Letterlijke tekst persconferentie na ministerraad 10 maart 2023
Letterlijke tekst van de persconferentie van minister-president Rutte na afloop van de ministerraad op 10 maart 2023. Bekijk de hele persconferentie via YouTube.
Enquêterapport Groningen (1)
RUTTE
Goedemiddag. Ik heb hier twee weken geleden, dat was de dag dat het Groningen enquêterapport verscheen, een eerste reactie gegeven en de toon van die reactie was gewoon niet goed. Ik heb die kritiek gehoord en ik vind ook zelf dat ik dat niet goed heb gedaan. Ik was eerlijk gezegd vermoeid na een drukke week, maar dat mag natuurlijk geen excuus zijn. En ik zal proberen dat vanaf nu beter te doen. Dat verdient het rapport en dat verdienen ook de Groningers. Want het gaat om een heel belangrijk rapport. Ik heb inmiddels ook zelf grote delen van het rapport kunnen lezen. En iedereen die het leest zal beamen dat de conclusies van de commissie, dat die conclusies hard en ook pijnlijk zijn. Het laat zien dat veel mensen hard zijn geraakt, dat mensen zich onveilig en in de steek gelaten voelen. Dat er nog altijd een flink aantal mensen in de onzekerheid zit en dat veel dingen niet goed zijn gegaan in de afgelopen jaren. Dat vind ik heel erg en dat trek ik mij ook persoonlijk aan. Er is dus veel werk aan de winkel. We hebben daarover ook de eerste gesprekken in het kabinet gevoerd. Prioriteit één is schadeherstel en versterking versnellen. Prioriteit twee is schadeherstel en versterking versnellen. En prioriteit drie is schadeherstel en versterking versnellen. Hoe worden mensen geholpen? Kan het sneller? Kan het beter? Wat is daarvoor nodig? Dat is wat ons betreft nu het belangrijkste. Het rapport biedt daarvoor aanknopingspunten en aanbevelingen en daar kijkt het kabinet nu intensief naar. En dat doen we samen met de mensen in Groningen. Het is belangrijk om Groningers hierbij te betrekken, te luisteren naar hun opvattingen. Serieus te kijken hoe we samen met de Groningers tot oplossingen kunnen komen. Natuurlijk is daarbij ook het toekomstperspectief voor Groningen van belang. Ik zeg er meteen bij, dit zal niet nu ineens allemaal op korte termijn opgelost zijn. Het is nog steeds heel ingewikkeld maar het rapport gaat ons heel erg helpen. En uiteindelijk hebben we allemaal hetzelfde doel, namelijk zorgen dat de mensen in Groningen snel en goed geholpen worden.
Corona
Dan over de ministerraad van vandaag nog een paar dingen. En Ernst Kuipers heeft daar zojuist bij de uitloop van de ministerraad ook een toelichting op gegeven. Namelijk dat wij het advies van het OMT en ook van het Maatschappelijk Impact Team hebben overgenomen om de laatste specifieke coronamaatregelen, namelijk zelftesten en het zogenaamde isolatie-advies, om die in te trekken. We zien dat de ziektelast van corona inmiddels vergelijkbaar is met die van andere luchtweginfecties zoals griep, maar uiteraard blijven wij het verloop van corona ook de komende tijd heel precies en goed volgen. De afgelopen coronajaren hebben ons er weer bewust van gemaakt, en nog bewuster, hoe we de verspreiding van luchtweginfecties en luchtwegvirussen beter met elkaar kunnen bestrijden. En omdat de klachten nu voor de meeste mensen, niet voor alle mensen, voor sommige zijn de klachten nog steeds heel heftig, maar nu de klachten voor de meeste mensen vergelijkbaar zijn met andere luchtweginfecties, willen wij de adviezen voor alle luchtweginfecties, zoals bijvoorbeeld griep of verkoudheid, gelijk trekken. Denk daarbij aan thuisblijven bij ziekte, thuiswerken bij lichte klachten, en fysiek contact vermijden met mensen die ernstig ziek kunnen worden van een luchtweginfectie. En ik ga u, nu ik toch live de aandacht heb, de vijf nieuwe adviezen zoals ze nu gelden nog even heel precies voorleggen. 1: blijf thuis wanneer je ziek bent, als je klachten hebt die passen bij luchtweginfecties zoals hoesten, niezen, keelpijn en een loop- of snotneus, dus één: blijf dan thuis wanneer je ziek bent. 2: overleg bij lichte klachten met je werkgever of je thuis kunt werken. 3: vermijd bij klachten fysiek contact met mensen die ernstig ziek kunnen worden van een luchtweginfectie. En áls fysiek contact toch nodig is, zoals bij mantelzorg, draag dan een mondneusmasker. 4: hoest en nies in je ellenboog en was vaker goed je handen met water en zeep, ook als je geen klachten hebt. En 5: zorg voor voldoende ventilatie van binnenruimtes. En ik vraag in het bijzonder aandacht voor mensen met onderliggende ziektes, mensen die bezorgd zijn over hun gezondheid, misschien ook ouderen, let daar in het bijzonder op. Want er zijn grote zorgen, dat heeft ook het Maatschappelijk Impact Team ons verteld, grote bezorgdheid ook bij ouderen en bij mensen met onderliggende ziektes, dat nu deze maatregelen worden losgelaten dus het is extra belangrijk dat als je daar contact mee hebt, dat je extra maatregelen neemt om die zorgen weg te nemen zoveel mogelijk, bijvoorbeeld als het onvermijdelijk is, het contact, het dragen van een mondneusmasker.
Oekraïne
Dan de oorlog in Oekraïne blijft een groot deel van onze agenda bepalen. Deze week zagen we weer de verschrikkelijke Russische raketaanvallen de afgelopen dagen op Oekraïense steden. Oekraïne heb ik ook besproken met premier Georgia Meloni tijdens mijn bezoek aan Rome van afgelopen woensdag. Het is van groot belang dat Oekraïne zich gesteund weet door de Europese bondgenoten, zeker nu het Europese geweld blijft voortduren. Samen, ook met Italië en met alle andere bondgenoten, blijven wij een duidelijke Europese boodschap uitzenden. Wij steunen Oekraïne zoveel als mogelijk is en zolang als nodig is.
Verkiezingen 15 maart (1)
Dan tot slot, volgende week woensdag zijn de verkiezingen voor de Provinciale Staten, de twaalf provincies, en niet te vergeten: voor de 21 waterschappen. En daar valt ook wat te kiezen. Er spelen veel thema’s die ons allemaal in het land aangaan. Alle politieke partijen zijn nu hard in de weer om kiezers voor hun standpunten te winnen. Vooral lokaal en regionaal maar ook landelijk. Want het gaat niet alleen over de provincie en het waterschap maar natuurlijk ook indirect over de samenstelling van de Eerste Kamer. En ik wil vanaf deze plek iedereen, en van deze gelegenheid ook gebruik maken, om iedereen op te roepen om aanstaande woensdag ook gebruik te maken van hun democratische recht. Iedere stem telt, ook die van u.
Enquêterapport Groningen (2)
DE WINTHER (TELEGRAAF)
Ja meneer Rutte, ik zit even na te denken, de afgelopen twaalf jaar dat u premier was, hoe vaak het nou is voorgekomen dat u volgende persconferentie toch eigenlijk 180 graden moet draaien om te zeggen dat een reactie of een uitleg die u heeft gegeven toch de verkeerde is geweest.
RUTTE
Dat heb ik niet nagekeken, maar ik vond het wel nodig.
DE WINTHER
Ja maar kwam het u bekend voor?
RUTTE
Sorry, u heeft misschien een geval in gedachten, ik ben eerlijk gezegd met deze kwestie bezig…
DE WINTHER
Is er sprake van metaalmoeheid?
RUTTE
Nee maar ik was wel moe op die vrijdag en dat kwam, ik was in Kiev geweest de week ervoor en die hele week was ook een week die gevuld was met Oekraïne, een jaar de oorlog. Dat grijpt ons allemaal aan, ook mij, waren heel veel overleggen over dus die vrijdag, eerlijk gezegd, het liefst was ik in mijn bed gebleven, maar dat kon niet, want die dag zou het rapport komen en ik kan niet natuurlijk dan wegblijven.
DE WINTHER
Ja en wanneer kwam u tot het inzicht dat het niet goed was, wat u had gezegd?
RUTTE
Tijdens de persconferentie eigenlijk al.
DE WINTHER
Toen al?
RUTTE
Nou ik vond het gewoon niet goed gaan.
DE WINTHER
Oh. Of waren er mensen in het kabinet die het misschien niet goed vonden gaan?
RUTTE
Nee, dat niet eens, maar wel commentaren van u en veel anderen die ik zag daarna, waarvan ik dacht, die zijn precies in lijn met mijn eigen gevoel.
DE WINTHER
U heeft vandaag een eerste ronde gehad in het kabinet, vertelde u, over dat rapport. Wat is daar eigenlijk de uitkomst van geweest, van die eerste ronde?
RUTTE
Daar heb ik een paar dingen over te zeggen, met elkaar nog eens herbevestigd, we hadden van de week ook een overleg met de meest betrokken bewindslieden en vandaag ook in het kabinet, Hans Vijlbrief ons verder bijgepraat en die is ook weer uitgebreid in het aardbevingsgebied geweest, ik hoop er zelf eind maart ook weer te zijn. In de eerste plaats natuurlijk de constatering, de heftigheid. Natuurlijk, er gaan ook dingen goed, er worden veel huizen versterkt, maar dat gaat heel traag, als je kijkt naar de grote opgave die er nog ligt, en ook als het gaat om het schadeherstel, nog veel te veel gedoe, nog veel te veel bureaucratie, en we zijn bezig om die wegnemen en dit rapport gaat ons daar helpen. Maar ook de impact voor de Groningers zelf, dat die gigantisch is, ook dat hebben we met elkaar weer vastgesteld en dat is niet altijd materieel, natuurlijk, dat is ook schadeherstel en versterken, maar het is ook de psychosociale impact die het heeft op gezinnen, dat is op zich niet nieuw. Ik heb zelf veel bezoeken gebracht aan het aardbevingsgebied, ook met jongeren gesproken en mensen van alle gezinnen en groepen, maar als je het allemaal nog een keer bij elkaar ziet is dat voor ons echt een opdracht om daar zo snel mogelijk mee aan de gang te gaan.
DE WINTHER
En betekent dat dan dat hetgeen dat in het rapport geconstateerd wordt, en misschien ook wel aan aanbevelingen wordt aangedragen, wordt overgenomen?
RUTTE
We kijken daar heel positief naar, dus die kans is heel groot, maar ik kan nu niet zeggen dat we alle aanbevelingen over gaan nemen, want we hebben besloten dat echt heel zorgvuldig te doen. Het is een dik stuk, er zitten heel veel aanbevelingen in, die lijken allemaal op het eerste gezicht ook verstandig, maar dat heeft ook Vijlbrief net gezegd bij het verlaten van de Ministerraad, de Kamer gaat in gesprek met de Commissie, direct daarna komen wij met een reactie en die gaan we nu voorbereiden, en natuurlijk dat is heel leidend, de aanbevelingen, die zijn leidend van de Commissie.
DE WINTHER
En volgt u bij de eerste ronde vandaag met het kabinet of in die eerste ronde met de meest betrokken bewindslieden ook een sentiment dat de ernst van het rapport zo groot is, dat dat wellicht tot een groot gebaar moet leiden als het gaat om aftreden?
RUTTE
Daar hebben we het niet over gehad, we hebben het echt nu gehad over hoe gaan we inhoudelijk op het rapport reageren, ten aanzien van de discussie met de Kamer, dat is natuurlijk ook voor het gesprek met de Kamer.
DE WINTHER
Ja, maar is dat iets wat u ziet gebeuren?
RUTTE
Wat ik nu zie gebeuren is dat we inhoudelijk het rapport gaan bestuderen, verder en vooral ook naar de aanbevelingen kijken en proberen zo snel mogelijk met een kabinetsreactie te komen. En de verwachting is dat die er snel zal zijn nadat de Kamer ook met de Commissie heeft gesproken.
DE ZOETEN (NIEUWSUUR)
Meneer Rutte, een van de conclusies van de enquêtecommissie was dat u jarenlang Groningen heeft onderschat, en nu had u het weer onderschat.
RUTTE
Ik had het niet onderschat, maar ik had niet de goede toon, nee zeker niet onderschat, maar ik was die dag, wat ik zeg...
DE ZOETEN
Maar het is niet kenmerkend voor u niet een goede toon te pakken.
RUTTE
Nee, ook ik kan een keer vermoeid zijn, het is niet mijn meest in het oog springende eigenschap, vermoeidheid, maar die vrijdag wel.
DE ZOETEN
Het was vermoeidheid?
RUTTE
Ja. En nogmaals, dit is geen excuus, ik bedoel, ik ga nu niet tegen de Groningers zeggen ‘met al jullie leed, kijk ook eens naar mijn leed, want ik was moe’, nee natuurlijk niet, maar het is ook geen excuus maar een verklaring.
DE ZOETEN
Maar dan kunnen we nu de vragen die u toen wat ontwijkend beantwoordde, toch nog even behandelen. U zegt inmiddels heb ik de stukken gelezen voor een groot deel, en een van de conclusies is dat het een ongekend systeem-falen is wat daar allemaal gebeurd is, bent u het daar mee eens?
RUTTE
Ja, weet u, wij gaan als kabinet komen wij met een uitgebreide kabinetsreactie, ik kan nu niet zeggen wat ik daar zelf van vind, dat kan ik ook nu nog niet doen, ook twee weken later niet, dat moet u echt begrijpen. We gaan met een uitgebreide kabinetsreactie komen, dat moet ik namens het hele kabinet doen. Het rapport komt hard binnen, de kans is groot dat we veruit de meeste aanbevelingen, misschien wel allemaal, overnemen, ook dit soort conclusies, maar ik moet ook de kans hebben om dat met mijn collega’s te bespreken. Op die specifieke vraag is mijn persoonlijke antwoord is ja, het is een systeem-falen, want als je ziet, de optelsom van alles, dan heeft de commissie daar volgens mij gelijk in.
DE ZOETEN
Ja, en bij het systeem-falen kan je zeggen ‘ja dan is iedereen verantwoordelijk en daarmee ook niemand’, maar als u het rapport leest, ziet u dan eigenlijk overeenkomsten met de Toeslagenaffaire?
RUTTE
Er zijn altijd natuurlijk bij dit soort ernstige zaken overeenkomsten en verschillen, ja er zijn ook overeenkomsten, ik kan die niet heel precies nu met u gaan analyseren, maar vanzelfsprekend als de overheid, kijk het verschil natuurlijk met de Toeslagenaffaire is dat daar, zonder dat het kabinet dat nadrukkelijk wist, dat is in 2019 naar bovengekomen, enfin, dat hoef ik nu niet allemaal op te lepelen, maar dat daar natuurlijk dingen gebeurde waar het kabinet in 2019 dus mee aan de slag is gegaan, toen bleek ook hoe ernstig het was, en toen bleek het vervolgens nog eens een keer veel en veel ernstiger te zijn dan we dachten. Uiteraard, de kwestie van de aardbeving in Groningen is iets wat we allemaal weten, wat zichtbaar is, vanaf Huizinge hebben we het allemaal kunnen zien.
DE ZOETEN
Des te erger misschien, dat het dan nog zo slecht is gegaan die hele afhandeling.
RUTTE
Geef mij ook de kans om daar met het kabinet met een goede reactie op te komen en ook met de aanbevelingen te kijken hoe we verder kunnen gaan, en er zijn ook absoluut dingen wel denk ik gelukt met Groningen samen, bijvoorbeeld als het gaat om het schadeherstel, daar hebben we echt zeker ook de laatste jaren enorm tempo kunnen maken, daar speelt dan ook weer het probleem van de beroepszaken, nog even los van het rapport, liep al een proces van Vijlbrief die bezig was om dat hoge beroep in te dammen, dat is deze week gelukkig gelukt, dat staat even los van de commissie, maar het raakt wel aan een punt van de commissie, namelijk de juridische benadering.
DE ZOETEN
Ja, maar dit ongekend leed is misschien gekend leed, maar in ieder geval zegt u zelf ‘ik zie dat wel, dat dat systeem-falen is’. Bij de Toeslagenaffaire was de conclusie als het hele systeem heeft gefaald, kan alleen gezamenlijk verantwoordelijkheid worden gedragen, en daarom heeft het kabinet toen ontslag aangeboden. Is dat iets wat nu ook op tafel ligt?
RUTTE
Wat wij nu doen is inhoudelijk kijken naar het rapport, inhoudelijk ook komen met een reactie, en natuurlijk zullen we ons ook verantwoorden in de Kamer.
DE ZOETEN
En als dan de conclusie is, het was systeem-falen, ligt dan niet die vraag op tafel of er dan ook niet politieke consequenties getrokken moeten worden?
RUTTE
De politieke vraag ligt altijd op tafel, bij elk Kamerdebat, iedere dag is er...
DE ZOETEN
Maar soms wat nadrukkelijker dan andere dagen, ik neem niet aan dat u elke dag opstaan met ‘zal ik eens gaan aftreden’?
RUTTE
Nee, zeker niet, tegelijkertijd geldt natuurlijk altijd bij de ernstige zaken dat je met elkaar dat allemaal hebt te bezien.
Toeslagenaffaire
SCHREINEMACHERS (RTL)
Ik had een aansluitende vraag over die Toeslagenaffaire, dacht u eerder deze week ook ‘dat had ik misschien anders moeten doen?’.
RUTTE
Heel eerlijk gezegd, nee.
SCHREINEMACHERS
In dat debat over de Toeslagenaffaire, waar een deel van de Kamer in ieder geval u miste en de gedupeerden die erbij waren ook dachten: ‘Waarom is de premier er niet bij?’
RUTTE
Nou daar het volgende over: Er zijn veel debatten over de Toeslagenaffaire, ik ben er ook af en toe bij. Ik was vorig jaar bij een debat, ik was ook vorig jaar bij een debat over de aardbevingen in Groningen, ik heb nog heel onlangs een gesprek gehad met het ouder panel, heb binnenkort weer een gesprek met het ouder panel. Ik heb ook nog voor de zomer andere gesprekken met toeslagenouders en zal ook eind maart weer zichtbaar zijn in het aardbevingsgebied. En sowieso twee keer per jaar bij het debat over Verantwoordingsdag en bij de Algemene Beschouwingen gaat het ook in belangrijke mate, terecht, over deze twee kwesties.
SCHREINEMACHERS
Maar dit was niet zomaar een debat, dit ging over de vraag: ‘Waarom duurt het zo lang?’ Terwijl u bij uw aftreden heeft gezegd, over de Toeslagenaffaire: ‘We gaan proberen zo snel mogelijk de mensen die onrecht is aangedaan, recht te doen.’
RUTTE
Elk debat natuurlijk over de Toeslagenaffaire gaat over de vraag: ‘Hoe kunnen we versnellen?’ Waarbij wel iedere keer de vraag aan de orde is: Hoe kun je dat doen op een manier dat je niet met de beste bedoelingen denkt te versnellen, maar in de praktijk aan het vertragen bent, omdat je alles overhoop gooit, waardoor je gaat vertragen. Tegelijkertijd zijn er ook wel goede ideeën, ook in het Kamerdebat genoemd en ook door de staatssecretaris doorgevoerd om te versnellen op een manier dat je daadwerkelijk versneld maar het is onmogelijk voor mij om bij ieder debat zelf aanwezig te zijn. Ik ben er regelmatig bij, ik ben intensief in contact met de twee staatssecretarissen die over de onderwerpen gaan. Ik heb ook intensief gesprekken met Toeslagenouders, met mensen in Groningen, dus ik ben zeer betrokken bij die onderwerpen.
SCHREINEMACHERS
Ja tegen de Toeslagenouders zei u: ‘Ik ben niet uitgenodigd.’ Dat klinkt niet echt als ‘Ik kan niet bij ieder debat zijn’?
RUTTE
Goed, even los van uw precieze formulering, het is onmogelijk om zelf bij ieder debat aanwezig te zijn wat in de Kamer gevoerd wordt en ik probeer er af en toe bij te zijn, ik probeer vooral ook heel erg nauw in contact te staan met de mensen.
SCHREINEMACHERS
Heeft u ook echt de regie gepakt op dit onderwerp en houdt u goed in de gaten dat er inderdaad alles aan wordt gedaan om te zorgen dat deze affaire zo snel mogelijk is afgerond?
RUTTE
Uiteraard en we hebben daar twee voortreffelijke mensen op benoemd met dit kabinet. Hans Vijlbrief en Aukje de Vries. Hans Vijlbrief voor Groningen, Aukje de Vries, die denk ik voor 80, 90 procent van haar tijd bezig is met de afwikkeling van het verschrikkelijke schandaal met de Kinderopvangtoeslag. Dus ja, dat is een stap die we als kabinet hebben gezet en uiteraard ben ik in nauw contact met beiden.
SCHREINEMACHERS
Ja maar staatssecretaris De Vries die wilde geen datum of geen jaartal noemen wanneer die affaire inderdaad helemaal is afgewikkeld, wanneer alle ouders recht is gedaan.
RUTTE
Klopt.
SCHREINEMACHERS
Kunt u dat wel zeggen?
RUTTE
Nee ik ook niet en dat moet je ook nu niet willen…
SCHREINEMACHERS
Kan het 2030 worden?
RUTTE
Omdat er al dingen zijn beloofd. Ja, nee, daar gaan we natuurlijk niet vanuit, maar omdat je weet dat als je nu iets belooft en je kunt het niet waarmaken, dat het opnieuw een teleurstelling is, het is ontzettend complex, zij is bezig dingen te versnellen op alle mogelijke manieren. Je ziet ook op allerlei punten dat dat wel werkt, inmiddels is ook de organisatie enorm uitgebreid, ook dat blijft natuurlijk ontzettend hard werken om dat allemaal goed voor elkaar te krijgen, ook samen met…
SCHREINEMACHERS
Waaruit blijkt dat het werkt?
RUTTE
Ik maak het even af, sorry, anders wordt het voor de luisteraar misschien minder goed te volgen, kunt u zo weer de vervolgvraag stellen. Er wordt vreselijk hard aan gewerkt om dingen te versnellen. Tegelijkertijd, dat geldt ook voor Groningen, ook de houding van Vijlbrief en Groningen. Je moet iedere keer kijken: Waar kun je dingen versnellen op een manier dat je niet onder de druk, de emotie, van: Ik wil nu heel graag dingen doen zodat het sneller gaat, dingen verandert, bijvoorbeeld de hele organisatie omgooit in het geval van Groningen of in het geval van de afwikkeling van de Kinderopvangtoeslagschandaal waarbij je in feite in de praktijk bezig bent te vertragen. Dat is iedere keer de zoektocht.
SCHREINEMACHERS
Maar is de bittere werkelijkheid niet dat er helemaal weinig terecht komt van die pogingen om te versnellen. Er waren Kamerleden die bijna met tranen in de ogen zeiden: ‘Ik wil wel dat het sneller gaat, maar het lukt maar niet.’
RUTTE
En ik snap die emotie duizend procent. Die voel ik precies zo, maar het is ook de taak van het kabinet om niet stappen te zetten onder die druk die we ook zelf voelen, die ik ook zelf voel, dat je denkt van ‘Jongens laten alsjeblieft versnellen en dit doen, en zus, en daar nog dingen veranderen’ en dat je daardoor alles overhoop haalt, waarbij je weet, we hebben bijvoorbeeld de discussie over Groningen die al geweest is. Moet je niet NCG en IMG samenvoegen, dus de twee organisaties die bezig zijn met, IMG, afwikkelen van de schades en NCG, het versterken, dat allemaal gaan samenvoegen. Daar zijn hele goede redenen voor om dat te doen, daar zijn we allemaal naar aan het kijken, maar je weet ook dat als je systeemveranderingen op organisatieniveau doorvoert, dat het risico is dat je maanden dicht bent, bezig alles weer te veranderen waardoor je in de praktijk aan het vertragen bent. Dat heeft ook de Rekenkamer gezegd, dat hebben andere adviseurs gezegd, dus pas op met dat type ingrepen, soms kunnen ze helpen, dan moet je ze ook doen, dat is precies wat Aukje de Vries ook doet, dan doet ze ook proeven in de praktijk, dan kijkt ze: Wat werkt wel en niet? De gedachte die nu op tafel lag, ik dacht vanuit het CDA, was ‘the right to challenge’, daar heeft ze van gezegd: ‘Dat ga ik ook allemaal serieus bekijken.’ Dus sommige dingen kunnen werken, maar niet altijd werkt het.
SCHREINEMACHERS
Maar u sluit dus niet dat het toch 2030 kan worden?
RUTTE
Ik zeg niks over die einddatum met Aukje de Vries omdat ik gewoon niet iets wil beloven nu waarbij we opnieuw teleurstelling organiseren bij mensen die al zo zwaar geraakt zijn.
Enquêterapport Groningen (3)
EK (SBS)
Meneer Rutte, even terug naar Groningen, een hele conclusie is gewijd aan u en uw rol in de Groningergas-debacle. Het kopje daarbij is: ‘Minister-president stuurt niet bij en maakt daarmee niet het verschil, twaalf jaar lang niet.’ Hoe heeft u dat gelezen?
RUTTE
Zoals u het leest, precies zo, ik meen overigens dat over ook een wat meer specifieke zaak ging, maar even los daarvan is dat inderdaad de kern van de gedachte en wij zullen daar natuurlijk ook op reageren. Ik zal me er ook over verantwoorden in het debat en ook over zeggen wat ik gedaan heb, wat ik niet gedaan heb, wat wel heeft gewerkt, wat niet heeft gewerkt.
EK
Maar er is een hele conclusie voor u, u heeft nooit het verschil dus kunnen maken voor de Groninger. Er staat ook in dat u niet tijdig heeft ingegrepen bij uw vakministers waar u regelmatig naar verwijst, nu ook weer met de Toeslagenaffaire, nu ook weer met Groningen. U heeft niet de regie gepakt, doet u nu blijkbaar weer niet. Hoe kijkt u daarnaar?
RUTTE
Ik kijk naar die conclusies, die neem ik ook heel serieus, daar zullen we ook uitgebreid op reageren en ik stel me natuurlijk toch ook open voor antwoorden uit het Kamerdebat en ook daar mijn observaties naast leggen, waar ik het mee eens ben, waar ik misschien ook vraag om nuancering, maar dat is echt ook iets voor het debat.
EK
Maar u kunt nu toch al wel reageren, daar hebben Groningers dan toch ook recht op?
RUTTE
Ja dat hebben ze maar ik vind het ook van belang dat we ook als kabinet de kans geven aan het debat met de Kamer en de Commissie en dan vind ik het ook van belang om daarna ook als kabinet als geheel met elkaar te kunnen praten over het rapport.
EK
Maar dit gaat specifiek over u?
RUTTE
Jazeker, maar dat raakt natuurlijk altijd ook het hele kabinet.
EK
Dus u gaat daar nu helemaal niks over zeggen? Pas in het debat na het meireces?
RUTTE
Nou ik heb daar de vorige keer er iets over gezegd, ik zeg daar nu ook iets over, dat ik dus heb gelezen wat daar staat, dat ik ook tot op zekere hoogte snap wat er staat en tegelijkertijd ook wil kijken hoe ik zelf daarop terug kijk, dat ook eens even heel precies op papier wil zetten en ook in het debat wil bespreken omdat er volgens mij nog meer over te zeggen is.
EK
U zegt dat prioriteit heel erg is: het versterken en het schadeherstel. Nou was er een vraag vanuit de Kamer van Sandra Beckerman of daar alvast dan een debat over kan worden gevoerd, hoe de Groningers nu te helpen, even los van de Groningergasenquête, nu kijken hoe we de Groningers kunnen helpen, en dat debat kwam er niet door de coalitie. Hoe kijkt u daar dan naar?
RUTTE
Ik begrijp dat op zichzelf omdat er natuurlijk door Vijlbrief het afgelopen jaar allerlei stappen zijn gezet, denk aan de kleine kernenaanpak voor de dorpen boven Loppersum, kijk ook naar wat hij deze week heeft gedaan waar het betreft het zoveel mogelijk verminderen van Hoge Beroepszaken door ING als het gaat om schadeherstel. Op al die punten zijn we met dingen bezig, daar zijn ook Kamerdebatten over geweest, ook debatten waar ik zelf bij ben geweest. Zeker is het ook besproken bij de Algemene Beschouwingen in september. Dus er wordt vreselijk hard aan gewerkt en dit gaat eigenlijk terug naar de vraag die net is gesteld door RTL, namelijk ‘wat kun je doen om verder te versnellen’ en we voelen allemaal die druk, ik ook. Ik wil ook dat dingen sneller gaan, niemand in Den Haag is bezig te denken ‘laten we dit zo langzaam mogelijk doen’, iedereen wil het zo snel mogelijk maar het is uiterst complex. En bijvoorbeeld het samenvoegen van organisaties, het veranderen van de organisatiestructuur, betekent in praktijk heel vaak dat dingen juist gaan vertragen. Dus daarom lijkt het mij verstandig, maar ik ga niet over de Kameragenda, maar ik begrijp de coalitiefracties als zij zeggen ‘laat nou het kabinet ook reageren op het rapport, welke elementen daar in zitten die verder kunnen versnellen’.
EK
Ja. Laatste vraag nog, ik sprak Groningers op het moment dat het rapport werd gepresenteerd, na uw persconferentie. Zij keken daar inderdaad met verbazing naar hoe u dat aanpakte, en zij zeiden ook ‘wij willen niet dat het kabinet aftreedt, wij willen ook niet dat Hans Vijlbrief aftreedt, dat leidt inderdaad tot vertraging, maar wij vinden eigenlijk wel dat de minister-president moet aftreden’, snapt u dat?
RUTTE
Ik heb het gezien maar uiteraard over mijzelf geldt ook dat ik mij te verantwoorden heb, ook in de Kamer, en daar ligt altijd de vertrouwensvraag op tafel, dat geldt trouwens voor elk Kamerdebat, en ik heb ook gekeken naar die…
EK
Maar dit is een vertrouwensvraag vanuit Groningen.
RUTTE
Toch even misschien, en dan u weer. En toch geldt ook voor mij dat ik ook ontevreden ben, überhaupt, hoe ik daar stond twee weken geleden.
Migratie
HOEDEMAN (AD)
Meneer Rutte, u bent van de week bij premier Meloni geweest in Italië. Ik wil even terug naar zeven jaar geleden, toen sloot u een Turkije-deal, dat was een verhaal met een kop en een staart en daar kwam af en toe, dat kwam naar buiten toen het af was. Nu hebt u een verhaal met intenties, wat een week voor de verkiezingen naar buiten komt. Waarom doet u dat een week voor de verkiezingen, of heb ik het nu al verklapt?
RUTTE
Ja die samenloop met de verkiezingen geldt natuurlijk voor alles wat wij aan het doen zijn. Het is onvermijdelijk dat het kabinet ook door bestuurt. Er is over twee weken een Europese Raad, en daarom kijken wij verder naar de uitvoering van de maatregelen die wij hebben besloten begin februari over migratie. Begin februari hebben Meloni, Georgia Meloni van Italië, en ik een afspraak gemaakt dat wij samen het motorblok willen zijn om dit gaande te houden, daarom was ik in Rome. Die conceptconclusies worden nu voorbereid, alle gesprekken vinden nu plaats. Gister en vandaag vergaderde de Eric van der Burgs, althans gisteren, vergaderde de Eric van der Burgs van Europa. Dus wil ik in staat zijn om follow-up te geven, opvolging te geven, aan die top van februari, dan moest ik nu in Rome zijn. Dan kan ik niet zeggen ‘ik ga pas 16 maart’ want op 16 maart is de pap gestort van de Europese Raad die een week later plaatsvindt. Dus ja, dat is de verklaring.
HOEDEMAN
Ja, maar ik snap wel dat u in Rome moet zijn maar wat ik niet goed begrijp is dat er nu een half verhaal met intenties naar buiten komt, in plaats van een deal.
RUTTE
Ja, maar ‘een deal’ is niet zomaar te sluiten. Kijk, in het geval van Turkije was dat overzichtelijk. Toen had het te maken met een grote homogene groep vluchtelingen uit Syrië die via Turkije doorreisde naar Europa en ook gebruik maakten van het cynische model van de bootjessmokkelaars over de Egeïsche zee. Wij hebben toen als voorzitter van de Europese Unie, wij hadden het roterende voorzitterschap met de Duitsers, met Merkel en ook Klaas Dijkhoff met zijn Duitse collega, wij hebben toen met elkaar die deal kunnen sluiten in 2015/2016. Dat was relatief eenvoudiger dan wat er nu ligt. Nu moet je per land in Afrika gaan kijken, hoe je per land unieke afspraken gaat maken. En ik ben ervan overtuigd dat daarvoor ook heel dienstig kan zijn dat bijvoorbeeld leiders als Meloni en ikzelf ook zelf bereid zijn om zoals Merkel en ik dat deden in 2016 ook zelf die gesprekken te voeren met landen.
HOEDEMAN
Ja, die meeste bootjes komen uit Libië, met wie wilt u in Libië gaan praten?
RUTTE
Nou, Libië zal vooral iets zijn, verwacht ik, wat bilateraal speelt tussen Italië en Libië, omdat zij daar veel kennis en ervaring hebben. In andere landen is het juist verstandig dat met zijn allen te doen als Europa en dat je dan als duo, in het geval van Meloni en ik, voor Europa met de gemeenschappelijke gereedschapskist kijkt: hoe maak je brede afspraken, die raken niet alleen aan terugkeer van mensen die geen kans hebben op asiel in Europa, dat heeft ook te maken met de economische relatie, het heeft te maken met de ontwikkelingsrelatie, het heeft soms ook te maken met de veiligheidsrelatie. Dat je over al die zaken afspraken maakt, zoals Nederland er ook in geslaagd is om met Marokko de sfeer te verbeteren waardoor het op dit moment bilateraal mogelijk is om mensen die in Nederland niet mogen blijven van Marokkaanse afkomst terug te sturen naar Marokko.
HOEDEMAN
Ja, maar Libië waar die meeste bootjes vandaan komen, dat is een bestuurlijk politieke puinhoop, daar valt toch niet te praten?
RUTTE
Italië heeft zijn contacten in Libië. Wij hebben dat veel minder. En dat zal vooral iets zijn wat, verwacht ik, bilateraal gebeurt. Maar er zijn heel veel andere landen in Afrika, van Egypte, Tunesië, Algerije, tot en met dieper in Afrika, landen als Niger, Nigeria en andere landen waarmee het wel dienstig kan zijn om dit soort afspraken te maken. Afspraken over: Hoe voorkom je dat, dat model van die mensensmokkelaars, dat dat financieel aantrekkelijk blijft, met ook alle risico’s, we hebben het enorme verlies aan levens gezien, vorige week in Italië door het kapseizen van een boot voor Italiaanse kust, tot en met wat kun je doen om ook mensen die dan ook naar Europa komen en geen kans maken op asiel, om die terug te krijgen.
HOEDEMAN
Verwacht u voor de zomer wel een verhaal met een kop en een staart te hebben?
RUTTE
Ja het jammere is dat ook hiervoor geldt dat het loket eenvoudige oplossingen gesloten is, dus hier nu toezeggen: ‘Er is een verhaal met een kop en een staart’, kan ik niet met zekerheid, ik kan alleen zeggen dat in Europa, dankzij de Europese Raad van februari twee dingen zijn gebeurd. Een dat dit helemaal aan de top van de agenda staat nu, ik meen zelfs dat het de discussie over die Inflation Reduction Act in Amerika, dat leek nummer 1 te staan, dat inmiddels migratie nummer 1 staat. Dat durf ik wel te stellen. En twee: Waar juist met Italië altijd het conflict was, jullie registeren niet en zij zeiden: ‘Ja maar als wij ze gaan registreren, dan blijven wij zitten met de asielzoekers’, dat nu voor het eerst gelukt is, in februari en ook in het gesprek van afgelopen woensdag, om het vertrouwen te bouwen met elkaar, dat als zij registreren, we er samen aan werken dat de stroom onder controle komt, zij registreren, wij natuurlijk ook bereid blijven, als er gebeld wordt uit Rome, om onze fair share over te nemen.
Verkiezingen 15 maart (2)
BEEKMAN (BNR)
Goedendag, u staat hier vandaag als minister-president, dat besef ik me, maar we gaan ook richting de verkiezingen en ik vroeg me af: Kan ik u een vraag stellen als aanvoerder van de VVD?
RUTTE
Nou ja, ik ben daar heel terughoudend in, dus stel de vraag en dan kijk ik of ik hem kan beantwoorden.
BEEKMAN
U bent daar heel terughoudend in, want legt u eens uit, waarom eigenlijk?
RUTTE
Omdat ik hier als premier sta, precies de reden die u noemt.
BEEKMAN
U bent hier minister-president, dus als we met u in gesprek willen als aanvoerder van de VVD…
RUTTE
Ja ik geloof nooit zo in die pettendiscussie: ‘Ik heb allerlei petten op’, dat vind ik altijd zo slap, ja ik sta hier, is ook ongemakkelijk, Sierk Nawijn is niet van de VVD, ik weet niet eens wat hij stemt, hij is van AZ, dus probeer de vraag en dan kijk ik of ik hem antwoordt.
BEEKMAN
Nee, ik vraag het eigenlijk want binnenkort zit u bij VI en vanuit de woordvoering was naar voren gekomen dat u geen politiek duider aan tafel erbij wilt hebben omdat we elke week hier al met elkaar in gesprek kunnen. Maar hier kunnen we jullie alleen vragen stellen als premier en u zit als aanvoerder van de VVD zit u zo meteen bij VI dus waarom, want ze zit hier naast me, waarom mag mevrouw Ek eigenlijk niet aanschuiven als politiek duider om u dus nogmaals te bevragen als aanvoerder van de VVD?
RUTTE
Om reden dat ik het die avond prettig vindt eens even met de mannen in gesprek te gaan, er is een beetje een rimpeling in de relatie gekomen merk, als ik zo af en toe de uitzendingen zie, ik wil er eens even rustig met ze over praten.
BEEKMAN
Ja maar goed, het excuus was, mevrouw EK heeft elke vrijdag de tijd om de minister-president alles te vragen wat ze wil, maar dat kan dus niet want als aanvoerder van de VVD kunnen we u…
RUTTE
Als mevrouw Ek mij zou bellen en, zegt: ‘Mag ik even langskomen?’ Dat doen heel veel van u voor gesprekken, informeel, en ook als het formeler moet, en ik geef veel interviews, altijd beschikbaar.
BEEKMAN
Mevrouw Ek zit hier ook te schudden, dat kan de rest niet zien, maar het komt toch een beetje over alsof u eisen stelt aan: ‘Er mag niet een bepaalde journalist mag erbij zijn, want dan kan ik misschien…’
RUTTE
Dat is toch aan het programma om dat te bepalen. Kijk, de discussie gisteren was of ik erop tegen zou zijn dat mensen die te maken hebben gehad met het Toeslagenschandaal daar niet mochten zijn en boeren daar niet mochten zijn en mensen uit Groningen. Dat is alle drie niet waar en dat heeft Wilfred Genee ook netjes rechtgezet gisteren aan het einde van de uitzending. Wat wel waar is, dat ik zei: ‘Joh, als ik kom, liever geen andere politici en duiders, dan wil ik even met jullie gewoon een goed gesprek hebben, dat klopt.’
BEEKMAN
Oké, maar toch nog even, want ik mocht wel een vraag stellen over de campagne zei u, ik mocht het in ieder geval proberen, dus dan ga ik dat doen.
RUTTE
Dit was al een vraag over de campagne, dus ik zou het bij die ene laten.
BEEKMAN
Ik wilde even, de VVD heeft vandaag een filmpje online gezet en daar staat: ‘Ga stemmen, laat ze niet winnen.’ Ik vroeg me af, wie zijn ze?
RUTTE
Dat ziet u in het filmpje en waar het filmpje op appelleert denk ik, is een gevoel in Nederland van fatsoen, van normen en waarden, dat er in dit land wetten en regels zijn, maar daar laat ik het bij. Ik zou iedereen willen adviseren, kijk naar het filmpje en dan denk ik dat iedereen snapt hoe het zit.
BEEKMAN
Mag ik wel nog mijn laatste vraag?
RUTTE
Niet over de campagne, want dat wordt een beetje ongemakkelijk. Ik heb er nu twee beantwoord, daar laat ik het even bij.
BEEKMAN
Oké, dan ga ik hem wel doorgeven.
ORNSTEIN (BUITENHOF)
Ja ik had een vraag, gisteravond bij Shownieuws, dat hebben we allemaal aandachtig…
RUTTE
U volgt de televisie.
ORNSTEIN
Ja ik volg de televisie goed. Daar hebben we aandachtig naar u gekeken en daar deed u toch een interessante uitspraak waarin u zei dat u in de zomer van 2024 misschien wel eens wil gaan nadenken of u nog premier wil en gaat blijven. Vervolgens kwam er weer een andere vraag over een totaal ander onderwerp maar wat zouden nou eigenlijk de factoren zijn voor u om door te gaan als premier?
RUTTE
Dat heb ik overigens ook gezegd over de zomer van 2020, de zomer van 2016, ik heb dat gezegd in 2012 en ik heb dat gezegd in de zomer van 2009. Alle vorige keren dat ik besloot door te gaan, dus in die zin geen nieuws.
ORNSTEIN
Ja maar u heeft zoveel punten gehoord van wat mensen zeggen: ‘Heeft u nou voor de zoveelste keer uw excuus aangeboden?’ Of u vertelde dat u vermoeid was. Wat zijn nou de factoren waarop u zegt: ‘Die zijn voor mij in 2024 belangrijk?’
RUTTE
Waar het om gaat: Heb je de energie en de ideeën om door te gaan. Uiteraard, ervaring helpt, bijvoorbeeld nu ook met de verschrikkelijke Russische agressie richting Oekraïne helpt het dat ik alle spelers heel goed ken, dat ik het systeem ook ken, hoe in Europa en in de NAVO besluiten worden genomen, dat is ervaring die alleen maar toeneemt en tegelijkertijd, ook als het gaat om alle binnenlandse onderwerpen, heb je de ideeën, de energie om door te gaan? Als ik dat nu zou moeten beslissen, is het antwoord volmondig ‘ja’, maar je moet natuurlijk altijd kijken en dat is precies het antwoord wat ik overigens gaf in, niet over die internationale ervaring, maar wel over energie en ideeën, wat ik gaf in 2009, ’12, in 2016 en in 2020, ja ’20.
ORNSTEIN
Maar als u nou zegt: ‘Nee, ik ga niet door in 2024.’ Dan is dat, als je het vergelijkt met uw voorgangers, Kok zei het in de zomer van 2001, ‘ik ga niet door’, dat liep niet lekker af.
RUTTE
Het is niet dat ik zeg die zomer, het is om de partijen procedures hebben, dus er moeten lijsten worden opgesteld, het liefst zou je dat natuurlijk wat korter voor de verkiezingen doen. In Frankrijk weet u, Francois Mitterand, die de verkiezingen had in april 1988 en begin april in een live-uitzending van het Franse, laten we zeggen NOS 8 uur Journaal, het Franse equivalent, in de studio verscheen en zei ‘oui’ op de vraag ‘bent u weer kandidaat?’. Dat was een paar weken voor de verkiezingen, in Nederland gaat dat niet, omdat wij hier lijsten opstellen, en dat gebeurt altijd zo’n beetje vanaf de zomer.
ORNSTEIN
Ik moest even denken aan president Xi van China.
RUTTE
Oh.
ORNSTEIN
Die vandaag voor de derde termijn zichzelf benoemd heeft, heeft u hem al een felicitatie gestuurd?
RUTTE
Nee, nog niet. Nee. Ik ga eerst nog een brief sturen aan Li Kequiang, de scheidende premier, daar ben ik bezig een brief voor te maken. Volgens mij zijn we een...
Stikstof
DE ZOETEN
Er zijn verkiezingen, hét onderwerp is stikstof, ik durf er bijna niet weer over te beginnen, en we zien eigenlijk dat alle partijen zich tegen het stikstofbeleid keren zich tegen het stikstofbeleid, ik geloof dat alleen D66 er nog achterstaat, links vindt het niet ver genoeg gaan, rechts vindt het veel te ver gaan, maar ook allerlei coalitiepartijen zijn niet getrouwd met jaartallen et cetera, wat ik me nou afvraag, maakt het nou uit, de uitslag van woensdag voor de toekomst van het stikstofbeleid?
RUTTE
Dat is een vraag waar ik vanavond ga kijken op televisie wat de analyse in uw programma is, maar ik kan wel iets anders zeggen, want dat is uw vak, wat ik wel kan zeggen is het volgende, voor het kabinet geldt het volgende, namelijk dat wij bezig zijn om te kijken hoe kunnen we én het vraagstuk van de stikstof onder controle krijgen, dat is niet alleen belangrijk voor het herstel van de natuur, maar ook om het mogelijk te kunnen houden dat je wegen kunt aanleggen, dat je huizen kunt bouwen, maar op een manier dat er een toekomst is voor onze trotse boerensector die wij in Nederland zeggen. Wij zijn misschien wel de sterkste landbouwsector ter wereld, we zijn de één na grootste exporteur ter wereld, terwijl we een heel klein landje zijn, hebben we met elkaar dus ontzettend veel bereikt in de agrarische sector, maar hier is een vraagstuk wat we ook samen met de boeren onder controle moeten zien te krijgen. Het is overigens niet alleen het probleem van de boeren zeg ik als kabinet: de industrie moet een bijdrage leveren, vervoer, zeker ook scheepvaart en andere sectoren, dus hoe doe je dat? Twee, is de timing. Daar zijn ook afspraken over gemaakt, daar heeft ook Johan Remkes bij geholpen, door te zeggen tegen het kabinet, ‘weet je, die 2030 is helemaal niet zo slecht gekozen’, maar zegt Johan Remkes, ‘kijk nou op een paar momenten’, ik dacht uit m’n hoofd dat hij heeft gezegd 2025 en 2028, of 2026 en ’28, ik dacht ’25 en ’28, kijk nou opnieuw, steek je de thermometer erin, hoe ver ben je, of dat doel van 2030 in die mate haalbaar is, dat hebben we als vier partijen opgeschreven, dus wat ik wel zie, tussen verschillende partijen is discussie over dat doel van 2030, maar dan zeggen ze eigenlijk, tussen u en mij, allemaal het zelfde, namelijk dat Johan Remkes er eigenlijk wel een goede gedachte over heeft neergelegd, die we als kabinet ook hebben overgenomen.
DE ZOETEN
Maar is het nou zo dat de provincies uiteindelijk dat dan maar gewoon uit te voeren hebben, of is er nou beleidsvrijheid in provincies om te zeggen ‘nou we gaan het proberen, maar eigenlijk maken we plannen die zich richten op 2033’?
RUTTE
Het is altijd een mix. Om te beginnen zijn provincies geen lagere overheden, gemeenten ook niet, we zijn allemaal medeoverheden, dus we besturen met elkaar in Nederland: gemeenten, provincies, het Rijk en sommige zaken doen we zelfs Europees als het gaat om de interne markt, handelsbetrekkingen zijn natuurlijk vereuropaniseerd, dat heeft ons heel veel gebracht, maar voor de meeste dingen geldt, de drie bestuurslagen zijn medeoverheden, dus het is niet zo dat het Rijk instructies geeft, en we hebben ook Provinciale Statenverkiezingen omdat het geen uitvoeringsorganisaties van het Rijk zijn, maar een zelfstandige bestuurslaag.
DE ZOETEN
Dus het maakt uit, als BBB de grootste wordt in een aantal provincies, dan kan dat gevolgen hebben voor het stikstofbeleid?
RUTTE
Het is natuurlijk altijd binnen bepaalde kaders, en het is altijd een samenspel. Het is altijd een samenspel, je kunt niet zeggen de overheid geeft instructies, omgekeerd is het ook niet zo dat we een federatie zijn zoals Duitsland of Zwitserland, Duitsland met zestien bondstaten die op heel veel punten eigenlijk volledig hun eigen beleid voeren, het is een mix. We zijn een zogenaamde gecentraliseerde eenheidstaat.
DE ZOETEN
Ja, maar ik probeer er de vinger op te krijgen waar dan de grens ligt in die mix, want er wordt van alles geroepen, maar is het nou dat als in de toekomst het stikstofbeleid op tafel ligt aanstaande woensdag?
RUTTE
Aanstaande woensdag ligt wat mij betreft in de eerste plaats op tafel of we linksom of rechtsom gaan met dit land, maar zover mensen in stikstof geïnteresseerd zijn, dat snap ik ook heel goed, het is ook een belangrijk onderwerp, geldt daar natuurlijk dat het uitmaakt wat er gebeurt aanstaande woensdag, en ik zou zeggen vanuit het kabinet: ‘wij zijn geen stikstofontkenners, er is een probleem’, heel veel mensen in Nederland zeggen dat, ook de meeste boeren zeggen dat. De vraag is alleen, en dat ligt ook op tafel, hoe los je dat op, op een manier dat je én een sterke boerensector houdt, én in staat blijft om te bouwen en wegen aan te leggen, en op een manier dat het niet alleen agrariërs zijn die een bijdrage moeten leveren, onze boeren, maar uiteraard ook die andere sector. Dat zijn de vraagstukken die er liggen, en daar zullen verschillende partijen verschillende accenten zetten, dat is onvermijdelijk, hoort altijd zo, en het is ook niet zo dat de provincies uitvoeringsorganisaties van de Rijksoverheid zijn.
DE ZOETEN
Nee, dus als bijvoorbeeld BBB in de provincies die met name met stikstofproblematiek te maken hebben, de grootste wordt, wat best zou kunnen als je de peilingen ziet, dan heeft dat gevolgen voor het stikstofbeleid?
RUTTE
Tegelijkertijd zie je ook in Brabant nu wat er gebeurt als het probleem zo groot wordt, dat je uiteindelijk heel lastig nog bouwprojecten en wegen kunt aanleggen, dus welke partij ook de grootste is of niet de grootste, het heeft allemaal te maken met de realiteit van de dag, en heeft te maken, dat is typisch Nederlands, dat doen we eigenlijk al vanaf het oprichten van de waterschappen in ik dacht de 15e eeuw, dat je altijd moet proberen om met elkaar, ook in de provincies in een balans te zoeken naar de beste weg voorwaarts, waarbij je al die belangen met elkaar in verband brengt. Dat is de kracht van dit land, het is dichtbevolkt, zeer hoog ontwikkeld, heel erg rijk, maar wel met ook grote vraagstukken, bijvoorbeeld over stikstof.
DE ZOETEN
Wordt mijn analyse ‘we modderen nog even voort’?
RUTTE
Nee, dan is de analyse dat we in de beste Nederlandse tradities er altijd met elkaar goed uitkomen, ben ik echt van overtuigd. Goed weekend.