Nieuwsbrief Duurzame Zorg - juli 2021

Jan Fidder is voorzitter van de raad van bestuur bij ’s Heeren Loo. Dat is een zorgorganisatie voor mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking. Daarnaast is hij ambassadeur van de Green Deal Duurzame zorg.

’s Heeren Loo is de grootste organisatie in de zorg, begeleiding en huisvesting van mensen met een beperking. Op alle fronten moeten wij daarom ook onze maatschappelijke verantwoordelijkheid pakken. Dat beperkt zich niet tot thema’s als milieu en CO2-reductie. Duurzaamheid is een waaier van activiteiten die verweven is in bijvoorbeeld onze governance, personeelsbeleid, preventie en onze rol in de gemeenschap.

Weerstand is de eerste hobbel die je moet overwinnen. Duurzaamheid is een mindset, niet een mooi beleidswoord of iets dat je er even bij doet. En verduurzamen lijkt aanvankelijk duurder. Maar we zijn steeds beter in staat om integrale kostenafwegingen te maken en te focussen op de prijs-duurzaamheidsverhouding. Inmiddels liggen we  op koers naar een groene toekomst en speelt het een voortrekkersrol in de zorgsector. 

Vergroenen mag geen allergie oproepen. Het is noodzakelijk, maar ik vind het ook een leuke uitdaging. De echte verandering begon bij het creëren van draagvlak en bewustwording. Daarom ging een team met een Ecobus langs de vestigingen om uitleg te geven over wat cliënten en medewerkers zelf kunnen doen om duurzamer te werken. 

Organisatorisch kan je als raad van bestuur beslissingen doorvoeren omtrent inkoop, vastgoed en elektriciteit. Maar als je duurzaamheid écht breed wilt uitrollen, moet je cliënten en medewerkers eigenaar maken, doordringen van de noodzaak en het tastbaar maken. Dat raakt thema’s als mobiliteit, water- en energiegebruik, hoe iemand naar zijn werk komt en voeding. De sleutel om verder te komen, is door cliënten en medewerkers mee te laten denken in processen die beter kunnen.

En als zorgbestuurder begint de bewustwording bij jezelf. Kijk jezelf eens grondig in de spiegel aan en probeer eerst in je eigen leven met duurzaamheid aan de slag te gaan. Als je het onderwerp serieus neemt, dan kan het consequent voortleven in alle beleidsaspecten. Persoonlijk vind ik dat elke bestuursvoorzitter duurzaamheid in zijn portefeuille moet hebben.

Veel leesplezier,

Jan Fidder

Lees meer: 'Duurzaamheid is een mindset, niet een mooi beleidswoord' | Zorgvisie

In de zorg zetten we ons dagelijks in om de gezondheid te bevorderen. Maar hierdoor draagt de zorg ook op grote schaal bij aan de klimaatcrisis en daarmee aan ziekte. Het goede nieuws is: de zorg  kan veel groener! Alleen hoe pak je dat aan als zorgverlener?

De Green Deal Duurzame Zorg organiseert 2 september een online presentatie over het verduurzamen van de zorg als zorgverlener. Evelyn Brakema (LUMC, NL) deelt verschillende niveaus waarop je impact kunt maken. Renee Salas (Harvard Medical School, VS) trapt af met een inspirerende (video)boodschap voor ons als Nederlandse zorgverleners. 

Lees meer of schrijf in voor De zorg kan groener! 

Het Zorginstituut maakte deze maand aanvullende richtlijnen voor goede zorg bekend. Eén hiervan gaat over  duurzaamheid in de zorg. Het complete 'Toetsingskader voor kwaliteitsstandaarden en meetinstrumenten' is de basis voor veel andere richtlijnen. Deze aanvulling daarop rond duurzamere zorg vergroot daarom de kans dat zorgorganisaties duurzamer gaan werken.

De richtlijn staat open voor reacties en aanvullingen via onderstaande weblink.

Lees meer: Handreiking doelmatigheid en duurzaamheid in kwaliteitsstandaarden | Zorginstituut

De winnaars van de Duurzame Zorgprofessional 2019 mogen hun project PharmaSwap uitbreiden. Apothekers Piter Oosterhof en Jelmer Faber bedachten een marktplaats voor overgebleven dure medicijnen. Ze wilden zo verspilling tegengaan. Hun eerste opzet was zo vernieuwend, dat die niet helemaal paste binnen de bestaande regels en wetten. De inspectie Gezondheidszorg gaf hen toch toestemming voor een proef.

Per 1 oktober gaat het project over op een iets andere opzet. Die is beter afgestemd op de bestaande regels en wetten. Hierdoor kon PharmaSwap  van de Inspectie toestemming krijgen om hun project uit te breiden naar heel Nederland. 

Geneesmiddelen op PharmaSwap zijn bewaard en vervoerd volgens de regels en wetten die daarvoor gelden. Hierdoor is de kwaliteit vergelijkbaar met nieuwe medicijnen. Acht groothandels zijn inmiddels actief op PharmaSwap, samen met aanmeldingen van 450 openbare apotheken, veertig poliklinische apotheken en tien ziekenhuisapotheken.

Lees meer: PharmaSwap krijgt toestemming IGJ voor opschalen | Pharmaceutisch Weekblad

Iris Seriese werkt voor het RIVM. Zij is verantwoordelijk voor het bevolkingsonderzoek darmkanker.

Benthe Vermaas volgt de master Energy Science aan de universiteit Utrecht. Met medestudenten en in overleg met Iris zocht ze manieren om het bevolkingsonderzoek te verduurzamen.

Hoe zijn jullie bij deze proef betrokken geraakt?

Iris: ‘In mijn studie ben ik veel in aanraking gekomen met duurzaamheid. Veel mensen om mij heen, waaronder mijn broer werken ook als adviseur om bv. gemeenten te verduurzamen. Het milieu is voor mij belangrijk en er is een hoop waar ik geen invloed op heb, maar ik ging bedenken waar ik wel invloed op had: mijn werk. Dus ik vond dat duurzaamheid best wat hoger op de agenda mocht bij de screeningsprogramma’s.’

Benthe: ‘Ik moest op de middelbare mijn eigen ecologische voetafdruk bepalen. Ik was erg geschrokken van mijn eigen impact op het milieu. Vanaf dit moment ben ik gaan nadenken over hoe het beter kan. Ik ging me inzetten voor duurzaamheid en wil me daarvoor blijven inzetten. Ik deed eerst natuur- en sterrenkunde, maar daar miste ik de toepassing. Met de studie Energy Science heb ik straks een grotere impact.'

Hoe vergroen je een bevolkingsonderzoek?

Iris: ‘We stuurden eerst 2,2 miljoen mensen per jaar een pakket met een ontlastingstest. In dat pakket zit verder een plastic insteekmapje, informatiefolder, gebruiksaanwijzing, zakje en retourenvelop. Een hoop papier en plastic bij elkaar.

Ons bevolkingsonderzoek heeft de hoogste deelnamegraad ter wereld. Ook omdat we het zo makkelijk maken om mee te doen, door de ontlastingstest op te sturen. We willen het onderzoek goed doen en mensen moeten weten waar ze toestemming voor geven. Dus we kunnen niet alles zomaar weglaten.

Begin dit jaar zijn we een pilot gestart: als mensen twee keer eerder een uitnodigingspakket genegeerd hebben, sturen we geen pakket meer. Mensen moeten contact opnemen om het pakket aan te vragen. Dat is omdat ongeveer 28% van iedereen die we uitnodigen ook dat derde pakket gewoon weggooit. De pilot duurt een jaar. Het draait om het bevolkingsonderzoek, dus duurzaamheid mag natuurlijk niet ten kosten gaan van de gezondheidswinst. De eerste resultaten laten zien dat mensen wel nog de telefoon pakken voor dat pakket. Tegelijkertijd hebben we al meer dan 2200 kilo plastic bespaard.

Toch wilde ik meer doen. Ik dacht: ik werk bij het RIVM met de ‘M’ voor ‘milieu’. Dus ik zocht intern naar iemand die kon helpen kritisch naar het bevolkingsonderzoek darmkanker te kijken. Collega’s verwezen mij naar het consultancyproject van de studie Energy Science en zo kwam ik uit bij Benthe en haar groep.'

Benthe: ‘We keken met onze groep naar de CO₂-uitstoot, landgebruik en totale energievraag van het bevolkingsonderzoek. Verrassend was dat het transport eigenlijk niet heel veel bijdroeg aan de totale impact. In het algemeen droegen de papieren het meeste bij aan het totale landgebruik en de plastic materialen hadden de grootste impact op de CO₂-uitstoot en de totale energievraag.

Als jonge studenten dachten we dat digitalisering een oplossing zou kunnen zijn om de impact te verminderen. Maar dat bleek na overleg geen gepaste oplossing voor de doelgroep, mensen tussen de 55 en 75 jaar. Wel kunnen sommige onderdelen van de test mogelijk iets kleiner, zoals de retourenvelop en de folder. Daarnaast hebben we een nieuw insteekhoesje ontworpen voor de onderdelen van de test. Dat heeft een kleiner formaat, maar dezelfde functie. Dat scheelt een hoop plastic.’

Hebben jullie nog duurzame plannen?

Benthe: ‘Ik ben bijna klaar met mijn master; nog een jaar te gaan. Daarna zet ik me graag in voor meer duurzame projecten.’

Iris: ‘We gaan de aanbevelingen van Benthe en haar collega’s hopelijk omzetten naar meer stappen om duurzamer te worden. We proberen de lessen ook door te trekken naar de andere bevolkingsonderzoeken. Ik verwacht dat we daar nog veel in kunnen doen.’

Wat zou je willen zeggen tegen mensen die ook hun werk willen verduurzamen?

Benthe: ‘Kijken wat er beter kan is de eerste stap. Als die is gezet, volgt de rest vanzelf.’

Iris: ‘Ja, het verraste mij bijvoorbeeld ook dat transport geen grotere factor was. Ik kan iedereen aanraden om eerst goed onderzoek te doen. Zo ga je niet heel veel moeite doen voor iets wat uiteindelijk niet veel impact heeft.’

Benthe: ‘Je moet inderdaad eerst de grootste boosdoener vinden en op basis daarvan gaan denken aan oplossingen om deze impact te verminderen.’

Iris: ‘En kijk wat je invloed is en pak dat aan. Zoek anderen op, praat met collega’s. Er is vaak meer mogelijk dan je denkt’

Benthe: ‘Daar ben ik het helemaal mee eens.’

Lees meer: Bevolkingsonderzoek stuurt minder plastic in 2021 | RIVM

Nature For Health en IVN hebben de “groene voorlopers” van het initiatief Groene GGZ bekend gemaakt. Het zijn 12 GGZ instellingen in 6 provincies. De instellingen, IVN en Nature for Health gaan samen onderzoeken hoe de instellingen hun groene omgeving meer kunnen inzetten voor een betere geestelijke gezondheid. 

De instellingen hebben samen een oppervlakte die te vergelijken is met een gemiddeld Nationaal Park in Nederland. Daarom is er ruimte om bijvoorbeeld meer behandelingen en gesprekken buiten uit te voeren. Daarnaast zouden instellingen hun groene terreinen kunnen openstellen voor de wijkbewoners voor meer contact met de buurt.

Ze kunnen terreinen dus anders benutten en op sommige plekken ook anders inrichten. Zo heeft de ene cliënt behoefte aan prikkelarme en de andere juist aan levendige natuur. Ook deze ‘genezende omgevingen’ horen bij het project ‘Groene GGZ’. Op 30 september 2021 wordt het project gelanceerd op het congres Natuur en Mentale Gezondheid.

Lees meer:

• Groene Voorlopers GGZ bekend | Nature for Health
• Groen als medicijn in GGZ | Nature for Health
• Congres Natuur en Mentale Gezondheid 2021 (nahf.nl) | Nature for Health

Een groot deel van de ziekenhuizen heeft in 2019 getekend voor de Green Deal Duurzame Zorg. Als onderdeel van hun Green Deal-belofte zouden ze voor 1 juli 2021 verdere plannen uitwerken voor hun gebouwen.  In deze 'portefeuilleroutekaarten' staat hoe ze de CO2-uitstoot willen verminderen om te voldoen aan de doelen in het Klimaatakkoord.

Bijna driekwart van alle ziekenhuisorganisaties in Nederland heeft nu deze routekaart ingediend bij het Expertisecentrum Verduurzaming Zorg (EVZ). Nog eens 10% geeft aan dit binnenkort te gaan doen. TNO gaat nu berekenen hoeveel effect alle plannen samen kunnen hebben. 

Lees meer: Overzicht ziekenhuizen met portefeuilleroutekaart | Expertisecentrum Verduurzaming Zorg

De afgelopen tijd mochten we verschillende nieuwe ondertekenaars verwelkomen: 

• Cosis ondersteunt mensen met een verstandelijke beperking of psychische problemen. Cosis zet zich onder meer in voor duurzamer medicijngebruik, vervoer, inkoop en gebouwen. Ook geven ze aan onder meer drie gebouwen per jaar te verduurzamen en leveranciers te vragen verpakkingsmateriaal terug te nemen.
• Dutch Health Hub Jaarbeurs zet zich in om een platform te bieden om verschillende betrokkenen bij vergroening van de zorg bij elkaar te brengen. Health Hub wil daarbij aansluiten op de behoeften van de zorgmedewerker en zo duurzaam en efficient mogelijk werken.
• Epson printers zet zich in om in 2050 CO2-negatief te zijn. Epson wil dit doen door zuinigere en schonere printers aan te bieden, gratis energie-advies over printers te geven en een campagne tegen klimaatverandering te ondersteunen. 
• Lyreco zet zich in voor een duurzamere werkplek. Hiervoor richten ze zich op duurzamere kantoorproducten die ze duurzamer proberen te vervoeren. In hun webwinkel bieden ze de optie het winkelmandje met een knop te vergroenen. Ze zetten zich ook in voor hergebruik voor gebruikte kantoorartikelen en printerpatronen.
• Radboud MC Stichting HartPlastic zet zich in voor een medische wereld waarin het scheiden, biologisch afbreken en hergebruiken van plastic afval een gewoonte wordt. Hiervoor werken ze aan bewustwording, motivering, ondersteuning en samenwerking.

Het Platform Duurzaamheid en Medische Hulpmiddelen van NEN is gestart met twee nieuwe onderwerpen: inkoop en de transitie van wegwerp- naar herbruikbare medische hulpmiddelen. Voor beide onderwerpen is NEN op zoek naar inkopers, onderzoekers, assortimentscoördinatoren of andere mensen met kennis van dit onderwerp. 

Het Platform Duurzaamheid & Medische Hulpmiddelen wil kennis en ervaringen delen om zo duurzamere medische hulpmiddelen mogelijk te maken. Er zijn twee actieteams opgericht, bestaande uit fabrikanten/leveranciers tot aan eindgebruikers. Iedereen die belang heeft of geïnteresseerd is, is welkom aan te sluiten. Ook vertegenwoordigers van bestaande 'groene' groepen zijn welkom.

Lees meer: Platform Duurzaamheid en Medische Hulpmiddelen

Terugkijken: Tackling harmful chemicals in medical devices | Health Care Without HarmTerugkijken: Healthcare en duurzaam vastgoed | ABN AMRO
Terugkijken: Presentaties NVLO Themadag 2021 - Hoe manage je een duurzame OK? | NVLO
Terugkijken: Langdurige zorg duurzaam verder | Circl
Nu beschikbaar: Cursus Planetary Health for primary care UFGRS (tot einde 2021)

26 juli  Lancering Zorg voor Klimaat Netwerkplatform | Zorg voor Klimaat
24 augustus, Co-workingspace Care, Amersfoort | Milieuplatform zorgsector
24 augustus, Duurzame reiniging | Milieuplatform zorgsector
2 september Tips & tools: De zorg kan groener! Programma Duurzame Zorg