Toespraak minister Kaag bij aanbieding Financieel Jaarverslag van het Rijk 2022
Toespraak van minister Kaag (Financiën) bij de overhandiging van het Financieel Jaarverslag van het Rijk 2022 in de Tweede Kamer in Den Haag op 17 mei 2023.
Mevrouw de voorzitter,
‘Het leven van de mens
Is als een luchtbel op de rivier.
Zonet nog zondoortinteld
Is het plots uiteengespat.’
Deze woorden van de Surinaamse dichter Shrinivási – en het indringende beeld dat eruit oprijst - wijst ons erop dat we zuinig moeten zijn op wat ons dierbaar is. Juist nu.
Want het jaar 2022 was een jaar waarin we ruw werden geconfronteerd met de kwetsbaarheid van het leven: de pandemie was nog niet ten einde of Rusland begon een aanvalsoorlog tegen Oekraïne. Ik zou het Financieel Jaarverslag van het Rijk over 2022 in dat licht met u willen bezien.
Normaal gesproken bekijken we het Financieel Jaarverslag van het Rijk als een technische foto van 2022: wat waren de financieel-economische ontwikkelingen? Wat hebben we gedaan om die in goede banen te leiden? En wat betekent dit voor de schatkist? Dat is zoals we het altijd doen.
Maar je kunt er ook anders naar kijken. Je kunt ook uitzoomen en het Financieel Jaarverslag van het Rijk beschouwen als een reeks ontwikkelingen en ingrepen die hun werkelijke consequenties pas in de toekomst laten zien. Met onder de streep de vraag: welke schulden schuiven we door naar de generaties na ons?
Ik wil beide doen. Dus niet alleen terugkijken maar ook de blik op de toekomst werpen. Want wat we vorig jaar deden en nu doen heeft gevolgen voor de toekomst. En bepaalt mede of de luchtbel die we aan onze kinderen doorgeven zondoortinteld is of op knappen staat.
Op dit punt wil ik de ARK hartelijk danken voor haar kritische blik, zoals gebruikelijk. We doen natuurlijk altijd al ons uiterste best om zorgvuldig om te gaan de middelen die ons zijn toevertrouwd maar er zijn altijd wel punten waarop het nóg beter kan.
Het afgelopen jaar hebben we daarbij als kabinet de koers gewijzigd en extra stappen gezet, onder andere door de Taskforce Verbetering Financieel Beheer. Deze taskforce vraagt op alle niveaus aandacht voor een goede verantwoording van de besteding van belastingmiddelen.
Dat lijkt nu zijn tere vruchten af te werpen. Ik ben daarom voornemens om de Taskforce voort te zetten, met een nieuw en nóg krachtiger actieplan. Doordat departementen nauwer samenwerken leren we van elkaars fouten en successen, en zorgen we ervoor dat ons financieel beheer verbetert.
Compliment hiervoor aan de departementen. De waarnemend president van de ARK, de heer Irrgang, zal zo dadelijk zijn bevindingen met u delen.
2022 was een jaar dat nog lang zal nadreunen. De oorlog in Oekraïne heeft ernstige gevolgen voor de mensen daar. Laten we dat altijd voorop blijven stellen.
Maar de gevolgen zijn ook elders voelbaar, op verschillende niveaus. Zo zijn we anders gaan denken over vrede en veiligheid. Defensie staat terecht weer hoog op de agenda, en binnen Europa is de noodzaak van eenheid weer aangetoond.
En ook bij de mensen in het land zijn de gevolgen voelbaar. Inflatie ondermijnt de bestaanszekerheid van mensen. Met een historisch pakket hebben we vorig jaar ingegrepen om die gevolgen zo goed als het kon te dempen en de onzekerheid bij burgers en bedrijven weg te nemen. Door snel te handelen hebben we voorkomen dat mensen letterlijk in de kou kwamen te staan. We zijn er daarbij in geslaagd om het aantal mensen dat in armoede leeft, omlaag te brengen.
Mede door het sterke economische herstel is de werkloosheid nog steeds erg laag. Dat heeft voor de overheid – net als voor andere sectoren – ook een keerzijde, want zonder personeel komt de uitvoering van beleid en investeringsprojecten niet van de grond, zoals we hadden gehoopt. Dit is zorgelijk, omdat we juist nu op een kantelpunt staan.
We hebben een ambitieus coalitieakkoord, het kabinet werkt hard aan de gestelde prioriteiten op het gebied van bestaanszekerheid en kansengelijkheid, democratische rechtsorde, veiligheid en een weerbare en sterke samenleving. Ook de internationale context, duurzaamheid, gezondheid en de economie zijn daarbij belangrijke prioriteiten.
En we maken nu echt werk van de transformatie van Nederland en de transitie naar een groene economie – ik noem hier nogmaals het klimaatpakket dat vorige maand door het kabinet en collega Jetten is gepresenteerd.
Dat brengt me ook bij de consequenties van ons handelen vandaag. Een minister van Financiën behoort altijd verstandig, prudent financieel-economisch beleid te voeren. We willen de generaties na ons immers niet opzadelen met onnodige schulden.
Als ik dat zeg, denk ik daarbij niet alleen aan geldschulden maar ook aan een hypotheek die we nemen op het gebied van klimaat en milieu. Want dat is een hypotheek waarvan de kosten alleen maar oplopen.
Dat is geen vrijbrief om geld uit te geven. Juist omdát we deze noodzakelijke investeringen willen doen, moeten we het huishoudboekje op orde hebben. We doen nú de noodzakelijke investeringen om de doelen te behalen, maar zonder de lasten daarvan af of door te schuiven op toekomstige generaties.
Dit alles in ogenschouw nemend is het goed dat brede welvaart een prominente plek heeft gekregen in het Financieel Jaarverslag van het Rijk. Want brede welvaart kijkt niet alleen naar economische welvaart, zoals we allen weten, maar ook naar wat de gevolgen zijn van ons handelen later en elders, en op andere terreinen – zoals klimaat en milieu.
De brede welvaart nu is goed, maar daarmee trekken we een wissel op de toekomst, laat het Financieel Jaarverslag van het Rijk zien. Het was afgelopen jaar belangrijk om burgers te helpen hun energierekening te betalen, en de zekerheid te geven die zo hard nodig is, maar we moeten tegelijkertijd onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen terugdringen. Het is de constante afweging tussen nu, later en straks.
Op de langere termijn ziet het er minder rooskleurig uit. Vooral indicatoren die gaan over de dimensie ‘later’, zoals de ontwikkeling van natuurlijk kapitaal, staan in het rood. Dat is ontegenzeggelijk.
Het is dus van groot belang dat we de ambitieuze doelen halen die we ons in 2021 met het coalitieakkoord op het gebied van klimaat, natuur en biodiversiteit hebben gesteld. Met het klimaatpakket van vorige maand hebben we een belangrijke stap in de goede richting gedaan.
Mevrouw de voorzitter,
2022 was een jaar van onzekerheden. Het is al vaak gezegd. We zijn het al bijna vergeten maar we begonnen het jaar nog in een lockdown. Na twee jaar coronamaatregelen snakte iedereen naar het oude normaal – naar een zondoortintelde luchtbel op de rivier, om met Shrinivási te spreken. En toen begon Rusland een aanvalsoorlog tegen Oekraïne, waardoor de onzekerheid met sprongen toenam, en de luchtbel nog verder onder druk kwam te staan.
Het kabinet heeft in deze onzekere tijd maatregelen genomen die effect hebben gesorteerd: de koopkrachtdaling is fors beperkt en met het energieplafond hebben we – met brede steun - weten te voorkomen dat mensen letterlijk in de kou kwamen te staan. We hebben steun geleverd aan Oekraïne én we investeren stevig.
Tegelijkertijd laat 2022 een begroting in evenwicht zien met een overheidsschuld van rond de 50%. We hebben de best mogelijke keuzes gemaakt, gegeven de omstandigheden. De beste keuzes voor hier en nu, maar ook voor later en elders. Dus ook voor mensen in Oekraïne en voor generaties die na ons komen.
We kijken in dit jaarverslag naar een specifiek jaar. Maar ook dan is het belangrijk om te beseffen dat beleid dat we vandaag maken, niet alleen gevolgen heeft voor morgen. De effecten van beleid werken vaak door; in de toekomst.
Ik reken erop dat u mij en mijn collega’s in dit kabinet daar scherp op zult houden. Ik verwacht niet anders. Zodat wij blijven doen wat we kunnen om de luchtbel waarin we op deze aarde leven, nog lang leefbaar te houden.
Mevrouw de voorzitter,
dan bied ik u hierbij graag de stukken aan.
Dank u wel.
Mevrouw de voorzitter,
‘Het leven van de mens
Is als een luchtbel op de rivier.
Zonet nog zondoortinteld
Is het plots uiteengespat.’
Deze woorden van de Surinaamse dichter Shrinivási – en het indringende beeld dat eruit oprijst - wijst ons erop dat we zuinig moeten zijn op wat ons dierbaar is. Juist nu. Want het jaar 2022 was een jaar waarin we ruw werden geconfronteerd met de kwetsbaarheid van het leven: de pandemie was nog niet ten einde of Rusland begon een aanvalsoorlog tegen Oekraïne. Ik zou het Financieel Jaarverslag van het Rijk over 2022 in dat licht met u willen bezien.
Normaal gesproken bekijken we het Financieel Jaarverslag van het Rijk als een technische foto van 2022: wat waren de financieel-economische ontwikkelingen? Wat hebben we gedaan om die in goede banen te leiden? En wat betekent dit voor de schatkist? Dat is zoals we het altijd doen.
Maar je kunt er ook anders naar kijken. Je kunt ook uitzoomen en het Financieel Jaarverslag van het Rijk beschouwen als een reeks ontwikkelingen en ingrepen die hun werkelijke consequenties pas in de toekomst laten zien. Met onder de streep de vraag: welke schulden schuiven we door naar de generaties na ons?
Ik wil beide doen. Dus niet alleen terugkijken maar ook de blik op de toekomst werpen. Want wat we vorig jaar deden en nu doen heeft gevolgen voor de toekomst. En bepaalt mede of de luchtbel die we aan onze kinderen doorgeven zondoortinteld is of op knappen staat.
Op dit punt wil ik de ARK hartelijk danken voor haar kritische blik, zoals gebruikelijk. We doen natuurlijk altijd al ons uiterste best om zorgvuldig om te gaan de middelen die ons zijn toevertrouwd maar er zijn altijd wel punten waarop het nóg beter kan. Het afgelopen jaar hebben we daarbij als kabinet de koers gewijzigd en extra stappen gezet, onder andere door de Taskforce Verbetering Financieel Beheer. Deze taskforce vraagt op alle niveaus aandacht voor een goede verantwoording van de besteding van belastingmiddelen.
Dat lijkt nu zijn tere vruchten af te werpen. Ik ben daarom voornemens om de Taskforce voort te zetten, met een nieuw en nóg krachtiger actieplan. Doordat departementen nauwer samenwerken leren we van elkaars fouten en successen, en zorgen we ervoor dat ons financieel beheer verbetert. Compliment hiervoor aan de departementen. De waarnemend president van de ARK, de heer Irrgang, zal zo dadelijk zijn bevindingen met u delen.
2022 was een jaar dat nog lang zal nadreunen. De oorlog in Oekraïne heeft ernstige gevolgen voor de mensen daar. Laten we dat altijd voorop blijven stellen. Maar de gevolgen zijn ook elders voelbaar, op verschillende niveaus. Zo zijn we anders gaan denken over vrede en veiligheid. Defensie staat terecht weer hoog op de agenda, en binnen Europa is de noodzaak van eenheid weer aangetoond.
En ook bij de mensen in het land zijn de gevolgen voelbaar. Inflatie ondermijnt de bestaanszekerheid van mensen. Met een historisch pakket hebben we vorig jaar ingegrepen om die gevolgen zo goed als het kon te dempen en de onzekerheid bij burgers en bedrijven weg te nemen. Door snel te handelen hebben we voorkomen dat mensen letterlijk in de kou kwamen te staan. We zijn er daarbij in geslaagd om het aantal mensen dat in armoede leeft, omlaag te brengen.
Mede door het sterke economische herstel is de werkloosheid nog steeds erg laag. Dat heeft voor de overheid – net als voor andere sectoren – ook een keerzijde, want zonder personeel komt de uitvoering van beleid en investeringsprojecten niet van de grond, zoals we hadden gehoopt. Dit is zorgelijk, omdat we juist nu op een kantelpunt staan.
We hebben een ambitieus coalitieakkoord, het kabinet werkt hard aan de gestelde prioriteiten op het gebied van bestaanszekerheid en kansengelijkheid, democratische rechtsorde, veiligheid en een weerbare en sterke samenleving. Ook de internationale context, duurzaamheid, gezondheid en de economie zijn daarbij belangrijke prioriteiten.
En we maken nu echt werk van de transformatie van Nederland en de transitie naar een groene economie – ik noem hier nogmaals het klimaatpakket dat vorige maand door het kabinet en collega Jetten is gepresenteerd.
Dat brengt me ook bij de consequenties van ons handelen vandaag. Een minister van Financiën behoort altijd verstandig, prudent financieel-economisch beleid te voeren. We willen de generaties na ons immers niet opzadelen met onnodige schulden.
Als ik dat zeg, denk ik daarbij niet alleen aan geldschulden maar ook aan een hypotheek die we nemen op het gebied van klimaat en milieu. Want dat is een hypotheek waarvan de kosten alleen maar oplopen.
Dat is geen vrijbrief om geld uit te geven. Juist omdát we deze noodzakelijke investeringen willen doen, moeten we het huishoudboekje op orde hebben. We doen nú de noodzakelijke investeringen om de doelen te behalen, maar zonder de lasten daarvan af of door te schuiven op toekomstige generaties. Dit alles in ogenschouw nemend is het goed dat brede welvaart een prominente plek heeft gekregen in het Financieel Jaarverslag van het Rijk. Want brede welvaart kijkt niet alleen naar economische welvaart, zoals we allen weten, maar ook naar wat de gevolgen zijn van ons handelen later en elders, en op andere terreinen – zoals klimaat en milieu.
De brede welvaart nu is goed, maar daarmee trekken we een wissel op de toekomst, laat het Financieel Jaarverslag van het Rijk zien. Het was afgelopen jaar belangrijk om burgers te helpen hun energierekening te betalen, en de zekerheid te geven die zo hard nodig is, maar we moeten tegelijkertijd onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen terugdringen. Het is de constante afweging tussen nu, later en straks.
Op de langere termijn ziet het er minder rooskleurig uit. Vooral indicatoren die gaan over de dimensie ‘later’, zoals de ontwikkeling van natuurlijk kapitaal, staan in het rood. Dat is ontegenzeggelijk. Het is dus van groot belang dat we de ambitieuze doelen halen die we ons in 2021 met het coalitieakkoord op het gebied van klimaat, natuur en biodiversiteit hebben gesteld. Met het klimaatpakket van vorige maand hebben we een belangrijke stap in de goede richting gedaan.
Mevrouw de voorzitter,
2022 was een jaar van onzekerheden. Het is al vaak gezegd. We zijn het al bijna vergeten maar we begonnen het jaar nog in een lockdown. Na twee jaar coronamaatregelen snakte iedereen naar het oude normaal – naar een zondoortintelde luchtbel op de rivier, om met Shrinivási te spreken. En toen begon Rusland een aanvalsoorlog tegen Oekraïne, waardoor de onzekerheid met sprongen toenam, en de luchtbel nog verder onder druk kwam te staan.
Het kabinet heeft in deze onzekere tijd maatregelen genomen die effect hebben gesorteerd: de koopkrachtdaling is fors beperkt en met het energieplafond hebben we – met brede steun - weten te voorkomen dat mensen letterlijk in de kou kwamen te staan. We hebben steun geleverd aan Oekraïne én we investeren stevig. Tegelijkertijd laat 2022 een begroting in evenwicht zien met een overheidsschuld van rond de 50%. We hebben de best mogelijke keuzes gemaakt, gegeven de omstandigheden. De beste keuzes voor hier en nu, maar ook voor later en elders. Dus ook voor mensen in Oekraïne en voor generaties die na ons komen.
We kijken in dit jaarverslag naar een specifiek jaar. Maar ook dan is het belangrijk om te beseffen dat beleid dat we vandaag maken, niet alleen gevolgen heeft voor morgen. De effecten van beleid werken vaak door; in de toekomst. Ik reken erop dat u mij en mijn collega’s in dit kabinet daar scherp op zult houden. Ik verwacht niet anders. Zodat wij blijven doen wat we kunnen om de luchtbel waarin we op deze aarde leven, nog lang leefbaar te houden.
Mevrouw de voorzitter,
dan bied ik u hierbij graag de stukken aan.
Dank u wel.