Tijdelijke voorziening oorlogsarchief op meer locaties te raadplegen
Vanaf 2 februari 2026 is er meer ruimte voor burgers en wetenschappers om het Centraal Archief Bijzonder Rechtspleging (CABR) digitaal te raadplegen. Iedereen met een onderzoeksbelang, zoals nabestaanden van slachtoffers, kan onder bepaalde voorwaarden in 11 Regionale Historische Centra onderzoek doen in het oorlogsarchief. Ook komt er een voorziening gericht op wetenschappelijk onderzoek bij het NIOD in Amsterdam. Dat schrijft minister Gouke Moes (OCW) in een brief aan de Tweede Kamer. Eerder dit jaar werd al een tijdelijke voorziening geopend in het Nationaal Archief in Den Haag waar de belangstelling groter was dan de beschikbare ruimte.
Het CABR is het grootste en meest geraadpleegde archief over de Tweede Wereldoorlog in Nederland. In het archief zijn dossiers opgenomen van personen die na de Tweede Wereldoorlog onderzocht zijn omdat ze verdacht werden van collaboratie met de Duitse bezetter. Lange tijd was onderzoek in het CABR alleen mogelijk door raadpleging van de papieren dossiers. Digitalisering zorgt ervoor dat het oorlogsarchief veel toegankelijker is. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om te zoeken op namen van slachtoffers. Tot nu toe is ongeveer 30% van het oorlogsarchief gedigitaliseerd.
Minister Moes: ,,De belangstelling voor het gedigitaliseerde oorlogsarchief is groot. De tijdelijke voorziening is met deze uitbreiding door heel het land toegankelijk. Gezien de hoge leeftijd van veel geïnteresseerden, is het belangrijk om deze mogelijkheid dicht bij huis aan te bieden. Nabestaanden en andere betrokkenen kunnen er zoeken op namen of plaatsen. Dat biedt hen de mogelijkheid om na 80 jaar het lot van dierbaren uit de oorlogsjaren te achterhalen.’’
Voor wetenschappelijk onderzoek komt er een tijdelijke voorziening bij het NIOD, het instituut voor Oorlogs-, Holocaust en Genocidestudies in Amsterdam. Vanaf begin februari is het mogelijk om een plek te reserveren bij de RHC’s en het NIOD. Meer informatie over de aanmelding is tegen die tijd te vinden op de websites van de betreffende organisaties.
Wetswijziging online doorzoekbaarheid
De tijdelijke voorziening heeft een beperkte capaciteit en is een noodoplossing om toegang te bieden tot het gedigitaliseerde deel van het oorlogsarchief. Om het CABR voor iedereen volledig online doorzoekbaar te maken, met context en gekoppeld aan andere oorlogsbronnen, is de minister van plan om een voorstel voor een wetswijziging in januari 2026 naar de Tweede Kamer te sturen. Deze wijziging moet ervoor zorgen dat er een betere balans komt tussen het beschermen van persoonsgegevens en het waarborgen van toegang tot overheidsinformatie en cultureel erfgoed.
Voldoende bescherming persoonsgegevens
Bij de ontwikkeling van de tijdelijke voorziening is goed gekeken naar voldoende bescherming van persoonsgegevens. Het consortium Oorlog voor de Rechter (Nationaal Archief, WO2Net, NIOD en Huygens Instituut) heeft allerlei maatregelen genomen om de privacy van nog levende personen te borgen. Bezoekers die tijdens hun onderzoek documenten ontdekken die niet getoond zouden mogen worden kunnen dat aangegeven. Het kan gaan om persoonsgegevens van een persoon die nog leeft, een foto waarop portretrecht rust of persoonlijke documenten zoals een brief of dagboek. Deze documenten worden voorlopig niet getoond en een onafhankelijke commissie zal vervolgens beoordelen of het verzoek om een document niet te tonen gegrond is.