Letterlijke tekst persconferentie na ministerraad 23 mei 2025
Letterlijke tekst van de persconferentie van minister-president Schoof na afloop van de ministerraad op 23 mei 2025. Bekijk de hele persconferentie via YouTube.
NAVO-top (1)
SCHOOF
Vanmiddag heb ik de ministerraad kort bijgepraat over de verschillende gesprekken die ik afgelopen week heb gehad in aanloop naar de NAVO-top in Den Haag. Zo bracht ik woensdag een bezoek aan de secretaris-generaal van de NAVO en heb ik gisteren ook een telefonisch onderhoud gehad met de Amerikaanse president Trump. Het was een prettig gesprek waarin ik heb aangegeven dat het voor Nederland een grote eer is om hem volgende maand in Nederland te verwelkomen.
Op deze NAVO-top willen wij een aantal cruciale stappen zetten voor onze trans-Atlantische samenwerking en veiligheid. Wat Nederland betreft moeten we ons NAVO-bondgenootschap versterken door als Europa meer verantwoordelijkheid te nemen voor onze veiligheid. Dat is geen overbodige luxe, maar bovenal absolute noodzaak. We hebben als NAVO te maken met grote dreigingen van buitenaf, waaronder de snelle militaire opbouw van Rusland. En we moeten dus stappen zetten om onze militaire slagkracht op te voeren. In de aanloop naar de top voeren we intensieve gesprekken over wat er nodig is en hoe daar te komen. Dan doen we met bondgenoten, maar ook binnen het kabinet, en daarna met de Kamer. En eind juni hopen we vervolgens in Den Haag afspraken te maken die door alle NAVO-lidstaten worden gedragen. Nederland zal zich tot het uiterste inspannen om landen bij elkaar te brengen en de top tot een succes te maken. Vanuit de overtuiging dat eenheid ons belangrijkste wapen is.
Nationaal Programma Ruimte voor Defensie
Het versterken van onze gezamenlijke defensie betekent ook dat we meer van onze krijgsmacht vragen. Een logisch gevolg hiervan is dat we ook meer ruimte nodig hebben voor defensie: meer ruimte om te oefenen, meer ruimte om militairen op te leiden, voor infrastructuur of de opslag van materieel. Vandaag heeft de ministerraad daarom het Ontwerp Nationaal Programma Ruimte voor Defensie vastgesteld. Het afgelopen anderhalf jaar heeft het ministerie van Defensie onderzocht wat de meest geschikte locaties zijn voor de uitbreiding van de activiteiten van de krijgsmacht. Dit heeft beslag gekregen in het ontwerpprogramma. Denk daarbij bijvoorbeeld aan voorkeurslocaties om te kunnen trainen of om eenheden onder te brengen. In het proces is goed gekeken naar de effecten op de leefomgeving, de natuur en het milieu. Staatssecretaris Tuinman informeert de Tweede Kamer later vandaag over het ontwerpprogramma en zal hierover verder het gesprek voeren.
Vermiste kinderen gevonden – Jeffrey en Emma
Dan iets wat mij persoonlijk – en ik denk velen - erg heeft aangegrepen en wat ik niet onvermeld wil laten. Afgelopen woensdag bevestigde de politie dat de lichamen van de vermiste kinderen Jeffrey en Emma en hun vader zijn gevonden in een auto in het water bij Winschoten. Een intriest bericht en zeer tragische gebeurtenis, die mij – en ik denk velen met mij – diep heeft geraakt. Mijn gedachten gaan uit naar de nabestaanden en andere dierbaren. Ik wens hen veel sterkte toe in deze buitengewoon verdrietige tijd.
Tot slot. Vanwege Hemelvaart volgende week donderdag zullen de ministerraad en de wekelijkse persconferentie plaatsvinden op woensdag. Ik hoop u hier dan weer te zien.
NAVO-top (2)
JONKER (NOS)
Over die NAVO-normdiscussie. U zegt eenheid is ons belangrijkste wapen. Stralen wij als gastland nou eenheid uit richting de NAVO?
SCHOOF
Ja, omdat we hard bezig zijn, de minister van Defensie, de minister van Buitenlandse Zaken, ondergetekenden, om in alle gesprekken die er zijn van de verschillende raden van de ministers, om te zorgen dat we die eenheid bereiken. En dat is denk ik het allerbelangrijkste wat we met elkaar kunnen doen.
JONKER
Maar u bent nog hard bezig om die eenheid te bereiken? Die is er nog niet?
SCHOOF
Alle landen zijn bezig hun eigen standpunten te bepalen. En in dat proces zitten ze middenin. En daarom zijn al die overleggen van de diverse ministers belangrijk, die ook allemaal weer overleggen hebben in hun kabinetten en ongetwijfeld ook in hun parlementen.
JONKER
Hoe kan het dat een maand voor die top, dat uitgerekend het gastland, dat daar nog verdeeldheid is? Ik hoor dat het in de coalitie ook wel ‘gênant’ genoemd worden.
SCHOOF
Nou, wat ik hoor is dat we druk met elkaar bezig zijn om ons standpunt te bepalen, wat alle landen doen. En in die zin is het niet bijzonder. En ik denk dat wij als gastland, wat ik ook zei, als bijzondere verantwoordelijkheid hebben om te zorgen dat we vooral die eenheid met elkaar weten te bereiken. En dat is het belangrijkste.
JONKER
U spreekt met allerlei buitenlandse politici, maar moet u niet eens met de fractievoorzitters aan tafel?
SCHOOF
Ja, maar misschien doen we dat ook wel. Dus laat ik volstrekt helder zijn. Ik spreek in het buitenland, ik spreek in het binnenland, dat doen de diverse ministers ook. En ik ga ervan uit dat wij ruim op tijd tot een standpunt kunnen komen voor de NAVO-top.
JONKER
U zegt ‘misschien doen we dat wel’. Komt er een coalitieoverleg met u erbij?
SCHOOF
Ik weet niet of dat nodig is. Dat gaan we bekijken. Ik denk, het belangrijkste is dat er allerlei contacten zijn, natuurlijk ook politiek, want dit zijn besluiten die over de langere termijn per definitie over veel geld gaan.
JONKER
Is het zo gek dat een deel van de coalitiepartijen hierover wil onderhandelen? Want ze zeggen ‘we hebben net over 600 miljoen voor de ouderenzorg gebakken gebakkeleid bij de voorjaarsnota’. Moeten we nu ineens voor miljarden tekenen zonder dat we weten hoe het betaald wordt?
SCHOOF
Nee, maar er spelen meerdere discussies. Er speelt de discussie over het percentage. Er speelt de discussie over de termijn. Er speelt de discussie over in welk tempo bouw je dat op. Dus het zijn nog veel dingen die we met elkaar verspreken, die in meerdere landen worden besproken. En Nederland doet daar exact hetzelfde als in andere landen, namelijk nog niet het achterste van onze tong laten zien.
JONKER
Had u de discussie niet eerder moeten voeren? Dat u hier al met een, ja, niet verdeeld gastland stond?
SCHOOF
Nee, want de discussie kon pas gevoerd worden nadat er een duidelijker voorstel lag. En over dat voorstel wordt nu in de diverse landen gesproken en ook door de diverse ministers.
JONKER
De vicepremier Agema zei dat het heel lastig wordt. Ze staat niet te trappelen om zoveel geld uit te geven omdat dan elders bezuinigd moet worden, bijvoorbeeld op de zorg. Staat u wel te trappelen om die NAVO-norm te verhogen?
SCHOOF
Nou, ik denk dat het belangrijk is dat we geleidelijk aan onze defensie-uitgaven verhogen. En daar, ik denk dat dat ook, en dat zal u allemaal niet verrassen, zal niemand verrassen, dat ik dat belangrijk vind. Ook gelet op de dreiging vanuit Rusland en alles wat we zien met de Russische agressieoorlog. Maar het overleg moeten we gewoon zorgvuldig voeren. En dat doen we echt ruim op tijd. Dat hoeft niemand zich zorgen over te maken.
JONKER
Snapt u dat geluid in de coalitie, dat het nu gênant is dat we verdeeld zijn? Is dat gênant?
SCHOOF
Nee, omdat de standpunten en de wensen zoals ze kenbaar zijn gemaakt, nog maar vrij onlangs bekend zijn geworden en dus elk land exact in dezelfde situatie als wij en allemaal bezig zijn hun standpunten te bepalen.
JONKER
Ja, dat zijn de precieze details, maar je kunt als gastland al wel zeggen ‘maar wij zijn er klaar voor’. Maar dat zijn we ook niet.
SCHOOF
Nou, we zijn er klaar voor, want het is een enorme operatie die gaande is. Dus de NAVO-top, dat gaat gewoon, met de hele organisatie, dat loopt. De discussie over de stellingname, natuurlijk we zijn host country, zoals dat dan zo mooi heet, maar dat betekent niet dat we sneller dan de anderen de standpunten bepalen. Dat doen we echt gemeenschappelijk. En alle andere landen zitten nog in de exact dezelfde fase als Nederland zit.
JONKER
Kan er een coalitieoverleg komen waarbij bijvoorbeeld de ene partij zegt ‘we willen best een hogere NAVO-norm als er iets voor stikstof geregeld wordt of als er iets voor asiel geregeld wordt’?
SCHOOF
Nou, ik denk dat we nu moeten bepalen wat onze inzet is op de NAVO-norm. Daar zal ik ongetwijfeld...
JONKER
Geen andere dingen erbij halen?
SCHOOF
Daar willen we eensgezind in kunnen opereren. Weten dat we daar een belangrijke steun in hebben. Maar er zitten nog een hoop vragen achter die we met elkaar moeten bespreken.
JONKER
Maar geen andere dingen erbij halen?
SCHOOF
Nee, we moeten alles op z’n tijd. Het is belangrijk dat we een gemeenschappelijk standpunt hebben. En ik hoor wel wat er op een gegeven moment wel of niet bij komt. Maar het is nu zo dat we over een percentage moeten spreken, over een termijn moeten spreken en over de opbouw. En dat heeft gewoon echt nog even een paar dagen nodig. En nogmaals, ik blijf herhalen ondertussen beginnen hier de lampen inderdaad vreemd te doen. Maar ik blijf herhalen, veel landen zitten exact hetzelfde proces als Nederland, dus het is helemaal niet vreemd. En er is ook niemand die daarvan opkijkt.
Nationaal Programma Ruimte voor Defensie (2)
BEEKMAN (BNR)
Ja, als we kijken naar het Nationaal Programma - dan kom ik bij de NAVO hoor - maar het Nationaal Programma Ruimte voor Defensie. In hoeverre zit daar ook een investeringsagenda in? Die ook weer gekoppeld is aan die NAVO -norm die omhoog gaat.
SCHOOF
Nee, dit is gebaseerd op de uitgaves die Defensie nu weet dat ze moeten doen. Ongetwijfeld zullen ze projecties hebben gemaakt voor mogelijke toekomst. Maar dat er ruimte voor Defensie nodig is, vanwege de oefenlocaties, vanwege de opslag, dat staat vast en daar gaat dit over.
BEEKMAN
Ja, want om vijf uur wordt de Kamerbrief verstuurd. We weten nog niet alle details daarover. Maar is daar bijvoorbeeld ook sprake voor de Defensie-industrie? Is dat meegenomen in de Ruimte voor Defensie? In dit plan?
SCHOOF
Dit gaat vooral over oefenlocaties, trainingslocaties, opslag en hoe de defensie-industrie zich ontwikkelt. Dat heeft te maken met een investeringsprogramma. En dat heeft dan weer te maken met de middelen voor Defensie. En overigens sowieso is Defensie, ook, want we zitten nu op de 2%, 2.6% afgelopen jaar, dat de gelden van Defensie zo effectief, efficiënt mogelijk worden besteed, omdat de hele aanschaf van defensiemiddelen in de huidige tijd ingewikkelde processen zijn. Echt vereenvoudigd moeten worden. Veel minder samenwerking moet worden gezocht. En daar zijn we druk mee bezig.
BEEKMAN
Als je die NAVO-norm wil halen, dan kunnen grote aankopen daarbij helpen. De aankoop van een vliegveld, bijvoorbeeld Lelystad Airport, behoort dat tot de mogelijkheden?
SCHOOF
Volgens mij hoeven wij geen vliegveld te kopen. Er is vandaag geen besluit genomen over het civiele deel van het vliegveld bij Lelystad. Dat hopen we op korte termijn wel een besluit over te nemen. Een klein tipje van de sluier oplichten, er zit wel een voorkeurslocatie in ten aanzien van de F-35. Dat zal ook niemand verrassen. Maar dat betreft nog de voorkeurslocatie. Dus daar moeten ook de definitieve besluiten over worden genomen.
BEEKMAN
We hebben daar de geluiden over gehoord, zowel van de provincie Flevoland als van Schiphol. Zij zeggen dat ze zonder die burgerluchtvaart, zonder die koppeling, zien wij niets in het stationeren van F-35’s op dat vliegveld. Dan heb je twee opties. Het niet doen of misschien wel het vliegveld overnemen.
SCHOOF
Creatieve gedachte hoor, het vliegveld overnemen. Even zonder gekheid.
BEEKMAN
Dit is zonder gekheid. Dit zijn de geluiden die wij horen. Zeker vanuit de contreien van Schiphol. Op het moment dat die burgerluchtvaart daar niet kan plaatsvinden, die 10.000 vluchten, dan zien wij hier geen heil in. En dan is een andere optie dat vliegveld overnemen.
SCHOOF
Maar waar we nu mee bezig zijn is in het kabinet daar een besluit over te nemen. Dat was vandaag de tijd om die drijf voor. Daarom wel aangegeven de voorkeurslocatie F-35. En we hopen op korte termijn dat minister Madlener een besluit, wat het besluit ook is, een besluit aan de ministerraad voor kan leggen.
BEEKMAN
Hoe lastig is deze spagaat? Op het moment dat je zowel binnen de coalitie hierover de neus niet dezelfde kant over op hebt, want NSC, BBB willen geen burgerluchtvaart op dat vliegveld, de VVD en PVV wel. En dan hebben we nog de provincie en Schiphol zelf. Kan je hier uitkomen?
SCHOOF
Ja, ik denk dat we hier uit kunnen komen. En we zitten nog midden in de discussie. En dat gaan we de komende weken afronden.
Telefoongesprek Trump
BEEKMAN
Mag ik nog een vraag stellen over de handelsoorlog en de tarieven die Trump aangekondigd heeft voor Europa? U sprak Trump gisteren. Heeft hij tijdens dat gesprek daar al iets over losgelaten?
SCHOOF
Nee, dat is niet ter sprake gekomen.
BEEKMAN
U heeft het tot u genomen. Dit is op de social mediakanalen van Trump zelf naar buiten gekomen. Is daarover gesproken in de ministerraad?
SCHOOF
Nee, dat bericht kwam ongeveer na de ministerraad.
BEEKMAN
Maar wat is uw reactie daarop?
SCHOOF
U weet dat de discussie over de tarieven dat we volledig mandaat aan de Europese Commissie hebben gegeven. Dat geldt voor alle landen van de Europese Unie. De Europese Commissie reageert as we speak volgens mij. Als ik me niet vergis. En ongetwijfeld zal iets daarvan in de toon doorklinken dat, zoals ook minister Heinen dacht ik kort heeft gereageerd, dit is onderdeel van de onderhandelingen en wij reageren rustig. We kijken tot het moment dat de officiële uitspraken er ook zijn, die zal langzamerhand ook wel komen, mag ik aannemen, vanuit Amerika. En dan rustig, robuust en standvastig reageren.
BEEKMAN
U zegt ‘rustig, robuust en standvastig reageren’. We zien nu ook dat de beurzen direct reageren. Ook voor het Nederlands bedrijfsleven is dit zeker geen rustige situatie waarin we zitten, eigenlijk al vanaf begin dit jaar. Is een duidelijk en snel antwoord niet juist nodig, ook vanuit de Europese Unie, richting Amerika?
SCHOOF
Ja, de keuze die we met elkaar hebben gemaakt is een andere. Juist om niet in een opeenstapeling terecht te komen van ik zeg dit, jij zegt dat en dan weet je ook niet precies waar je eindigt. Onze keuze is om rustig, tenminste rustig, dat zeg ik ook even namens dan in dit geval de Europese Unie, rustig en beheerst te reageren. Uiteindelijk erop gericht om de tariefstijgingen wederzijds minimaal mogelijk te laten zijn. En wat Nederland betreft blijft de beste uitkomst een 0% tarief. Misschien illusoir, maar Nederland is gebaat bij open handel, zo min mogelijk tarieven. En overigens hebben wij als Nederland een groot belang aan Nederlandse investeringen in Amerika. Leveren wij ook een ongelooflijk belangrijke bijdrage aan de werkgelegenheid in Amerika. Ik dacht met de investeringen uit Nederland rond de 1 miljoen mensen die werk hebben dankzij Nederlandse investeringen in Amerika. En ik ga ervan uit dat dit alles uiteindelijk tot een voor iedereen beheersbare situatie leidt.
BEEKMAN
U geeft nu eigenlijk zelf alle argumenten om zo snel mogelijk hierop te acteren.
SCHOOF
Nee, om juist rustig en beheerst te reageren omdat grote belangen in het spel zijn.
VERWEIJ (AD)
U vertelde dat Trump komt. Waarom is het zo belangrijk dat hij komt?
SCHOOF
Nou, hij is de president van Amerika. En Amerika is, dacht ik, nu voor meer dan de helft van de financiën van de NAVO verantwoordelijk. We willen uiteindelijk ook, hij heeft heel duidelijk gezegd ‘Europa moet meer doen’. De Europese landen hebben ook gezegd ‘wij willen ook meer doen’. En dan is het uitermate belangrijk dat de president, net zoals alle andere regeringsleiders van de NAVO-landen, daarbij aanwezig is.
VERWEIJ
U heeft hem gisteren gesproken telefonisch. Hoe gaat zo’n gesprek?
SCHOOF
Ja, hoe gaat zo’n gesprek?
VERWEIJ
Is het Trumpiaans. Hoe werkt dat?
SCHOOF
Nou, ik weet niet hoe u Trumpiaans beschrijft.
VERWEIJ
Nee, maar daarom vraag ik het aan u. Nee, maar het zijn geen onplezierige gesprekken. We hebben elkaar een paar keer eerder gesproken. We hebben elkaar ook een keer, twee keer, drie keer, dacht ik, ontmoet. Overigens ook al een keer in het ver verleden, maar in andere functies, maar ook in zijn vorige presidentschap. En dat betekent dat je wel iets van vertrouwelijkheid, althans bekendheid, in het gesprek hebt, laat ik het maar zo zeggen. En dat maakt het gesprek altijd makkelijker. En we hebben over verschillende onderwerpen gesproken. Soms onderwerpen die echt niets met onze relaties te maken hadden als twee landen, zal ik maar zeggen. Maar daar doe ik natuurlijk helemaal geen uitspraken over. Maar de belangrijke dingen, dat zijn dan de leuke onderwerpen, zal ik maar zeggen. En tegelijkertijd heb je ook de nuttige onderwerpen. En de nuttige onderwerpen die gaan over de trans-Atlantische relatie, die gaan over onze handelsrelatie, die gaan ook natuurlijk over de Oekraïne, die gaan over de NAVO en over het feit dat ik het in ieder geval bij de gewoon plezierig vond om te horen dat er bij hem geen twijfel was dat hij kwam.
VERWEIJ
En waarom heeft hij ineens toegezegd, denkt u?
SCHOOF
Ja, dat is ook weer een goede vraag. Kijk, ik denk dat er werd over gespeculeerd. En tegelijkertijd heb ik nooit officieel vernomen dat hij niet zou komen. Dus mijn indruk was dat het meer een bevestiging was, omdat hij de premier van Nederland aan de telefoon had, dat hij dat eigenlijk min of meer bevestigde wat hij toch al van plan was.
VERWEIJ
En zou het nog kunnen dat hij afzegt? Houdt u daar nog rekening mee?
SCHOOF
Ik hou daar geen rekening mee, maar ja, you never know.
VERWEIJ
Niemand wispelturiger dan hij.
SCHOOF
Nou ja, zo wil ik het niet zeggen, maar hij was echt vrij zeker en ik ga ervan uit dat hij er is. En ik denk ook dat het belangrijk is, ik denk ik ook dat elk NAVO-land, elke regeringsleider belangrijk vindt dat we dit gezamenlijk met elkaar doen.
VERWEIJ
En dan nog even over een andere leider, Zelensky. Denkt u dat hij komt?
SCHOOF
Nou, ik heb eerder gezegd dat wat Nederland betreft hij van harte welkom is.
VERWEIJ
Ja, maar wat betreft andere landen?
SCHOOF
Ik denk dat veel landen hem van harte welkom vinden. Ik heb de Secretaris-Generaal woensdag in onze gezamenlijke persconferentie horen zeggen dat hij nog het uitnodiging beleid nog niet helemaal klaar had.
VERWEIJ
Nee, het programma staat wanneer het staat.
SCHOOF
Wij gaan niet over de uitnodiging, maar wat Nederland betreft is hij van harte welkom.
VERWEIJ
Maar heeft u het daar nog over gehad met Trump?
SCHOOF
Nee, daar heb ik niet met hem over gesproken. Wel over de situatie in Oekraïne.
VERWEIJ
Zou u het verstandig vinden als Zelensky ook komt?
SCHOOF
Ja, als ik zeg dat Nederland hem graag verwelkomt bij de NAVO-top, dan geef ik daarmee ook aan dat ik het verstandig vind als hij daarbij op een of andere manier betrokken is.
VERWEIJ
En waarom heeft u dat niet ook bij Trump aangegeven dan?
SCHOOF
Ja, maar ja, ik weet het niet. Maar je hebt een waslijst van dingen die je met elkaar bespreekt. En deze heb ik niet genomen.
NAVO-norm
VAN GRONINGEN (SBS)
Meneer Schoof, toch nog even één keer voor mensen thuis die niet de hele dag de politiek volgen die gewoon, weet ik veel, aan het werk zijn de hele dag en die zaterdag een stukje van deze persconferentie meekrijgen.
SCHOOF
Zoals u en ik, zeg maar.
VAN GRONINGEN
Zoals u en ik. Wij volgen het wel de hele dag, maar mensen die gewoon ander werk doen, niet de politiek de hele dag door volgen. Die zullen denken hè, ze hebben toch net een keer een hele nacht overgegaan? En nu gaat het dan weer over die NAVO-norm? Kunt u uitleggen hoe het er de komende tijd dan, nog een maandje duurt het, eruitziet? Wanneer verwacht u knopen door te hakken? Wat gaan we hiervan zien?
SCHOOF
Nou, dat er enig moment helderheid komt over de inzet van Nederland voor de NAVO-top. Dat zal de komende weken moeten plaatsvinden.
VAN GRONINGEN
Ja. Maar waarom moet dat weken duren? Ik bedoel, het is over een maand al. U wilt toch zo snel mogelijk duidelijkheid hebben, kan ik me voorstellen. Waarom zit u niet bijvoorbeeld dit weekend dan met die vier partijen bij elkaar?
SCHOOF
Ik heb het eerder gezegd, alle landen zijn op dit moment aan het kijken, wat kunnen we wel, wat kunnen we niet. Daar speelt ook bij de termijn waarop het gerealiseerd moet worden, speelt ook mee de termijn waarin je dat opbouwt. Dus er zitten echt heel veel dingen aan vast die het toch even net iets ingewikkelder maken dan dat je gewoon met elkaar roept ‘oké, dit gaan we zo doen’. Maar ik ga ervan uit dat we net als de andere landen ons inzet ruim voor de avond tot met elkaar hebben kortgesloten.
VAN GRONINGEN
Ja, of is het een vorm van onderhandeling ook dat Nederland niet te vroeg de kaarten op tafel wil leggen, dat andere landen meekijken of zo?
SCHOOF
Nee, maar alle landen zitten nog een beetje in die zin naar elkaar te kijken. Maar de gemeenschappelijkheid is dat iedereen snapt dat Europa echt meer moet doen voor Defensie en dat we daar ook even tijd voor nodig hebben om dat te realiseren. Dat snapt iedereen.
VAN GRONINGEN
Toch heeft de minister van Defensie al wel een bedrag genoemd, als je doorschuift naar die 3,5 % dan ga je het hebben over 16 tot 19 miljard euro, dat zorgt ook voor paniek in het land, mensen denken ‘oh jee, dan gaat er dus bezuinigd worden’. Wat kunt u daarover zeggen tegen Nederland?
SCHOOF
Nou ja, dat was een technische exercitie, zoals ook in de brief stond, gebaseerd op de capability studies. Dus de studie van de NAVO en gegevenheden, wat voor een leger hebben we nodig en wat heb je dan voor spullen nodig en wat betekent dat dan in termen van kosten? Dat is een proces wat elke vier jaar plaatsvindt. Dit was in die zin een update van de vorige van vier jaar geleden. Die valt nu samen met de discussie over de NAVO-top. Dat zou een bedrag kunnen zijn, als je nadenkt over die capabilities, maar dat zegt niets over de termijn en dat betekent ook niet dat het vandaag meteen gerealiseerd moet worden. Daar zeg ik ook bij, ik bedoel ook de defensie-industrie, we moeten als alle landen meer gaan uitgeven aan hun defensie, moeten ook in de defensie-industrie nog een enorme stap bijzetten om te zorgen dat ze ook de spullen kunnen leveren en ook de juiste spullen kunnen leveren.
VAN GRONINGEN
Ja, laat ik hem anders stellen. Kan Nederland de komende jaren 16 tot 19 miljard euro per jaar extra uitgeven zonder dat de mensen het land dat merken op andere terreinen?
SCHOOF
Nee, maar u spreekt nu over 16 tot 19 miljard. Ik praat over een discussie die we met elkaar nog voeren en dat betekent dat we dat stap voor stap, bij elk relevant begrotingsmoment, dus meestal bij de voorjaarsnota’s, dat je bij de voorjaarsnota’s kijkt naar het volgend jaar, wat er wel en wat er niet kan, een integrale afweging, dat zal ook altijd het geval moeten zijn, je zal steeds integraal moeten afwegen over wat je kan doen gelet op het streefbeeld wat we in de NAVO met elkaar afspreken.
VAN GRONINGEN
Ja, maar dan begrijpen mensen thuis nog steeds niet, gaat dit nou gevolgen hebben voor de rest van de overheidsuitgaven in het land?
SCHOOF
Nee, maar dat is ook op dit moment niet eenvoudig te zeggen.
VAN GRONINGEN
U weet het gewoon nog niet?
SCHOOF
Nee, maar je moet niet meteen op dat grote bedrag gaan zitten. Dat gaat echt stap voor stap. Dat kan je niet in één keer financieren, en dat kan je elke keer, bij elk begrotingsmoment, kan je dat met elkaar afwegen, integraal ook toezeggen van de andere uitgaven, van hoe kunnen we dit financieren.
DE WINTHER (DE TELEGRAAF)
Ja, meneer Schoof, we kunnen natuurlijk niet wachten op de volgende onderhandeling over de voorjaarsnota, want die waren vorige keer immers een groot succes geworden. Dus dat wordt dan pas volgend jaar of zo?
SCHOOF
Nou, ik moet zeggen, belangrijk is dat er nu echt een politiek besluit komt over wat onze inzet wordt. Daar zijn we nog druk met elkaar mee bezig. En vervolgens hebben we dan ongetwijfeld, want de discussie bij de juiste begrotingsmomenten, en u weet er zijn altijd twee begrotingsmomenten, het voorjaar en augustus, waarop normaal gesproken bij het voorjaar de uitgaven, in augustus de inkomensplaatjes en de belastingen en er komen soms ook nog andere dingen bij, dat zijn de twee momenten waarop je elk jaar over de begroting praat. En ik ga ervan uit dat we dat ook elk jaar op deze manier zullen doen.
DE WINTHER
Ja, maar is zo’n inzet dan niet eigenlijk ook gewoon een beetje voor de bühne? Want u kunt natuurlijk, als uw kabinet niet nu al bepalen wat een kabinet, wat u waarschijnlijk niet meer zal leiden, over vijf jaar gaat doen als het gaat om het opbouwen van die opgave. Dus dan is de opgave misschien ook wel weer een stuk overzichtelijker. U hoeft namelijk alleen maar dingen te realiseren zolang u er nog zit.
SCHOOF
Ik ben het met u eens dat de kans dat ik er over vijf jaar zit ongeveer gelijk aan nul is. Want dan zou ik wel heel lang demissionair premier moeten zijn. Dus dat, denk ik, zijn we met elkaar eens. En tegelijkertijd is het belangrijk dat de NATO nu in eenheid een besluit neemt over het gewenste percentage wat defensie zou moeten ophoesten. Met name Europese landen, maar dat geldt natuurlijk ook voor Amerika. Maar goed, die zitten dacht ik ook op 3.4%. En dat politieke besluit is belangrijk. De NATO gaat het ook zwaar monitoren of uiteindelijk de landen daaraan voldoen. En ik denk dat dat dat ook de druk, of de stok, achter de deur is om te zorgen dat deze uitgaven op termijn uiteindelijk worden gerealiseerd.
DE WINTHER
Het is natuurlijk ook zo dat er een uitspraak is geweest vanochtend van de vicepremier van PVV-huize die vreest met grote vreze dat zij moet gaan bloeden. Is dat nou een legitieme vrees eigenlijk?
SCHOOF
Nou, ik denk dat het een premature uitspraak is. In die zin dat je natuurlijk probeert aan alle kanten te voorkomen dat het ten koste gaat van een aantal hele essentiële zaken ook in de Nederlandse samenleving. En daar vallen zorg, onderwijs en sociale zekerheid zeker onder. Maar laten we – het is een beroemde uitspraak, hè, olifant eet je in plakjes – en dat geldt ook hiervoor. Als je echt een groot vraagstuk hebt dat zich op termijn afspeelt, moet je dat echt stuk voor stuk behandelen. En je niet onmiddellijk uit het veld laten slaan door de omvang van het bedrag over een X aantal jaar.
DE WINTHER
Ja. Of het is gewoon een salamitactiek waarin mevrouw Agema elk jaar een paar miljard mag inleveren?
SCHOOF
Nee, dat is echt, zo werkt het niet. Zo werkt het ook niet in deze coalitie. Wij zijn bezig met elkaar te kijken hoe we nu een standpunt kunnen bepalen richting de NAVO-top, daarvan vinden we de eenheid belangrijk. En we realiseren ons ook dat het niet betekent dat we meteen met enorme bedragen op tafel moeten komen, omdat dat echt op de langere termijn zit.
DE WINTHER
Maar ziet u dan, omgekeerde vraag dan, maar ziet u dan een pad waarin de zorg wordt uitgezonderd van bloeden voor Defensie? Is dat mogelijk überhaupt?
SCHOOF
Daar doe ik allemaal geen uitspraken over.
DE WINTHER
Waarom niet?
SCHOOF
Nou, omdat we daar natuurlijk met elkaar een integrale weging in het kabinet uiteindelijk op de juiste begrotingsmomenten afwegingen moeten maken.
DE WINTHER
Ja, maar als het mogelijk is, dan kunt u dat nu toch gewoon vertellen?
SCHOOF
Nee, maar het is nu niet het moment om daar een besluit over te nemen, omdat we dat bij de juiste begrotingsmomenten integraal moeten wegen. Daar zijn we als kabinet op dit moment nog helemaal niet aan toe.
DE WINTHER
Oké, u heeft eerder gezegd op deze plek dat Nederland niet gebruik gaat maken van eventuele uitzonderingen met betrekking tot de Europese begrotingsregels, waar wellicht andere landen wel van gebruik gaan maken. U heeft de afgelopen week daar, trok ik als conclusie uit, misschien andere mensen ook, daar toch iets meer ruimte voor gelaten. Is er een koerswijziging inmiddels, dat we misschien toch gebruik - ik zie u heel driftig de blaadjes ombladeren nu.
SCHOOF
Ja, ik zoek namelijk even naar mijn precieze tekst, die ik heb gebruikt, want die vond ik wel even belangrijk. Daarom blader ik eens in mijn stukken, want die heb ik-
DE WINTHER
Maar is het uitgestoten dat Nederland gebruik gaat maken van zo’n uitzonderingspositie?
SCHOOF
Nou, we zien geen reden om een verzoek in te dienen. En wat ik afgelopen woensdag heb gezegd, en dan citeer ik even, als we dat zonder kunnen, is altijd beter dan met. En dat is niet ruimte creëren, dat is exact datgene wat minister Heinen ook altijd zegt, dat we er geen gebruik van maken. Het kabinet ziet geen reden om daar gebruik van te maken.
DE WINTHER
Maar er is een probleem, er is te weinig geld. Er zijn vicepremiers die vooraf aan een ministerraad premature uitspraken doen, volgens u, over of ze wel of niet moeten gaan bloeden. Waarom zouden wij dan roomser dan de Paus zijn als de rest van Europa wel gebruik maakt van die uitzonderingspositie?
SCHOOF
Nou, eerst nog even terug naar vicepremier Agema, minister van VWS. Kijk, ik snap heel goed haar zorg. Ik denk dat ook de minister van SZW en ook de minister van OCW zich grote zorgen maken. En tegelijkertijd zeg ik, ja maar we maken die integrale weging, moeten we het nog met elkaar maken. Want ik denk dat de grote departementen, de grote uitgaven die we doen, de grote publieke uitgaven, dat de ministers die die beheren, denken ja, dat gaat natuurlijk ten koste van mij. Wat ik zeg, is van we maken die integrale weging in het kabinet. En als we dit nou meteen op die grote pot bezien, ja, dan raakt iedereen een beetje van de leg. Maar als we dat zeg maar nou gewoon in de loop der tijd, in de jaren zien, dat we juist op (onverstaanbaar, red.) we met elkaar de weging maken, dan zou het beeld wel eens heel anders kunnen zijn. Dan laten we dat op dat moment met elkaar discussiëren. Maar als men die zorg heeft, ik denk dat die zorg bij meer partijen wellicht leeft, en ook tegen hun zeg ik, we pakken dit gewoon stuk voor stuk pakken we dat aan.
DE WINTHER
Ja, maar waarom roomser dan de Paus zijn als het gaat om Europese begrotingsregels waar dit land ook wel jaren de prijs voor heeft betaald, omdat we ons daar zo strikt aan wilden houden. Nu krijgen we een uitzonderingspositie op een dienblad aangereikt, daar gaan andere landen gebruik van maken en Nederland gaat ijzerenheinig kijken of je in de zorg, het onderwijs of misschien de sociale zekerheid moet schrappen, terwijl Brussel een uitkomst biedt?
SCHOOF
Wij gaan niet ijzerenheinig kijken of daarin geschrapt moet worden. Niets van dat al. Ik maak steeds een integrale afweging. Kijken of we het ook kunnen betalen. En onze opvatting op dit moment is dat we geen reden zien om hiervoor nu gebruik te maken van deze uitzonderlijke clausules. En dat lijkt me volstrekt helder.
Brief Europees Hof voor de Rechten van de Mens – Financial Times
DE WINTHER
Oké. Heb ik nog één andere vraag die ook het buitenland raakt. Als ik het gelijk achteraan mag plakken. Die brief naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Waarom wilde u dat niet tekenen?
SCHOOF
Dat was overigens een ingezonden brief in de Financial Times. En ik kan overigens grotendeels mij in de inhoud van de brief vinden. Want wat er in de brief staat - en daar hebben overigens mevrouw Faber en ik zijn het daar ook helemaal over eens - dat roept op de strenge maatregelen. En roept ook op een discussie, zoals we ook in de hoofdlijnenakkoord en het regeerprogramma hebben geschreven. Dat we ook een discussie willen over de internationale verdragen. Alleen in deze brief. En daar heb ik ook met de premier van Italië en de premier van Denemarken over gesproken. In deze brief gaat het ook over de interpretatie van de uitspraak van het Hof. En in mijn beleving gaan we dan net op de stoel van de rechter zitten. En dat vond ik net een puntje waarvan ik dacht, nou dat moeten we nou niet doen. Maar voor het overige zit er echt heel veel goeds in die brief. Werken wij intensief samen met Italië en Denemarken. Dat weet u. Om te zorgen dat we in Europa tot strenge asielmaatregelen komen, grip krijgen op migratie. En hopen we dat deze brief ook in die zin op maat is voor een discussie over de verdragen.
DE WINTHER
Ja ja. U ondertekent zo'n brief niet. Maar u hoopt wel dat die effect heeft.
SCHOOF
Nou als het gaat om het, wat belangrijk is hier, is dat degene die de wetten en regels maken moet je aanspreken. En dat was mijn opvatting. Overigens waren andere collega's in die opvatting ook. Het is niet een brief die door iedereen geschreven is, behalve Nederland. En dat betekent dat we heel veel van die brief kunnen onderschrijven, maar dit puntje nu net niet.
DE WINTHER
Heeft wel tot teleurstelling geleid bij mevrouw Faber en ook bij haar partijleider. Dit was misschien nou juist een moment om aan te geven, dat wat er uit Hoven en Brussel klinkt dusdanig knelt in de praktijk, dat er een signaal moet worden afgegeven. Was dit niet juist het moment voor een rechts kabinet om dat te doen?
SCHOOF
Nee maar het. Laat ik zeggen: het signaal dat we het gesprek willen over de internationale verdragen. Dat hebben we al eerder afgegeven. En dat kunnen we ook volledig ondersteunen. Alleen, we willen niet op de stoel van de rechter gaan zitten.
Handelstarieven VS
VAN DER BERGH
U zei net, dat de reactie op het aangekondigde tarieven, mogelijke tarievenverhoging van president Trump, rustig, robuust en standvastig zou moeten zijn. En u geeft ook aan, het is de EU die dat leidt: de respons op wat Trump zegt. Dat is heeft nu ertoe geleid, deze rustige, robuuste onderhandelingen, dat Trump redelijk out of the blue in de ether gooit, dat hij misschien per 1 juni 50 % tarieven gaat verhogen. Bent u als Nederland tevreden over de manier waarop de Europese Unie deze onderhandelingen voert, gezien het onverwachte resultaat?
SCHOOF
Ja, want daarover vindt zowel de minister van Buitenlandse Handel, mevrouw Klever, als de minister van Buitenlandse Zaken, hebben intensief contact met de Europese Unie hierover. Ze staan in nauw contact met elkaar en kiezen gezamenlijk ook voor de route die we hebben gekozen. We blijven die route ook vasthouden, tegelijkertijd kijken we op welke manier we ook zo'n uitspraak als vandaag. Ik mag aannemen dat het ook een uitspraak van de officiële Amerikaanse autoriteiten wordt of is, behalve een bericht op social media, dat op basis daarvan de onderhandelingen weer verder gaat. En we hebben eerder gezien dat de tarieven omhoog en omlaag kunnen gaan in de gesprekken met de Verenigde Staten.
Kamermotie over kabinetsdelegatie naar Pride Budapest
Wieringa (ANP)
De Kamer verzoekt de regering en delegatie af te vaardigen naar de Pride in Budapest op 28 juni aanstaande. Dat staat in een aangenomen motie. Gaat u daarheen?
SCHOOF
Laat ik heel duidelijk zijn. Nederland keurt ontwikkelingen sterk af en staat pal voor de gelijke rechten. En dat is één. En steunt daarmee ook de LHBTIQ-plus gemeenschap. En natuurlijk spreken we de Hongaren daarop aan op de verschillende momenten dat we met Hongarije praten. De motie die deze week is aangenomen in de Kamer, daarvan hebben we kort over gesproken, maar over een eventuele Nederlandse deelname vanuit de ambassade of vanuit Den Haag, kunnen we nu nog geen besluit nemen. Dus wat minister Brekelmans ook in de Kamer heeft gezegd, het traject richting de Pride in Hongarije. En er moet bijvoorbeeld nog een vergunningverlening worden aangevraagd om te kijken hoe dat allemaal loopt. Dus het is op dit moment te vroeg om daar een oordeel over uit te spreken.
Wieringa
Dus waar laten we het van afhangen, de vergunningverlening in Budapest?
SCHOOF
Nee, maar dat is belangrijk om uiteindelijk te kijken wat er wel en wat er niet kan. En overigens moeten we sowieso deze motie in het kabinet nog bespreken.
Wieringa
U zegt ik steun LHBTI in Hongarije. Zou het niet uitvoeren van deze motie ook geïnterpreteerd worden als die steun? Dat zou er wel haaks op staan lijkt me.
SCHOOF
Nee, maar ik vind dat er een groot verschil zit tussen steun en kabinetsleden die in een Europees land gaan met een Pride meelopen terwijl die demonstratie, maar dat is allemaal afwachten over hoe die demonstratie wel of niet verboden is. Dat is nog afwachten en daarom vind ik het niet te vroeg om daarop vooruit te lopen.
Wieringa
Zou u er wel zelf heen willen?
SCHOOF
Ik zou zeg maar mijn steun aan de LHBTIQ-plus gemeenschap in Nederland graag willen uitdragen. Ik kan me herinneren dat ik ook hier eerder een keer met een paarse stropdas heb gestaan en ik sluit ook helemaal niet uit dat ik dat in Nederland doe. Het gaat om internationale verhoudingen en dan komen er altijd andere aspecten bij kijken. Maar het neemt niet weg dat ik ook altijd in een Europese context altijd bereid ben daar de Viktor Orbán op aan te spreken.
Wieringa
De reacties van uw vicepremiers verschilden nogal van elkaar. De ene zei, ik begrijp de oproep, de andere zei, ik vind het een gekke motie. Is dat eenheid van het kabinetsbeleid wat u betreft?
SCHOOF
Nou, er hebben ministers gezegd dat ze een individuele weging maken of ze er wel of niet naartoe gaan. En dat zegt niets over de uitvoering van de motie op dit moment.
Brief Europees Hof voor de Rechten voor de Mens – Financial Times (2)
Wieringa
Over de brief richting het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, zei minister Faber ook al, een gemiste kans. Wat vindt u ervan dat uw kabinetsleden steeds zo openlijk discussie hebben over het kabinetsbeleid?
SCHOOF
We hebben die discussie ook met elkaar gehad. Ik heb voorafgaande aan, zeg maar, ja, niet mee tekenen is een mindere heldere daad dan wel mee tekenen. Maar het besluit om niet mee te tekenen heb ik expliciet gedeeld ook met verschillende bewindslieden van verschillende politieke kleur in mijn kabinet. En op basis daarvan heb ik mijn besluit genomen.
Wieringa
In zijn algemeenheid, is er na een tijdje een grens bereikt als het gaat om eenheid van kabinetsbeleid en openlijke discussie?
SCHOOF
U weet dat ik, als het nodig is, individuele bewindslieden daar altijd op aanspreek.
Wieringa
Heeft u dat in deze gevallen ook gedaan?
SCHOOF
Nee, dat vond ik in dit geval niet nodig.
Kamermotie over kabinetsdelegatie naar Pride Budapest (2)
DE KONING (NRC)
Ik begrijp het niet helemaal. De burgemeester van Budapest heeft al gezegd dat de Pride er sowieso komt. Waarom moet er dan een vergunning zijn? Of moet die zijn aangevraagd voordat het kabinet daar iets over beslist?
SCHOOF
Nou, ik begrijp dat dat de procedure in Hongarije is. Ja, ik ben daar niet helemaal in thuis. Maar dat is wat ik begrepen heb.
DE KONING
Maar gaat het kabinet dan niet, als die verboden wordt, maar toch wel wordt gehouden?
SCHOOF
Nee, maar we hebben op dit moment hebben we gezegd te vroeg om als kabinet ons oordeel uit te spreken over deze motie. Dus dat komt later.