Nationale aanpak overlast asielzoekers

Als veel mensen tegelijk in Nederland asiel aanvragen, duurt het langer voordat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) een beslissing neemt. Dit geldt ook voor de aanvragen van asielzoekers die overlast veroorzaken. In de proef procesoptimalisatie onderzoekt de IND gelijk aan het begin van de asielprocedure of de asielaanvraag van deze groep asielzoekers weinig of veel kans maakt. De aanvragen van asielzoekers met weinig kans op een verblijfsvergunning, behandelt de IND versneld. Uitgeprocedeerde asielzoekers die overlast veroorzaken kunnen zo sneller terug naar hun herkomstland. En blijven dus korter in de opvang.

Om overlast en crimineel gedrag te voorkomen houden mobiele teams op verschillende plekken in Nederland toezicht. Dat gebeurt op plekken waar overlast is, zoals op straat en in het openbaar vervoer.

De teams onderhouden veel contact met bewoners, winkeliers, ondernemers, de lokale politie en vervoerders. Ze bespreken samen wat er op welke plekken nodig is om overlast te voorkomen.

De procesbeschikbaarheidsaanpak (pba) is gericht om mensen met een kansarme aanvraag en overlastgevers versneld door de asielprocedure te laten gaan.

Het is een set aan maatregelen en een escalatiemodel waarbij een steeds zwaarder regime kan worden toegepast als de vreemdeling niet meewerkt aan zijn procedure of overlast veroorzaakt.

• De 1^e trede bestaat uit een tweemaal daagse meldplicht bij het COA. Dit is bedoeld voor vreemdelingen met een kansarme aanvraag. Dit is belangrijk omdat de aanvrager zo steeds voor de IND beschikbaar is voor de versnelde afhandeling.
• De 2^e trede is plaatsing op een verscherpt toezichtslocatie (vtl). Op de vtl krijgen mensen een intensief dagprogramma gericht op gedragsverbetering in een afgeschermde, prikkelarme omgeving. Iemand kan op de vtl worden geplaatst bij overlastgevend gedrag of door zich niet te houden aan de meldplicht.
• De 3^e trede bestaat uit het opleggen van een vrijheidsbeperkende maatregel met plaatsing op de procesbeschikbaarheidslocatie (pbl) of de Handhavings- en toezichtslocatie (htl) in Hoogeveen. Momenteel worden de randvoorwaarden om mensen te plaatsen op de pbl onderzocht. 
• De 4^e trede is het in bewaring stellen van de vreemdeling in een detentiecentrum (vrijheidsontneming). 

Samen met het COA, de politie, het Openbaar Ministerie en de openbaar vervoersmaatschappijen pakt de overheid de overlast in het openbaar vervoer (ov) aan. Om dit snel en zo goed mogelijk te doen:

• proberen de partijen te voorkomen dat mensen zonder geldig vervoersbewijs reizen;
• verbeteren de partijen de mogelijkheden van buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s) in het ov, bijvoorbeeld om overlastgevers te identificeren;
• werken de partijen aan de verbetering van de mogelijkheden voor dossieropbouw. Zo kan men overlastgevers snel en zo goed mogelijk aanpakken.

Om duidelijk te krijgen welke asielzoekers de meeste overlast veroorzaken, maakt de Rijksoverheid een lijst: de Top-X-lijst. Deze lijst wordt iedere maand gemaakt met gegevens van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) en de politie. Betrokken partijen als het COA, de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) en de vreemdelingenpolitie (AVIM) bespreken welke personen op de lijst een persoonlijke  aanpak krijgen. En welke maatregelen worden genomen. Deze maatregelen kunnen per persoon verschillen.

Het COA plaatst ernstige overlastgevers tijdelijk in een Handhaving- en Toezichtlocatie (HTL). Asielzoekers die veel overlast veroorzaken in een asielzoekerscentrum kunnen naar deze opvanglocatie worden overgeplaatst. Bij ernstige overlast gaat het om vernielingen, pesterijen, agressie of huisregels overtreden.

Om overlastgevers het beste aan te kunnen pakken, moeten  de organisaties uit de vreemdelingenketen, de politie en het Openbaar Ministerie (OM) zo goed mogelijk samenwerken. Het OM kan dan een straf geven (een strafbeschikking) of gebruik maken van het snelrecht.

Samen met het COA pakt de overheid de overlast aan bij asielzoekerscentra. Het COA kijkt per asielzoeker welke maatregel het meest geschikt is om overlast tegen te gaan. In het COA maatregelenbeleid staat een overzicht van maatregelen die het COA kan nemen. Zoals het leefgeld van bewoners stoppen. Alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv) krijgen bijvoorbeeld speciale begeleiding. Alleenstaande asielzoekers jonger dan 18 jaar die overlast veroorzaken, krijgen intensieve begeleiding bij Perspectief Opvang Nidos (PON).

De overheid zet in op een snelle behandeling  van asielaanvragen van criminele en/ of overlastgevende asielzoekers. Bij blijvend  crimineel gedrag kan de IND de asielaanvraag sneller afsluiten. En aan de rechtbank vragen om snel te beslissen in een beroepsprocedure. De IND behandelt asielaanvragen van asielzoekers die weinig kans maken op asiel sneller met een vereenvoudigde asielprocedure.

Alle maatregelen om overlast aan te pakken en te voorkomen, zijn verzameld in de toolbox aanpak overlastgevende en/of criminele asielzoekers. De toolbox geeft handvatten aan partijen die te maken hebben met overlastgevend gedrag door asielzoekers.

De overheid ondersteunt gemeenten bij de aanpak van overlast van asielzoekers. Daarom is in 2025 € 3 miljoen beschikbaar om lokale maatregelen te nemen. De overheid is van plan om geïnteresseerde gemeenten (gedeeltelijk) te financieren met een decentralisatie uitkering. Met deze uitkering kunnen gemeenten zelf bepalen welke maatregelen het beste bij hun lokale situatie past. Bijvoorbeeld de inzet van buitengewoon opsporingsambtenaren (boa's), bodycams, extra cameratoezicht of het organiseren van extra (sport)activiteiten. Een gemeente kan de interesse kenbaar maken tot en met 4 mei 2025. Stuur dan een een mail naar du.dgm@minjenv.nl.