Innovaties in de forensische zorg: “Tijd besparen én werk plezieriger maken”
Ministeries
“Ik heb hier de bedden nog opgemaakt”, vertelt Hyacinthe van Bussel. Dat was 25 jaar geleden, toen de Rooyse Wissel haar deuren opende. Inmiddels is Hyacinthe bijna 18 jaar algemeen directeur van die forensische zorginstelling en voorzitter van TBS Nederland. “De ontwikkelingen in de forensische zorg komen en gaan als golfbewegingen. De grootste uitdaging op dit moment? Personeel.”
“Voldoende gekwalificeerd personeel krijgen en houden is een opgave”, vertelt Hyacinthe. “Dat geldt in de hele zorg, dus ook bij ons. Een andere grote uitdaging is capaciteit. De doorstroom van patiënten bijvoorbeeld. Maar personeel is de grootste. Want zonder personeel hebben we ook weinig aan een goede doorstroom van patiënten.”
Creatief zijn
“Om personeel te werven, worden we steeds creatiever. Want de tijd dat je op iedere vacature een stapel brieven binnenkreeg, is voorbij. Wij zijn drie jaar geleden daarom begonnen met ‘carrièreswitchers’: we bieden mensen met een mbo- of hbo-diploma van een totaal andere studie een leerwerkplek aan bij ons. Zij komen bij de Rooyse Wissel hun opleiding hbo Verpleegkunde of hbo Social Work doen, wij betalen de opleiding en een deel van de opleidingstijd. Dat werkt goed: we zijn inmiddels al aan de zevende groep toe. Het is natuurlijk wel een langetermijninvestering: deze ‘switchers’ kun je niet vanaf dag één inzetten in hun nieuwe beroep. Het eerste half jaar zijn ze boventallig bij ons geplaatst. Maar op deze manier hebben we dit jaar wel al 20 nieuwe collega’s binnengekregen en daarnaast ook nog 25 gediplomeerde sociotherapeuten via de reguliere vacatures.”
Technologische innovaties
Naast deze creatieve carrièreswitch zetten ze bij de Rooyse Wissel ook volop technologische innovaties in om de personele capaciteit zo goed mogelijk te benutten. Hyacinthe: “In elke kliniek is momenteel een ‘innovatie-expert’ werkzaam. Via TBS Nederland werken we op innovatiegebied samen aan verschillende ontwikkelingen, al dan niet in samenwerking met het Expertisecentrum voor Forensische Psychiatrie.”
Een paar concrete voorbeelden van die innovaties? “We gebruiken enkelbanden. Daardoor hoeven we niet ter plaatse te controleren of een patiënt op verlof ook daadwerkelijk is waar hij hoort te zijn. We maken gebruik van alcoholmeters om bij patiënten met een alcoholverslaving 24 uur per dag hun alcoholpromillage in de gaten te houden. Ook proberen we andere instrumenten, zoals de Somnox, een apparaatje dat patiënten helpt om te ontspannen en om in slaap te vallen door samen te oefenen met ademhaling. En dan is er nog Tonnie de zorgrobot, die bij GGZ Oost-Brabant al wordt ingezet. Hij helpt patiënten door hun dag heen, bijvoorbeeld door aan te geven wanneer het tijd is om op te staan, te eten of hun medicijnen in te nemen. Daarnaast ondersteunt Tonnie het signaleringsplan, een persoonlijk document dat helpt bij het herkennen van vroege signalen van een terugval of crisis. We hebben ook een pilot gedaan met een bodyscan, waardoor patiënten niet meer gefouilleerd of gevisiteerd hoeven te worden als ze terugkomen van verlof. Ze gaan gewoon in de machine staan, en die ziet of patiënten iets bij zich hebben wat niet naar binnen mag.”
AI
“Ik heb er zelf veel vertrouwen in dat ook AI ons erg gaat helpen. We ontwikkelen nu Lexiko, een AI-tool waarin we alle wetgeving over de forensische zorg hebben opgenomen. Onze patiënten vallen onder verschillende wetsartikelen. Mag je een patiënt met artikel 14a bijvoorbeeld zomaar op zijn kamer zetten? Dat moeten medewerkers nu soms opzoeken in wetteksten. Dat kost tijd. Met Lexiko is het straks binnen een paar seconden duidelijk. De tool is nog in ontwikkeling, we zijn nog niet tevreden, maar het gaat al onze medewerkers enorm helpen als die klaar is.”
“Daarnaast willen we onze eigen ChatGPT-variant ontwikkelen. Want als we vragen over bijvoorbeeld zedendelicten invoeren, doet de ‘gewone’ ChatGPT daarover geen uitspraken. Maar voor ons is dat essentiële informatie. Dan maar zelf een tool ontwikkelen die werkt! Misschien noemen we hem ForTa, de forensische taal-GPT.”
Efficiënter en plezieriger
Bovenstaande voorbeelden van technologische innovatie dragen bij aan arbeidsbesparing, maar ook aan een verbetering van het werk- en behandelklimaat. Hyacinthe: “Innovaties moeten tijd besparen én het werk plezieriger maken. We zijn bijvoorbeeld ook bezig met de ontwikkeling van een digitale ‘regelzuil’ voor bij patiënten op de kamer. Daarmee kunnen ze allerlei dingen zelf regelen (op een veilige manier uiteraard), wat goed is voor hun zelfredzaamheid. Ze kunnen bijvoorbeeld formulieren invullen, een boodschap bestellen en basisinformatie nalezen, allemaal zonder toegang tot het internet. En: ze kunnen zelf hun interne banksaldo checken. Daardoor hoeft er niet langer een therapeut naar de afdeling administratie te bellen om dat saldo voor ze op te vragen. Dat is voor de medewerker ook makkelijker. Die kan zich meer met de kern van zijn werk bezighouden.”
Wat kan er beter?
Is er nog ruimte voor verbetering bij het innoveren? Hyacinthe: “Zeker. Soms verloopt de aanpassing in de wet- en regelgeving traag. Wij zijn bijvoorbeeld heel tevreden over de bodyscan; het scheelt tijd en het is humaner voor de patiënten. Maar een nadeel is dat je hem alleen mag gebruiken als de patiënt vrijwillig meewerkt. Er is nu aanpassing van wetgeving in de maak waardoor we het in sommige gevallen ook verplicht kunnen stellen, maar dat duurt nog even.
Een ander verbeterpunt is dat we als forensische-zorgaanbieders nog te weinig leren van elkaar. Zo zijn er klinieken waar ze de bodyscan niet willen gebruiken. Dat heeft deels met de kosten te maken, maar ook met onwetendheid over de werkwijze. Hyacinthe, lachend: “En we zijn toch allemaal een beetje eigenwijze donders.”
Praktijkdeskundigen samen met knappe koppen
Hyacinthe: “Het zou waardevol zijn als er een soort innovatielab komt, waarin een paar slimme koppen ons verder gaan helpen met innoveren. Wij hebben vorig jaar intern een innovatiewedstrijd gehad: 38 goede ideeën zijn ingediend en 3 daarvan worden binnen de Rooyse Wissel uitgewerkt, onder anderen door studenten van de TU Eindhoven. Dat is leuk, het werkt goed en het zou op grotere schaal ook succesvol kunnen zijn. Laat mensen uit de praktijk samenwerken met innovatie-experts om snel tot goed toepasbare innovaties te komen en daarover ook als collega’s in de forensische zorg van elkaar te leren. Want uiteraard heeft innoveren in de zorg tijd nodig en kost het geld. Maar wat we vooral nodig hebben, is dat we de opgave sámen oppakken.