LIJ: recidive tegengaan en persoonlijke aanpak in het jeugdstrafrecht

Ongeveer 1 op de 3 veroordeelde jongeren gaat binnen 2 jaar opnieuw de fout in. Van de jongeren die in jeugddetentie hebben gezeten, is dit ongeveer de helft. Deze cijfers zijn al jaren redelijk stabiel. Maar een straf alleen is niet altijd effectief om nieuw strafbaar gedrag te voorkomen. Een verkeerde aanpak of een te zware straf kan de kans op herhaling zelfs vergroten. Zeker bij jongeren, die nog volop in ontwikkeling zijn. Met de juiste interventies binnen het jeugdstrafrecht probeert men het gedrag van de jongere positief te beïnvloeden.

Daarom maken professionals in de jeugdstrafketen een inschatting van wat een jongere echt nodig heeft om uit de problemen te blijven. Bijvoorbeeld (jeugd)hulp, een veilige plek of meer structuur in het dagelijks leven. Ze beoordelen wat nodig is aan de hand van het gedrag wat ze zien. En ze stellen vragen aan de jongere, de ouder(s)/verzorger(s), maar ook aan school of andere belangrijke mensen in het leven van de jongere. Dit wegen professionals allemaal mee. Bijvoorbeeld als ze de rechter adviseren over een passende aanpak.

Hulpmiddelen om samen informatie te verzamelen

Het Landelijk Instrumentarium Jeugdstrafrecht (LIJ) ondersteunt professionals bij die afweging. Dit helpt ook een gelijke aanpak voor alle jongeren in het jeugdstrafrecht mogelijk te maken. Met verschillende (wetenschappelijk onderbouwde) instrumenten wordt informatie verzameld over beschermende- en risicofactoren voor herhaling van strafbaar gedrag. Bijvoorbeeld informatie over:

• leefstijl;
• gevoelens;
• problemen op school of werk;
• de financiële situatie;
• dagbesteding van een jongere.

Doelen instrumenten LIJ

De instrumenten bieden een risico-inschatting die een professional gebruikt voor het (straf)advies over een jongere. Of voor het plan van aanpak voor de begeleiding van een jongere. De instrumenten zijn gericht op verschillende doelen van het LIJ:

• Grensoverschrijdend en/of strafbaar gedrag zo snel mogelijk stoppen.
• Op tijd een adequate straf, begeleiding of behandeling bieden.
• De juiste aanvullende zorg bieden als dat nodig is.
• Meer rechtsgelijkheid van jongeren door zoveel mogelijk op dezelfde manier het verhaal van de jongeren te wegen.
• De professional meer handelingsperspectief bieden doordat informatie snel en veilig op het juiste moment beschikbaar is.

Het uitgangspunt is: alleen inzetten op wat de jongere nodig heeft en kan (‘What Works’). Dit staat beschreven in de handleiding van het LIJ (paragrafen 4.3 en 7.2). Download de handleiding in de versie voor de Raad voor de Kinderbescherming of de versie voor de Jeugdreclassering.

Professionals kunnen met behulp van het LIJ elkaars (relevante) informatie gebruiken. Zo bouwt de Raad van de Kinderbescherming bijvoorbeeld voort op informatie van de politie. Daarnaast wordt het dossier met de juiste mensen gedeeld en hoeft de jongere zo min mogelijk zijn of haar volledige verhaal opnieuw te vertellen. De privacy van de jongere wordt hierbij goed in de gaten gehouden en getoetst.

Professioneel oordeel is belangrijk

Jongeren ontwikkelen zich heel snel. Dus de risico-inschatting is een momentopname. Daarbij kan een instrument nooit alles in kaart brengen, want iedereen is uniek en heeft zijn of haar eigen verhaal. De professional neemt dit dan ook altijd mee in de uiteindelijke afweging, en bespreekt dit bijvoorbeeld met de jongeren zelf, en/of ouder(s)/verzorger(s) of andere betrokkenen. Het LIJ is dus een hulpmiddel om een risico-inschatting te maken. Het professionele oordeel blijft altijd nodig.  

Uiteindelijk adviseert het LIJ over de juiste invulling van een straf. Hoe zwaar de straf zal zijn, ligt in wetten vastgelegd. Deze afweging maken alleen het Openbaar Ministerie en (kinder)rechters.

De instrumenten van het LIJ in de jeugdstrafrechtketen

De instrumenten van het LIJ worden op verschillende momenten in de jeugdstrafrechtketen ingezet. De instrumenten en hun doelen zijn:

Periodieke evaluatie

Werken met betrouwbare instrumenten is belangrijk. Daarom zijn er voor het LIJ:

• interne en externe onderzoeken en monitoring naar bijvoorbeeld validiteit, betrouwbaarheid en gebruik van het LIJ. Onder andere door het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Datacentrum (WODC) of de Algemene Rekenkamer;
• gebruikerstesten om de instrumenten te controleren. Deze testpersonen maken ook daadwerkelijk gebruik van de instrumenten, zoals de professionals zelf en waar mogelijk de jongeren en/of ouder(s)/verzorger(s);
• adviezen van een onafhankelijke Toetsingscommissie LIJ. Die commissie bestaat uit experts op het gebied van jeugd, criminologie, risicotaxatie en/of statistiek van diverse universiteiten, (kennis)instituten en/of hogescholen;
• gegevensbeschermingseffectbeoordelingen: deze toetsen (‘assessments’) beoordelen of de privacy van jongeren voldoende beschermd is. En/of diegene niet wordt gediscrimineerd met de instrumenten van het LIJ. Denk aan een Data Protection Impact Assessment (DPIA) of een Impact Assessment Mensenrechten en Algoritmes (IAMA).

De resultaten van deze evaluaties en onderzoeken kunnen aanleiding zijn om instrumenten te wijzigen. De instrumenten zijn of worden daarnaast allemaal opgenomen in het Algoritmeregister.

Ervaringen van professionals met het LIJ

Het LIJ is al onderdeel van het werkproces van politie, Halt, de Raad van de Kinderbescherming en de Jeugdreclassering. Het Openbaar Ministerie, Rechtspraak en de Justitiële Jeugdinrichtingen (JJI’s) ontvangen wat deze partijen ophalen en/of adviseren. En nemen dat zelf weer mee in hun werk. Professionals geven aan dat de gestructureerde manier van werken en de wetenschappelijke onderbouwing van deze instrumenten hen helpt. Ze kunnen hun analyse en oordeel er beter mee onderbouwen en uitleggen.

Contact over het LIJ

Jongeren met vragen over het LIJ kunnen terecht bij:

• hun casusregisseur bij de Raad van de Kinderbescherming;
• hun begeleider van de jeugdreclassering.

Professionals met vragen over het LIJ kunnen terecht bij:

• de contactpersoon LIJ binnen hun eigen organisatie.