Kennis der verplichtingen en gepercipieerde detectiekans
In 2022 is het jaarlijks terugkerende onderzoek Kennis der verplichtingen en gepercipieerde detectie- en sanctiekans uitgevoerd. Hiermee is het kennisniveau van uitkeringsgerechtigden over de verplichtingen die horen bij hun uitkering onderzocht. Ook is in kaart gebracht hoe uitkeringsgerechtigden de kans op detectie en sanctionering inschatten bij het niet nakomen van hun verplichtingen. Tot slot werd onderzocht welke factoren van invloed zijn op het nalevingsgedrag.
De doelgroep van het onderzoek bestaat uit uitkeringsgerechtigden die een WW-, ZW-, Wajong, WIA, WAO, AOW-, Anw-, AIO- of bijstandsuitkering ontvangen. De AKW is niet meegenomen, omdat die regeling zeer weinig verplichtingen kent.
Het onderzoek bestond uit een kwantitatief onderdeel en een verdiepend kwalitatief onderdeel. Met het kwantitatieve onderdeel (vragenlijsten) werd geanalyseerd in hoeverre uitkeringsontvangers op de hoogte zijn van de verplichtingen die horen bij de ontvangen uitkering en hoe hoog uitkeringsgerechtigden de kans inschatten dat een overtreding van deze verplichtingen leidt tot detectie en een daaropvolgende sanctie. Ook werden met de vragenlijsten factoren die van invloed zijn op het nalevingsgedrag onderzocht. Het verdiepende onderzoek richtte zich op twee vragen: 1) Welke verplichtingen vinden uitkeringsontvangers moeilijk om na te komen? en 2) Op welke wijze kan de overheid het uitkeringsontvangers makkelijker maken om verplichtingen na te komen?
Uit het onderzoek blijkt dat de kennis van verplichtingen goed is. Ruim negen op de tien uitkeringsgerechtigden herkent de plichten. Mensen kennen vooral de plichten die bij hun eigen leefsituatie en leefstijl horen. Ongeveer driekwart vindt het ook gemakkelijk om plichten na te komen. Mensen vinden dit lastiger wanneer er ‘externe’ veranderingen plaatsvinden, zoals een verandering in inkomen van de partner of een kind dat weer thuis komt wonen. Uitkeringsontvangers geven aan dat persoonlijk contact met de uitkeringsinstantie bij (ingrijpende) veranderingen gewenst zou zijn om te kijken aan welke verplichtingen moet worden voldaan.
Gemiddeld genomen schat iets meer dan de helft van de uitkeringsontvangers de kans dat het opgemerkt wordt wanneer verplichtingen niet worden nagekomen als (zeer) groot in. Ongeveer driekwart geeft aan dat de kans ook groot is dat er een sanctie volgt bij detectie van een overtreding.