Letterlijke tekst persconferentie na ministerraad 12 september 2025
Letterlijke tekst van de persconferentie van minister-president Schoof na afloop van de ministerraad op 12 september 2025. Bekijk de hele persconferentie via YouTube.
Oekraïne (1)
SCHOOF
Vandaag hebben we in de ministerraad teruggeblikt op het Kamerdebat over de oorlog in Oekraïne. En ik heb de Kamer een toelichting gegeven op de uitkomsten van de bijeenkomst van de Coalition of the Willing. In Parijs hebben we vorige week een belangrijke stap gezet door een militair plan vast te stellen in het kader van veiligheidsgaranties voor Oekraïne, in het geval er overeenstemming zou zijn over het staken van de vijandigheden. Hiermee neemt een brede groep Europese landen, in nauwe samenwerking met de VS, de verantwoordelijkheid om bij te dragen aan veiligheidsgaranties voor Oekraïne. Ook Nederland heeft een bereidwillige houding om een substantiële bijdrage te leveren, op het moment dat de vijandigheden staken. Maar er is nog géén besluit genomen over Nederlandse inzet; dat hangt af van de voorwaarden van een staakt-het-vuren en andere afspraken, waaronder een robuust mandaat. Gisteren hebben wij de Kamer laten weten dat we een besluit over onze bijdrage niet lichtvaardig nemen. Een Nederlandse inzet kan alleen een weloverwogen uitkomst zijn van een zorgvuldig proces, waarbij de Kamer nauw zal worden betrokken middels een zogenoemde artikel 100-brief. En dit alles doen we voor de veiligheid en vrijheid van Oekraïne, maar – ik heb het al vaker gezegd – dat doen we ook voor onze nationale veiligheid. Want dat de Russische agressie tegen Oekraïne een directe bedreiging vormt voor de Europese veiligheid, is deze week maar weer eens pijnlijk duidelijk geworden. Vandaag hebben we in de Nationale Veiligheidsraad gesproken over de inzet van Nederlandse F-35-gevechtsvliegtuigen die, onder NAVO-commando, afgelopen woensdagnacht Russische drones in het Poolse luchtruim uitschakelden. We staan voor de verdediging van het NAVO-grondgebied en het NAVO-luchtruim. Niet alleen in woorden, maar ook in daden. En de gebeurtenissen van deze week bevestigen ook eens te meer de noodzaak van onze steun aan Oekraïne en het belang van druk op Rusland, opdat ook Rusland naar de onderhandelingstafel gaat. Het was dan ook goed om te constateren dat deze steun ook in de Kamer nog altijd op een breed draagvlak kan rekenen.
Verplichte basisverzekering voor zelfstandigen
En dan vervolg ik met de agenda van de ministerraad. Vandaag sturen we het wetsvoorstel voor een verplichte basisverzekering voor zelfstandigen voor advies naar de Raad van State. Driekwart van de zelfstandigen is momenteel niet verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid. Dit heeft veelal te maken met de kosten die hieraan zijn verbonden. Maar ook zijn er zelfstandigen die zich nu niet kunnen verzekeren, bijvoorbeeld vanwege hun medische conditie of leeftijd. Met de beoogde wet wil het kabinet ook deze zelfstandigen beschermen tegen de risico’s van arbeidsongeschiktheid. Dit vanuit de gedachte dat een ongeluk of ziekte helaas iedereen kan overkomen en dat er in dat geval een gedegen en betaalbaar vangnet moet zijn voor iedereen.
Ontwrichtende uitval van ICT
De Nederlandse overheid is kwetsbaar als het gaat om digitale afhankelijkheid en overheidsorganisaties zijn nog onvoldoende voorbereid op acute en langdurige ICT-uitval. Dat blijkt uit het rapport ‘Van kwetsbaar naar weerbaar’ van ABDTOPConsult dat we vandaag in de ministerraad hebben besproken. De geopolitieke ontwikkelingen maken deze risico’s bovendien alleen maar groter. Duidelijk is dat we actie moeten ondernemen. Als we niets doen, dan neemt de kans op ontwrichtende ICT-uitval toe. Uitval waar de hele samenleving door kan worden getroffen. Denk bijvoorbeeld aan diensten op het gebied van zorg, veiligheid, rechtspraak en inkomensvoorziening, die sterk afhankelijk zijn van externe ICT-dienstverlening. We zijn als kabinet dan ook hard aan de slag met het vergroten van de digitale weerbaarheid en het moderniseren van de ICT-aanbestedingsprocessen. We nemen hierbij de bevindingen van het rapport mee.
Prinsjesdag
Tot slot. Volgende week wordt een bijzondere week, met op dinsdag Prinsjesdag. De mooie traditie van Prinsjesdag is wat mij betreft één van die momenten waarop we Nederland op zijn best zien. Een dag waarop de inhoud van de Troonrede en Miljoenennota centraal staan, maar altijd vergezeld van een feestelijk randje. Ik zie er dan ook naar uit en ik ga vervolgens graag over onze plannen in debat met de Tweede Kamer in de Algemene Politieke Beschouwingen op woensdag en donderdag. Tot zover.
Charlie Kirk
BREEDVELD (NOS)
Premier Schoof, hoe heeft u gekeken naar de aanslag op Charlie Kirk in de Verenigde Staten en nu dus ook de vermoedelijke aanhouding van de dader, volgens Trump?
SCHOOF
Als de dader is aangehouden, is dat per definitie goed nieuws. Ik heb daarnaar gekeken in de zin van dat een politieke moord altijd heel ernstig is. Want dat is een bedreiging voor de vrijheid van het woord. We staan in onze democratie voor de vrijheid van het woord en op die manier heb ik daarnaar gekeken.
BREEDVELD
Hoe kijkt u ertegenaan dat ook in sommige Nederlandse kringen die moord wordt vergoelijkt en bijvoorbeeld wordt gezegd ‘hij heeft het verdiend’?
SCHOOF
Niemand verdient vermoord te worden en zeker niet om politieke opvattingen. Het is eigenlijk overbodig om dat bijna te zeggen. De democratie in Nederland, in het westen, in Amerika, staat en leeft bij de vrijheid van meningsuiting en elk geweld daartegen, daar moet tegen worden opgetreden en dat moet worden verworpen en het is vreselijk dat iemand die van die vrijheid van het woord gebruik maakt, vervolgens wordt vermoord door iemand die het blijkbaar niet met hem eens is.
BREEDVELD
U spreekt zich heel duidelijk uit. Toch wordt dit gezegd, ook in Nederland.
SCHOOF
Ja, en ik ben daar ook heel duidelijk over, dat kan niet aan de orde zijn.
BREEDVELD
Toch zien we ook dat veel politici van links tot rechts met regelmaat beveiligd moeten worden, met regelmaat doodsbedreigingen krijgen. Vandaag was het Caroline Van der Plas die vertelde over een handgeschreven doodsbedreiging, de aankondiging om het partijkantoor in de brand te steken, wat zegt dit over het politiek klimaat in Nederland en wat doet u eraan?
SCHOOF
Ik begin weer met te zeggen dat de vrijheid van het woord, de vrijheid van meningsuiting, is een van de grootste goeden die wij in ons landen hebben en dat politici, maar dat geldt overigens ook voor journalisten, dat geldt ook voor kunstenaars, dat die bedreigd worden, is volstrekt uit den boze. Dat de overheid daar zeg maar allerlei beveiligingsmaatregelen moet nemen, is de verantwoordelijkheid van de overheid. Maar het is te triest voor woorden dat het moet, maar we zullen het altijd blijven doen. Tegelijkertijd, het geeft iets aan over het gepolariseerde klimaat waarin we in Nederland leven en ik denk dat we misschien ook elkaar maar eens goed in de ogen zouden moeten kijken en dan bedoel ik eigenlijk iedereen in dit land, over: kan het zo verder? We polariseren zo, we zitten zo langs de lijnen van goed en kwaad te redeneren in plaats van langs de lijn van een dialoog, in plaats van langs lijnen van: laten we eens luisteren naar elkaar en elkaar overtuigen, maar nee, we grijpen naar geweld, we grijpen naar uitsluiting, we grijpen naar polarisatie en dat kan echt niet aan de orde zijn.
BREEDVELD
En vindt u daarbij dat het politiek debat in Den Haag ook aanleiding geeft voor dit soort polarisatie in de samenleving? Want ook hier gebruikt men over en weer grote woorden.
SCHOOF
De samenleving en de Kamer zijn de spiegel van elkaar en ik denk dat we allemaal, zowel in politiek Den Haag als in de samenleving, goed moeten nadenken over hoe wij naar elkaar willen luisteren, hoe we het debat met elkaar kunnen voeren, maar ik ga niet zover dat daar een één-op-één-relatie tussen zit, dat lijkt me echt zeg maar niet aan de orde, maar, ik zeg daar wel bij: het is belangrijk hoe wij allemaal onze woorden kiezen. Dat geldt voor mij, dat geldt voor iedereen.
BREEDVELD
Er wordt bijvoorbeeld gezegd over u: u bent medeverantwoordelijk voor kindermoord in Gaza. Wat vindt u daarvan?
SCHOOF
Ook in het Kamerdebat verzet ik me daartegen. En overigens, mijn collega-bewindslieden, als dat wordt gezegd, ook. Ik vind dat een woordkeuze die… ik zou ze absoluut niet gebruiken en ik werp ze dan ook altijd verre van me.
BREEDVELD
U probeert hier het goede voorbeeld te geven. Toch zien we het in de samenleving keer op keer terug: politici die onder zware beveiliging, bijvoorbeeld Geert Wilders, in contact moet komen met zijn achterban in een klein cafeetje, zwaar beveiligd met het risico dat er toch nog wat gebeurt. Van der Plas die vandaag zegt van: het wordt toch spannender, ik kijk wel uit waar ik nog heen ga. Kunnen we op die manier nog wel politici zien die op een normale manier met hun kiezers in contact komen?
SCHOOF
Laat ik nog eens herhalen, het is gewoon buitengewoon triest dat dit gebeurt en dat het in dit geval Caroline van der Plas raakt, is triest. Eerder hadden we, zagen we ook al, zoiets dergelijks bij het BBB-kantoor en dat kan niet aan de orde zijn en het maakt nou niet uit over welke partij het gaat of over welke politicus het gaat en dat benadruk ik ook. De overheid heeft als taak om ervoor te zorgen dat uiteindelijk politici, maar ik zei eerder al, journalisten en anderen, advocaten, rechters, om ervoor te zorgen dat die personen die hier zijn, die die instituties vertegenwoordigen, dat die alles kunnen doen wat noodzakelijk is om hun werk te kunnen uitoefenen. Dat is ook de opdracht die de overheid heeft. Daar zetten we dus ook zwaar op in. Dat is triest dat het moet, maar dat is de manier waarop we dat proberen. Tegelijkertijd is het een ontwikkeling die buitengewoon zorgelijk is en ik hoop oprecht dat de manier waarop, zoals wij er ook in het kabinet over praten, zoals wij ook elke keer in gesprek gaan met allerlei groepen in de samenleving, ook over hele ingewikkelde thema's, dat dat iets van die druk kan wegnemen en iets meer van die dialoog kan zoeken, iets van de-escalatie kan brengen, zonder overigens alsmaar mee te bewegen, dat is denk ik ook belangrijk. Het is toch ook een kwestie van duidelijk maken dat er ook nog genormeerd wordt en dat die vrijheid, dat die essentieel is voor de samenleving zoals wij die met elkaar kennen.
BREEDVELD
Van Wilders weten we het, de beveiliging. Van der Plas vertelt nu over bedreigingen. Maar er zijn ook veel politici die ervoor kiezen, ook ter linkerzijde, ‘ik doe daar geen uitspraken over’. Het wordt ons als pers ook vaak verzocht: doe geen uitspraken, vertel niet over beveiliging. Maar er zijn politici die lopen met, ik noem het maar even, de paniekknop, dat hulp snel ter plaatse kan zijn. Mensen die een safe room hebben in hun huis. Is het nou goed om daar ruchtbaarheid aan te geven? Om het ook te kunnen normeren? Of is het ook goed om het stil te houden? Wat moeten we hiermee?
SCHOOF
In mijn vorige carrières heb ik er ook veel mee te maken gehad en heb ik daar ook veel advies over gegeven. Ik herhaal mijn adviezen die toen ook gaf: nooit mededelingen doen over specifieke aspecten van de beveiliging want daarmee geeft je eigenlijk heel veel informatie prijs en wordt het gevaarlijker. Tegelijkertijd, het feit dat je beveiligd moet worden, dat je bedreigd wordt, ik kan mij heel goed voorstellen dat dat een signaalfunctie heeft naar partijen, naar mensen. En in die zin denk ik: daar kan gerust over gesproken worden.
BREEDVELD
Dus het is goed om te zeggen: ik ontvang bedreigingen.
SCHOOF
Ja.
BREEDVELD
Maar niet goed om te zeggen wat er aan gedaan wordt.
SCHOOF
Zo zou je het kunnen samenvatten. Want dan geef je heel veel specifieke informatie en daar wordt niemand wijzer van.
BREEDVELD
Toch nog even terug, u zegt: polarisatie ligt daar toch aan ten grondslag. Er komen ook bedreigingen uit criminele sfeer, maar dat is een heel ander onderdeel, denk ik. Maar als we kijken naar die polarisatie, u zegt: het gesprek aangaan, is dat wel voldoende?
SCHOOF
De vraag stellen is ‘m bijna beantwoorden. Bovendien, het klinkt zo slap, laat ik het dan maar zo zeggen. Maar we hebben het er vanochtend ook in het kabinet wat langer over gesproken. En we hebben ook gezegd: je kan niet tolerant zijn tegen intolerantie. En dat is denk ik een belangrijk motief bij deze discussies. En je vraagt van anderen dezelfde tolerantie die je zelf in acht wil nemen. Wat we zien, is dat die intolerantie naar elkaar eigenlijk alleen maar toeneemt. Dat moeten we dus benoemen, daar moeten we aandacht voor vragen, we moeten als kabinet laten zien dat we wel degelijk bereid zijn in gesprek te gaan maar tegelijkertijd de dialoog te voeren, maar tegelijkertijd ook duidelijk te zijn waar we zelf voor staan en daar dan met elkaar in gesprek over te gaan. En dat is de manier denk ik waarop we dit moeten doen. Tegelijkertijd aandacht blijven vragen voor het feit dat geweld tegen politici, geweld tegen journalisten, geweld tegen andere dienaren van de kroon, om het dan maar zo te zeggen, nooit, nooit vergoelijkt kan worden.
VAN BEURDEN (SBS)
Ik sloeg ook nog aan op een van de dingen die u net zei tegen de NOS-collega. U zegt: u verzet zich eigenlijk tegen de polarisatie. U noemt ook uitsluiting daarin een belangrijk onderdeel te vinden. Nou zit er in uw kabinet wel een partij die duidelijk uitsluiting uitspreekt over in ieder geval een partij, ook zegt met een andere grote partij, de een na grootste oppositiepartij op dit moment in de Kamer, eigenlijk niet te willen samenwerken. Hoe kijkt u daar dan naar? Helpt dat tegen die polarisatie?
SCHOOF
Dat vind ik echt totaal iets anders. Echt totaal iets anders. Ik had het over uitsluiting van mensen die niet meer naar elkaar willen luisteren. Niet meer met elkaar in debat gaan. En ik constateer in de Kamer dat iedereen nog steeds met elkaar in debat gaat. Dus er worden daar, het zijn partijpolitieke afwegingen over met wie men wel of niet wil regeren. Nou, dat is volstrekt iets anders dan de discussie die we net hadden over wat er in onze samenleving gebeurt.
VAN BEURDEN
Zeg je niet daarmee toch ook ‘wij als twee groepen kunnen in de samenleving moeilijk met elkaar door één deur’?
SCHOOF
Nee, maar samen moeilijk door één deur is iets anders dan als je in het maatschappelijk verkeer niet meer naar elkaar luistert, in het maatschappelijk verkeer overweegt om iemand anders zijn hersenen in te slaan. dat is écht iets fundamenteel anders.
Scholen Beverwijk en Heemskerk (1)
VAN BEURDEN
Dan een ander onderwerp, op dit moment speelt er van alles in Beverwijk, Heemskerk. Hoe kijkt u naar die situatie daar?
SCHOOF
Ja, ik moet zeggen, ik heb mij niet volledig kunnen informeren dus ik moet een klein beetje een slag om de arm houden. Maar ik hoor dat er tussen verschillende groepen jongeren, zowel op social media als fysiek, dat daar allerlei bedreigende en intimiderende situaties zijn. Dat de school – ook in overleg met de gemeente en de driehoek – vandaag heeft moeten besluiten de school dicht te doen. Dat is natuurlijk een vreselijk besluit, ik denk dat de school zelf en de docenten daar nog het meest van balen, dat dat moet. Omdat men de veiligheid van de kinderen niet kan garanderen. En in die zin is het eigenlijk echt te schandalig voor woorden dat jongeren in onze samenleving op zo’n manier met elkaar omgaan, dat dit daarvan het resultaat is. En ik denk ook dat, behalve de jongeren, ook de ouders van deze jongeren zich toch nog eens een keer achter de oren moeten krabben en kijken: weten ze eigenlijk wel wat hun kinderen op sociale media doen, weten ze überhaupt wel wat hun kinderen doen? Want dit is natuurlijk echt, dat hoort in onze samenleving, op deze manier, niet thuis.
VAN BEURDEN
Wat zegt het dat het zover moet komen, dat er in ieder geval vandaag vijf scholen vandaag dus zijn gesloten?
SCHOOF
Nou ja, dat heb ik net gezegd, dat dat dramatische beslissingen zijn, ook vooral voor die scholen zelf. Die hebben namelijk maar één opdracht, namelijk onderwijs geven aan die kinderen en die nemen dit soort besluiten niet lichtvaardig. Dus dan is er blijkbaar echt wel iets aan de hand tussen die verschillende jongeren die op een bedreigende, intimiderende manier met elkaar omgaan, daar ook op sociale media allerlei uitingen van geven. Ik begrijp ook van uitingen van gewelddadigheden, dat dat het dan zover komt, dat is meer dan zorgelijk. Ik heb begrepen dat men in ieder geval maandag de scholen weer opendoet en ik denk dat het lokale bestuur en het schoolbestuur en de ouders met elkaar moeten kijken hoe ze deze situatie op zo’n kort mogelijk termijn ook kunnen de-escaleren, zorgen dat die kinderen zich weer normaal gaan gedragen, en normaal in dit geval: geen geweld, geen intimidatie. En eerder zoeken naar vriendschappen naar elkaar dan het gevecht zoeken, wat ze blijkbaar aan het doen zijn.
Controversieel verklaarde onderwerpen
VAN BEURDEN
Ik wilde nog heel kort één ander onderwerp ook aanstippen: het dreigt op dit moment te gebeuren dat er op de portefeuille landbouw nog veel meer onderwerpen controversieel verklaard gaan worden. De onderwerpen zijn natuurlijk toen het kabinet is gevallen al controversieel verklaard. Dit nog niet. Toch dreigt dat nu te gebeuren. Wat vindt u daarvan?
SCHOOF
Ik heb de lijst gezien, die was indrukwekkend lang. En ik denk dat wij als kabinet, daar hebben we ons toe te verhouden. Maar wij zullen ook bij Prinsjesdag weer met een voorstel komen, het vervolgpakket ten aanzien van het startpakket wat we in april hebben gedaan. En we werken dus stug door om uiteindelijk Nederland van het slot te halen, natuurherstel te bevorderen en perspectief voor de boeren te geven.
VAN BEURDEN
Gedraagt het kabinet zich in dit geval dan genoeg demissionair wat u betreft?
SCHOOF
Ja, want ik zei net al: wij verhouden ons natuurlijk tot het controversieel verklaren. En tegelijkertijd maken we wel plannen want de problemen die we hebben met stikstof, het is een beetje flauw, we hebben het al eens eerder gezegd, die zijn niet demissionair. Dus daar moeten we echt mee aan de slag. En ik merk dan in de Kamer uiteindelijk hoe ver we daarmee mogen gaan. En de plannen die we op, de brief die de minister van LVVN tegelijkertijd met Prinsjesdag naar de Kamer zal sturen, geeft ook aan hoe wij dat denken te doen.
VAN BEURDEN
Die oppositiepartijen die zeggen hierover, ‘nou de plannen van dit kabinet zijn zo slecht, dan is stilstand voorlopig even beter’. Kan dit demissionaire kabinet dan op inhoud nog een handreiking doen? U zegt zelf: het is natuurlijk beter als we niet stilstaan maar door kunnen. Is dat dan mogelijk?
SCHOOF
Nou ja, ik hoop dat onze brief, die de minister van LVVN woensdag aan de Kamer stuurt, op een serieuze behandeling in de Kamer kan rekenen. En op die manier we dus met elkaar door kunnen. Daar hebben we ook afgelopen week met diverse organisaties over gesproken in twee sessies op basis van de conceptstukken. En ik heb zelf goede hoop dat we met deze aanpak en met de middelen die we daarvoor beschikbaar hebben in 2026 weer een belangrijke stap zullen maken. Maar natuurlijk, de Kamer heeft hier het laatste woord.
Israël en Eurovisie Songfestival
WESTER (RTL)
Meneer Schoof, het woord ‘uitsluiten’, het is een paar keer gevallen, met een andere vorm van uitsluiting, heeft u er begrip voor dat AVROTROS niet mee wil doen aan het Eurovisie Songfestival, zolang Israël niet van deelname wordt uitgesloten?
SCHOOF
Dat is een besluit dat is geheel aan AVROTROS en daar hebben wij als kabinet verder geen verantwoordelijkheid voor.
WESTER
Meer in algemene zin, culturele organisaties, sportorganisaties, die bepaalde landen uitsluiten van deelname, vindt u het terecht en goed dat zij zich op dat geopolitieke vlak begeven? Of zou de sport daarvan moeten worden gevrijwaard en ook de cultuur?
SCHOOF
Dat blijven uiteindelijk ingewikkelde vragen. Dit zijn vragen die op dit moment, want AVROTROS heeft het tussen de middag bekendgemaakt, waar ik eigenlijk nu mijn stelling is: dat is een besluit van de AVROTROS, die gaan er ook zelf over. Dat is niet aan het kabinet om daarover te oordelen. Misschien dat individuele mensen er allerlei opvattingen over hebben, hetzij politiek of omdat ze graag naar het Songfestival kijken, kan om allebei de redenen zijn, maar wij als kabinet niet. Dit is echt aan de AVROTROS.
WESTER
Als u nu een vraag krijgt van uw Israëlische collega, een ambassadeur of een buitenlandminister, van ‘hey, steunen jullie dat als kabinet nou ook?’, wat zegt u dan?
SCHOOF
Nou dan zullen we ze uitleggen hoe het in Nederland in elkaar zit. Dat moet ik wel eens vaker doen, overigens ook met andere landen en dan zullen we uitleggen dat hier de publieke omroep zelfstandig is en de AVROTROS daar een onderdeel van is en de verantwoordelijkheid ook bij die partij ligt en niet bij het kabinet.
WESTER
Zou u het zelf jammer vinden als Nederland niet meedoet?
SCHOOF
Ik kijk al jaren niet naar het Eurosongfestival, dat is ongetwijfeld mijn probleem, dus…
WESTER
U maakt het niet zoveel uit?
SCHOOF
Mij maakt het in dat opzicht, cultureel, niet zoveel uit, maar ik gun Nederlanders een Eurosongfestival en ik gun Nederland ook dat daar een Nederlandse vertegenwoordiger is.
Oekraïne (2)
DE WINTHER (TELEGRAAF)
Meneer Schoof. U had het net in uw inleiding over dat Europa, of eigenlijk Coalition of the Willing, maar ik noem het maar even Europabreed en Amerika aan dezelfde kant van het touw staan te trekken en het eens zijn over Oekraïne, de toekomst van Oekraïne, veiligheidsgaranties en dergelijke. Kunt u vertellen welke veroordeling u van de leider van het grootste lid van het bondgenootschap, Amerika, heeft gehoord met betrekking tot die drones die het Poolse en daarmee het NAVO-luchtruim zijn binnengedrongen?
SCHOOF
Ik kan hem niet letterlijk reproduceren, maar het was een beetje raadselachtig bericht op Truth Social geloof ik.
DE WINTHER
Is dat genoeg?
SCHOOF
Ik kijk naar wat we feitelijk met elkaar bereiken. En als het gaat om de Coalition of the Willing, hebben we vorige week in Parijs goede afspraken gemaakt over de Amerikaanse betrokkenheid en er wordt nu hard aan de uitwerking gewerkt. Met betrekking tot de NAVO-actie hebben we geconstateerd dat de NAVO full fledged kan opereren. En dat is belangrijk. En zijn we ook nu druk bezig en volgens mij geeft de secretaris-generaal vanavond, vanmiddag, later op de middag een persconferentie over de, zeg maar, zijn we druk bezig met elkaar hoe wij ervoor kunnen zorgen dat we het NAVO-grondgebied ook zo effectief mogelijk kunnen verdedigen. En ook daarbij spelen de Amerikanen een cruciale rol en weten we ons verzekerd van de steun van de Amerikanen.
DE WINTHER
Ja, maar hoe verklaart u nou dat daar een raadselachtig antwoord op komt wat eigenlijk een beetje om de hete brij heen lijkt te willen draaien, namelijk het veroordelen van deze actie?
SCHOOF
Ja, ik kan niet in het hoofd van de heer Trump kijken. Dus ik ga me daar niet aan weerspiegelingen wijden. Ik constateer, en dat is het enige waar ik me toe kan verhouden, namelijk wat er materieel feitelijk gebeurt. En op basis daarvan denk ik dat we ook Amerika kunnen bouwen.
DE WINTHER
Hoort u achter de schermen, want de contacten hoeven natuurlijk niet alleen maar van de president te komen, maar ook van de regering en zijn ministers en zijn veiligheidsadviseur, zijn er achter de schermen machinaties, signalen, die u enigszins geruststellen als het gaat om dit soort zaken?
SCHOOF
Nou, ik kan niet ontkennen dat er zeg maar in de toon door de verschillende spelers op het domein af en toe een andere toon wordt aangeslagen. Dat op zichzelf genomen geeft dat ook bij tijd en wijle houvast, omdat het bovendien mensen zijn die zeer nabij de president staan, dus dat zit wel heel dicht op elkaar en letterlijk zeggen mensen wel eens ‘wij vertalen wel even wat de president bedoelde’, dat klinkt een beetje flauw, maar ik denk, het is uiteindelijk belangrijk wat het resultaat is.
DE WINTEHR
En dat stelt gerust, die vertaling, of niet?
SCHOOF
Die vertalingen stellen altijd gerust, maar goed, dat zal ook wel de bedoeling van de vertaling zijn. Maar daarom denk ik dat het belangrijkste is wat het resultaat uiteindelijk steeds is en ik kan niet zeggen dat die resultaten altijd heel snel en heel succesvol tot stand komen. Ik wijs bijvoorbeeld op de Amerikaanse tot nu toe niet ingestelde sancties tegen Rusland, iets waar wij toch al heel lang voor pleiten, waar ook in de Amerikaanse Senaat veel mensen voor zijn, maar waarvan de Amerikaanse administratie nog steeds niet besloten heeft om dat te doen.
DE WINTHER
En wat is uw verklaring daarvoor?
SCHOOF
Ik denk dat Amerika heeft zijn strategische scope absoluut op een ander continent dan Europa.
DE WINTHER
Dus het maakt ze eigenlijk niet zoveel uit wat hier gebeurt?
SCHOOF
Nou ja, dat wel, want ze snappen ook nog wel dondersgoed dat hier ook veel Amerikaans bedrijfsleven is, dat hier overigens ook nog veel Amerikaanse soldaten zijn en dat ook die trans-Atlantische relatie die we hebben ook voor Amerika superbelangrijk is en daarom zei ik: strategische focus en vorige week toen we hier zaten heb ik volgens mij ook al iets gezegd over het feit dat de bijeenkomsten die vorige week plaatsvonden in China Amerika zeer verontrustten, ook overigens omdat een altijd landen die daar aanwezig waren actief steun geven, direct of indirect, aan Rusland in die oorlog in de Oekraïne.
DE WINTHER
Meneer Timmermans had het gisteren in het debat als ik het goed heb onthouden over het woord Zeitwende, wat iets van een keerpunt in de tijd moet weergeven ook naar aanleiding van wat daar is gebeurd. Bent u het met hem eens, is er iets gebeurd in Polen waar we op later zullen terugkijken van: dit was eigenlijk een heel belangrijk punt waarmee we afscheid hebben genomen van een tijd die hiervoor was?
SCHOOF
Dan moet je eerst twintig jaar vooruit en dan weer twintig jaar terugkijken, dat is een beetje het ingewikkelde hiervan. Wat ik wel constateer, is dat het eigenlijk voor het eerst is dat, zeker Nederlandse gevechtsvliegtuigen Russisch materieel boven NAVO-grondgebied uit de lucht hebben geschoten. Dat is op zichzelf genomen historisch te noemen, de tijd zal moeten leren of dit een Zeitwende was en dan ook nog in de vraag: in welke zin. Ik denk dat in ieder geval het voor ons, en ik hoop ook voor een breder publiek in Nederland en Europa, het volstrekt helder is dat die Russische agressie dus niet stopt bij de frontlijn in Oekraïne en dat we dus de besluiten, die we ook voor de zomer hebben genomen op de NATO-top, om de defensie-uitgaven te verhogen, om meer te standaardiseren, tot een effectievere defensieorganisatie te komen van de Europese landen in dat Trans-Atlantisch verbond, dat dat absoluut de noodzaak is in deze tijd.
HENDRICKX (DE VOLKSKRANT)
Nog even over die inzet van de F-35’s, waar u ook al over heeft gesproken in het kabinet: er is ook wel enige verbazing over dat wij F-35’s moeten inzetten om een paar drones uit de lucht te halen. Die munitie is duurder dan al die drones bij elkaar. Geeft dat eigenlijk niet ook aan dat we niet klaar zijn voor dit soort Russische inmenging of militaire inmenging?
SCHOOF
Laten we nou eerst met elkaar constateren hoe effectief en adequaat er is opgetreden door de NAVO, door Nederlandse vliegers, door Poolse vliegers, door Italianen die logistiek ook een belangrijke rol vervulden, door de tankers. Dat die operatie, die een hele nacht heeft geduurd, van rond 12 uur/half 1 tot half 7 ’s ochtends, dat die operatie gewoon full-fledged heeft kunnen plaatsvinden. Laten we daar nou eerst eens even mee beginnen door te zeggen: dat is echt knap werk wat daar gebeurd is en daarmee hebben we laten zien dat de NAVO aan die Oostflank direct een adequaat kan optreden. Dan heeft u wel een punt, in de zin dat de oorlog in Oekraïne en ook veel investeringen die wij op dit moment doen en ook geven aan Oekraïne, juist gericht zijn om ervoor te zorgen dat je die enorme drone-aanvallen, het waren er boven Polen, nou wat zal het zijn: een kleine 20, terwijl Oekraïne te maken heeft met drone- en raketaanvallen waarin er 600 in één keer over dat land gaan. Die moet je dus op een hele andere manier aanpakken. Daar wordt ook hartstikke hard aan gewerkt, vooral in de Oekraïne zelf. Daarom heeft Nederland ook een apart contract met Oekraïne over het maken van zogeheten interceptiedrones, waarin we ook gebruik maken van de ervaring en van de kennis van Oekraïne hoe je daarmee om moet gaan. Daar wordt binnen de defensieorganisatie ook hard aan gewerkt. Dat doet Nederland niet alleen overigens, er zijn ook andere landen die er nauw bij betrokken zijn. En dat zal ook in de NAVO ook ongetwijfeld tot veranderende verdedigingsconcepten aanleiding geven om dat te doen. Maar op dit moment is het allemaal bloedhard nodig aan Oekraïne en zodra we de mogelijkheden hebben, zullen we dat ook – zowel in eigen land, gisteren ook in het Kamerdebat uitvoerig aan bod geweest, zijn daar dacht ik ook moties over ingediend – om te zorgen dat we de droneaanvallen echt ook op een andere manier moeten weerstaan, dan met hele dure sidewinders en hele dure Patriots.
HENDRICKX
Tot die tijd…
SCHOOF
Het is en-en. We moeten blij zijn met wat we nu kunnen, en tegelijkertijd investeren we volop in die capaciteit om droneaanvallen, ook zwermen van drones, om daar tegen te kunnen acteren.
Scholen Beverwijk en Heemskerk (2)
VRAAG (ANP)
Even terug naar Beverwijk en Heemskerk als het kan, de politie en de gemeente hebben daar opgeroepen om die video waar u ook aan refereerde waarin geweld te zien is, niet te delen. Vervolgens deelt de leider van de grootste partij, Geert Wilders, dat wel voor zijn eigen politieke gewin. Hoe kijkt u daarnaar?
SCHOOF
Ik heb er gedurende mijn hele MP-periode een gewoonte van gemaakt om niet op publieke uitingen van welke fractievoorzitter dan ook te reageren. En die wou ik volhouden gedurende mijn hele MP-periode.
VRAAG
Ja, oké, maar u bent ook wel de minister president, moet u niet iets zeggen van dat Wilders toch tegen de politie en de gemeente ingaat, puur om een eigen politiek punt te maken? Dat is toch op zijn minst opvallend te noemen?
SCHOOF
Ik heb gezegd wat ik heb gezegd.
Premierschap Schoof
VAN EIJSDEN (TROUW)
Ja, even voortbordurend op dat hele premierschap waar u het over heeft. Volgende week Prinsjesdag en dat zou zomaar uw laatste Prinsjesdag als premier kunnen zijn. Daarna natuurlijk verkiezingen en die formatie. Ja, ik wil er toch al een klein beetje gaan reflecteren, als u dat goed vindt.
SCHOOF
Uw collega's zijn er tot nu toe niet succesvol in geweest, maar ik wens u succes.
VAN EIJSDEN
Precies, ik kom steeds dichterbij, dus misschien neemt u de bereidwilligheid ook wat toe.
SCHOOF
Ik heb steeds gezegd dat ik het doe als ik de… Ik beloof het bij mijn...
VAN EIJSDEN
Ja, we gaan niet terugkijken, dus wees niet bang. Maar ik kan me voorstellen dat u, voordat u hier aan begon, ook niet precies wist wat het ambt van premier natuurlijk exact behelst. Maar we zijn nu ruim een jaar verder. Is het een beetje het zijn van premier, is dat een beetje gegaan zoals u gehoopt had?
SCHOOF
Ja, maar dat is en reflectief en terugkijken. En ik heb gezegd dat het op dit moment allemaal te vroeg voor is. Mijn constatering is dat ik nog elke dag en mijn werk met plezier doe. Dat ik elke dag nog steeds ook ruim voldoende energie heb om dit MP-schap uit te voeren. En dat ik me blijf inzetten, elke dag weer om te zorgen dat, in de woorden zoals we eerder spraken over stikstof, dit land niet komt stil te staan. En dat we proberen, samen met de Kamer in steeds andere meerderheden en zo meteen na de verkiezingen in nog weer een andere samenstelling van de Kamer te proberen die dingen te doen die dit land vooruit helpen. En daar blijf ik me snoeihard voor inzetten.
VAN EIJSDEN
Wat vindt u er zo leuk aan?
SCHOOF
Het is machtig om de verantwoordelijkheid te mogen dragen om met mensen die allemaal het hart op de goede plek hebben om dit land vooruit te helpen om met die mensen te kijken hoe ver je kan komen.
VAN EIJSDEN
Waarom wilt u eigenlijk niet reflecteren op dit moment?
SCHOOF
Omdat ik steeds elke keer bezig ben met de dag van vandaag en vooruitkijken. Dat vind ik belangrijk en voor reflecteren komt vanzelf wel een keer een moment.
VAN EIJSDEN
Dan iets anders. In een interview met de Volkskrant vorig jaar heeft u gezegd ‘ze weten allemaal dat die kaart in mijn binnenzak zit. Ik kan op elk moment stoppen’. Sindsdien is er natuurlijk wel een en ander gebeurd. Het kabinet is bijvoorbeeld twee keer gevallen. Is er in die tijd een moment geweest dat dit wel eens door uw gedachten is geflitst? Van jongens, zoek het maar uit, ik stop ermee.
SCHOOF
Ik weet niet of het door mijn gedachten is geflitst, maar u heeft geconstateerd dat ik de kaart niet heb getrokken.
VAN EIJSDEN
Nee, ja, dat klopt. Kunt u ons meenemen naar die momenten?
SCHOOF
Nee.
VAN EIJSDEN
Eentje dan.
SCHOOF
Nee.
VAN EIJSDEN
Ten slotte, iemand met uw cv, uw staat van dienst, daar kom je volgens mij alleen als je ook zelfreflectief, maar ook zelfkritisch bent. Zijn er dingen waarvan u denkt: ik heb nog een paar maanden, een half jaar, misschien nog langer, dit wil ik vanaf nu nog beter gaan doen dan ik het al deed.
SCHOOF
U heeft gelijk. Ik denk dat je inderdaad op dit soort functies alleen maar kan functioneren als je ook zelfkritisch en zelfreflectief bent en ik kan u geruststellen, dat ben ik ook. Misschien ben ik wel het hardst voor mezelf. Maar dat betekent niet dat ik hier uitvoerig ga vertellen wat ik allemaal anders ga doen. Maar wees u ervan gerust, ik ben zeer reflectief en zeker zeer kritisch op mijn eigen functioneren en ik heb, zoals ik al zei, veel energie om de komende periode door te gaan en ik zet al mijn energie erin om met de ploeg die ik nu heb, die over nu 32 zetels in de Kamer kan beschikken, na de verkiezingen, zoals de peilingen kloppen, nog een ander getal, dus dat ik mij ook ontzettend hard zal moeten inzetten om samen met die Kamer uiteindelijk te kijken: waar kunnen we elkaar wel vinden en waar kunnen we dus toch die stappen vooruit zetten die in het belang van Nederland zijn.
VAN EIJSDEN
U zegt ik ben hard voor mezelf. Bent u ook trots op uzelf?
SCHOOF
Nou, u bent toch hardnekkig op die reflectie moet ik zeggen. Maar ik hoop dat andere mensen trots zijn op datgene wat ik elke dag doe.