aan de belangengroepen ter beschikking gesteld en die worden aldaar verspreid.
00:55:11
Andries Lever: Maar vluchtelingen uit Oekraïne of andere mensen die laaggeletterd zijn, hebben een stempas maar kunnen niet naar het gemeentehuis, of zitten niet bij een organisatie. Die moet je ook nog benaderen. Er zijn veel mensen thuis die niet ergens bij aangesloten zijn. Dus als je het met de stempas meestuurt dan heb je hem in ieder geval in de brievenbus. Je kunt ze ook op de instellingen neerzetten, maar niet iedereen is verbonden. Mensen met een WMO wonen thuis.
00:55:39
Dionne: Er werpt iemand een obstakel op. Die zegt namelijk dat het bijsluiten van een krantje bij de stempas helaas niet zou gaan, want de stempas heeft een aparte envelop en er zijn al afspraken met PostNL over gemaakt.
00:55:51
Andries Lever: Dan stuur je hem gewoon los erbij. Want je hebt ook het stembiljet wat huis aan huis mee gaat.
00:55:58
Dionne: Er is altijd een oplossing.
00:56:00
Andries Lever: Ja
00:56:00
Dionne: Ja. Ik ben het met je eens.
00:56:01
Giacomo Schmitz: Er is altijd een oplossing, maar daar moet ik ook heel eerlijk over zijn: het is ook een kostenpost.
00:56:04
Dionne: Daar hadden we het al eerder over hè?
00:56:07
Irma van Leerdam: Het is natuurlijk wel een mooi idee voor de volgende verkiezingen. Ik snap wel dat het nu een extra verkiezing is, en dat het allemaal wat sneller gaat dan normaal.
00:56:19
Dionne: Voordat we Giacomo bij deze bedanken, moet er ook een correctie gemaakt worden, want de wachtrij app voldoet aan alle web richtlijnen. Of we dat even willen vermelden. Dus dat heb ik bij deze gedaan.
00:56:31
Giacomo Schmitz: Dank je wel.
00:56:34
Dionne: Dat vind ik wel. Je bent even hard aangepakt, maar dat was dus niet nodig. Maar het heeft iedereen wel even op scherp gezet: als we iets ontwikkelen, moeten we daar wel naar kijken. Dus misschien had het een bepaald nut. Giacomo, bedankt voor het delen van je best practices vanuit de gemeente Amsterdam. Keirsten, mag ik jou uitnodigen bij de zijtafel voor een korte presentatie, zoals we dat hadden beloofd, over de tools?
00:57:00
Keirsten de Jongh: Ja, zeker. Er is een aantal tools om het makkelijker te maken om verkiezingen toegankelijk te organiseren, en ik wil een paar daarvan noemen. Ik wilde in eerste instantie wijzen op een aantal checklists die er zijn voor toegankelijke stemlokalen. Dat zijn checklists voor gemeenteambtenaren of locatie medewerkers, maar ook voor stembureauleden, om te checken of alles goed geregeld is in het stemlokaal. Zo kun je kijken of alle stappen voor toegankelijkheid genomen zijn, dus dat is een handig hulpmiddel. Een andere tool die ik wilde noemen is de handreiking voor toegankelijk stemmen. Die is gemaakt door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken. Daar staat per doelgroep in wat voor voorzieningen je kan treffen, om verkiezingen en stemlokalen toegankelijker te maken. Dus dat is heel handig. En wat er ook heel goed aan is, is dat er allerlei voorbeelden in staan van gemeentes. Eigenlijk zoals wat Giacomo net heeft verteld over Amsterdam: er zijn verschillende gemeentes die voorbeelden geven hoe zij toegankelijkheid regelen.
00:58:41
Keirsten de Jongh: Dus daar kun je naar kijken en inspiratie uit opdoen en eventueel ook contact opnemen met die gemeentes, om te zorgen dat je de goede informatie hebt voor die toegankelijkheid. En dan had ik nog de handreiking Politiek voor iedereen. Dat is een handreiking waar in staat hoe je uitingen over verkiezingen, dus in de communicatie, voor verschillende groepen zo toegankelijk mogelijk kan doen. Er staat ook in hoe je evenementen die je organiseert over verkiezingen, zo goed mogelijk kan doen. Dus dat kan voor gemeenteambtenaren ook een handige tool zijn om gebruik van te maken. Al deze tools en nog veel meer, ik ga ze niet allemaal opnoemen, staan in de Verkiezingentoolkit, waar waarschijnlijk veel van jullie al mee bekend zijn maar misschien nog niet iedereen. Daar is een apart tabblad waar je kan aanklikken: toegankelijkheid verkiezingen, daar kun je al deze tools terugvinden. ProDemos kwam al eerder aan de orde en ik wilde nog noemen dat ProDemos veel materiaal maakt wat toegankelijk is bijvoorbeeld voor... Dit is een plaatje van een website voor mensen met een licht verstandelijke beperking. Daar wordt allerlei informatie voor gemaakt. Er is net al gerefereerd aan Verkiezingskrant in eenvoudige taal. ProDemos maakt bijvoorbeeld ook filmpjes in gebarentaal over verkiezingen. Dat is fijn voor mensen die doof zijn, dus het kan handig zijn om op die site kijken wat voor informatie er is en hoe je daar gebruik van kan maken als gemeente.
01:00:56
Keirsten de Jongh: Tot slot wilde ik nog noemen de website Waarismijnstemlokaal.nl. Dat is een site van de Open State Foundation, waar gemeentes informatie kunnen aanleveren over waar stemlokalen zijn, zodat iedereen thuis op de computer kan zoeken naar een stemlokaal dicht in de buurt. Maar wat ook handig is van deze website, is dat je als gemeente kan aangeven wat voor voorzieningen er op de verschillende stemlokalen zijn. Dan kunnen mensen die voorzieningen nodig hebben hier informatie ophalen om te zien waar ze naartoe kunnen om zelfstandig of zo zelfstandig mogelijk te kunnen stemmen. Dat is een belangrijk instrument hiervoor, dus heel fijn als gemeentes hier informatie aanleveren over die toegankelijkheid. Dit zijn de tools die ik wilde noemen. Ik wilde tot slot nog even iets zeggen over Andries, die had het erover dat het fijn zou zijn als er hulp zou zijn in het stemhokje, ook voor mensen die geen lichamelijke beperking hebben. Ik wil vertellen dat er wetgeving in de maak is om daarmee te experimenteren, zodat ook anderen hulp kunnen vragen en hulp kunnen krijgen van een stembureau lid, als ze daar om vragen. Die wetgeving moet eerst nog door de Tweede en Eerste Kamer, dus we gaan zien of dat er doorheen komt. Dat zou heel mooi zijn, want dan kan ermee geëxperimenteerd worden en als dat goed uitpakt kan daar wetgeving voor worden gemaakt. Dus dat wilde ik nog... Dat is nu nog geen tool, maar hopelijk in de toekomst wel een oplossing voor veel mensen.
01:02:57
Dionne: Heel fijn. Keirsten, wil je nog heel even blijven staan?
01:02:59
Keirsten de Jongh: Ja, dat is goed.
01:03:00
Dionne: We zijn namelijk bij het einde gekomen van dit webinar. Irma, is er nog iets wat je graag zou willen meegeven en wat je nog niet hebt kunnen zeggen?
01:03:11
Irma van Leerdam: Nou, nee.
01:03:13
Dionne: Je was ook best concreet en heel duidelijk.
01:03:19
Irma van Leerdam: Ik wil wel aangeven, op basis van wat ik van u gehoord heb, dat u echt veel doet.
01:03:23
Dionne: Met u bedoel je Giacomo van gemeente Amsterdam?
01:03:31
Irma van Leerdam: Ja.
01:03:32
Giacomo Schmitz: Dank je wel.
01:03:34
Irma van Leerdam: U had het steeds over die trappetjes. Misschien is het gewoon heel simpel om een vaste plank te maken, daar waar ze kunnen stemmen.
01:03:43
Giacomo Schmitz: Wij gaan bij alle stembureaus persoonlijk kijken, indien dat noodzakelijk is. Dat is bijvoorbeeld niet noodzakelijk bij sporthallen, want die zijn gewoon vlak. Daar waar we enigszins twijfel hebben gaan we kijken en dan worden er van die traanplaten gemaakt. Soms verzakt Amsterdam hier en daar nog een beetje, dan hogen we de stoep op. Maar dat doen we ook van tevoren.
01:04:01
Irma van Leerdam: Oké. Fijn.
01:04:05
Dionne: Ton?
01:04:08
Ton van Weerdenburg : Eigenlijk twee dingen. Eén is dat ik denk dat er al heel veel gebeurt op alle gebieden qua toegankelijkheid. Maar het is goed om nog te letten op de kleine dingetjes die net even lastig zijn: een deurdranger die te zwaar is, net even zwaarder dan je aankan. Het tweede is: zet ervaringsdeskundigheid in, om goed te kijken wat er is. Er is net al gezegd dat het geen onwil is, maar wel onkunde. Kijk ook waar nodig dat die ervaringsdeskundigheid ook omgezet wordt naar technische deskundigheid, dus echt toegankelijkheidsdeskundigheid. Er zijn meerdere toegankelijkheidsadviesbureaus en om die ervaringsdeskundigheid, die heel belangrijk is, goed te vertalen heb je soms juist technische deskundigheid nodig. Dus ik denk dat het goed is om daar goed naar te kijken, dat evenwicht te vinden binnen het hele verkiezingsproces en eigenlijk binnen de toegankelijkheid in de hele stad of in het hele land. De afstemming ervaringsdeskundigheid en technische deskundigheid en de opdracht geven samen, dat is de mooie gouden driehoek die heel belangrijk is.
01:05:25
Dionne: Ja. En daar kunnen ze ook altijd Kennis over Zien bij betrekken?
01:05:28
Ton van Weerdenburg : Daar zouden ze ook de partijen binnen Kennis over Zien, in ieder geval op de visuele beperking, omdat dat soms lastiger is. Ik zeg niet dat een fysieke beperking makkelijk is. Het is iets makkelijker: een rolstoel kan door een deur heen of niet, maar soms is het lastig: is die deurdranger te zwaar of niet? Dus aan de ene kant fysieke toegankelijkheid makkelijker, en aan de andere kant is het juist lastig. Maar visueel is nog veel moeilijker, omdat dat niet echt in cijfertjes is weer te geven. Een contrastwaarde is van heel veel dingen afhankelijk. Je kan een hele duidelijke kolom hebben, maar als de omgeving eromheen weer te licht is of juist te donker, dan zie je die kolom alsnog niet, ook al is het contrast goed. Dus het is moeilijk om die ingen met ervaringsdeskundigheid en de opdrachtgever zelf te bepalen. En dan heb je soms die...
01:06:20
Dionne: Technische deskundigheid nodig. Dank je wel. Andries?
01:06:24
Andries Lever: Zeker. Ik wil de ambtenaren meegeven: begin op tijd met communiceren. Communiceer makkelijk, pak de praatplaat, smileys, filmpjes. Zorg dat mensen weten hoe je kan kiezen. Begin volgende week. Ga ook met ProDemos aan de slag en met ervaringsdeskundigen. Doe politieke debatten in jouw gemeenteraadsvergaderingen, en betrek de politieke partijen erbij om uitleg te geven, om toegankelijk te kunnen kiezen en dat iedereen mee kan stemmen. We hebben meer dan 2,1 miljoen stemmers met een beperking. Die moet je er wel bij hebben, anders hebben we straks geen kabinet meer.
01:07:00
Dionne: Duidelijke taal. Dank je wel, Andries.
01:07:01
Andries Lever: Alstublieft.
01:07:04
Dionne: Giacomo, had jij nog iets?
01:07:05
Giacomo Schmitz: Wat mij iedere keer weer opvalt is dat je van elkaar leert omdat er vaak dingen zijn die je niet weet, waar je niet bij kan, die niet jouw wereld zijn. Ik heb ooit een keer geleerd dat een zogenoemde kokosmat voor rolstoelen heel erg moeilijk is. Daar heb ik nooit bij stilgestaan. En zo leer je van elkaar. Dus ik ben blij dat we elkaar spreken. Ik ben blij dat we ook steeds ervaringen uitwisselen en mochten er gemeenten zijn die zeggen: kan je me ergens mee helpen, dan ben ik daar graag toe bereid. Ik weet zeker niet alles, maar ik wil wel heel graag mijn ervaringen delen. Dus dat is een aanbod.
01:07:39
Dionne: Heel fijn, dank je wel voor dat aanbod. En bij deze: gemeenteambtenaren van verschillende gemeenten, maak ook gebruik van de handreiking die zo even werd geboden. Keirsten, wil jij nog iets meegeven aan de ambtenaren?
01:07:53
Keirsten de Jongh: Ik wil in ieder geval meegeven dat ik heel blij ben dat jullie aanwezig waren bij het webinar, en ik hoop dat jullie inspiratie hebben opgedaan maar ook tips hebben meegekregen waar jullie mee aan de slag kunnen. Ik snap dat het soms ingewikkeld is, zeker met zo'n tussentijdse verkiezing, om de toegankelijkheid goed te regelen. Het is ook niet zo dat alles van het ene op het andere moment 100 procent toegankelijk kan zijn, maar het is wel mooi als er steeds stappen vooruit worden gezet. Ik hoop dat dit webinar daaraan heeft bijgedragen.
01:08:38
Dionne: Mooi. Ik begrijp dat er geen vragen of opmerkingen meer zijn van de deelnemers die niet behandeld zijn. Ja, Keirsten?
01:08:46
Keirsten de Jongh: Ik wil nog één ding zeggen. Ik heb een dankwoord voor de organisaties die hebben meegewerkt en meegedacht met dit webinar. Maar misschien komt dat zo nog.
01:08:57
Dionne: Ga je gang.
01:09:00
Keirsten de Jongh: Ik wil de Stichting Lezen en Schrijven heel erg bedanken. De organisatie Ieder in, de organisatie Kennis over Zien, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Nederlandse Vereniging voor burgerzaken wil ik heel erg bedanken voor het mee denken over het programma en ook de bijdrage die zij hebben geleverd. Dat vond ik nog belangrijk om te zeggen.
01:09:24
Dionne: Heel goed, dank je wel. Dit webinar is opgenomen. Het is ook ondertiteld en wordt later ook nog vertolkt met een gebarentolk. Op het moment dat het ook netjes geëdit is, zal het ook opgestuurd worden aan alle deelnemers en zal er ook informatie verstrekt worden of het eventueel nog ergens online op een andere plek terug te vinden is, zodat alle kennis en ervaring rondom het toegankelijk maken van het volledige verkiezingsproces zo veel mogelijk gedeeld kan worden. Dank jullie nogmaals voor kennis en ervaring. Ook aan de deelnemers via Zoom. Dit was dus het webinar Toegankelijke verkiezingen. Mijn naam is Dionne, ik ben van Easy Solutions en het was me waar genoeg om dit gesprek te modereren. Fijne dag.