Proces handelsverdragen Europese Unie
Handelsverdragen, ook wel handelsakkoorden, tussen de Europese Unie (EU) en andere landen komen tot stand volgens een vast proces. Voor goedkeuring van een handelsakkoord moeten de Raad van de Europese Unie, met daarin de EU-landen, en het Europees Parlement instemmen. Afhankelijk van de inhoud van een akkoord, kan instemming van de nationale parlementen van de EU-landen ook nodig zijn.
Stappen totstandkoming handelsverdrag
- De Europese Commissie onderzoekt de economische mogelijkheden van een handelsakkoord en overlegt met belanghebbenden. Tijdens de verkenningsfase gaat de Europese Commissie in gesprek met belanghebbenden. Deze raadpleging is openbaar en voor iedereen toegankelijk.
- De Raad van de Europese Unie (EU-Raad) geeft de Europese Commissie (EC) een mandaat om te onderhandelen over een handelsverdrag. Daarin legt de EU-Raad vast waarover de EC mag onderhandelen. In de EU-Raad zitten alle landen van de EU, waaronder Nederland. De EC vertegenwoordigt de EU in deze onderhandelingen met landen buiten de EU.
- Tijdens de onderhandelingen over een handelsverdrag overlegt de EC regelmatig met de EU-Raad, en informeert de EC het Europees Parlement en andere belanghebbenden (zoals bedrijven, vakbonden, maatschappelijke organisaties en burgers) over de voortgang van de onderhandelingen.
- De onderhandelingen over een akkoord duren vaak meerdere jaren. Zijn de onderhandelingen klaar en is het handelsakkoord af, vertaald en juridisch opgeschoond dan kan het worden ondertekend. Hierover besluit de EU-Raad.
- Na ondertekening van het handelsakkoord, moet het Europees Parlement ermee instemmen. Daarna is het aan de EU-Raad om definitief te besluiten over inwerkingtreding van het akkoord.
- Afhankelijk van de onderwerpen die in het akkoord aan bod komen, moeten ook de nationale parlementen van alle EU-landen het akkoord goedkeuren.
Gemengd akkoord: goedkeuring parlementen EU-landen
In een akkoord kunnen onderwerpen staan waarvoor de EU niet de volledige bevoegdheid heeft. Die bevoegdheid ligt dan bij de individuele EU-lidstaten. Dit geldt bijvoorbeeld als er afspraken instaan die verder gaan dan handel, zoals bijvoorbeeld veiligheid. In dat geval moeten de nationale parlementen van de EU- lidstaten afzonderlijk instemmen. Het gaat dan om een zogenoemd ‘gemengd akkoord’.
Als er in een akkoord alleen afspraken staan waarover de EU de exclusieve bevoegdheid heeft, is er sprake van een zogenoemd ‘EU-only’ akkoord. Ook in dat geval is overigens de Tweede Kamer betrokken bij de besluitvorming: de Tweede Kamer kan immers aan de Nederlandse regering aangeven (bijvoorbeeld via kamermoties) wat de Kamer vindt dat Nederland in de Raad moet stemmen.
In uitzonderlijke gevallen wordt een akkoord gesloten dat gemengde bevoegdheden bevat, waarbij de lidstaten ervoor kiezen om die bevoegdheden door de Unie te laten uitoefenen. Voorbeeld hiervan is de Handels- en Samenwerkingsovereenkomst tussen de EU en het VK.
Behartiging Nederlandse belangen
De Commissie onderhandelt namens de gehele EU, dus namens Nederland en de andere landen van de EU. Het ministerie van Buitenlandse Zaken is hoofdverantwoordelijk voor de inbreng van Nederlandse belangen in Brussel.
Hiervoor verzamelt het ministerie de inbreng van Nederlandse belanghebbenden. Zo organiseert het ministerie bijeenkomsten, zoals het Breed Handelsberaad. Daarin lichten het bedrijfsleven, vakbonden en maatschappelijke organisaties hun belangen en meningen toe. Het ministerie weegt alle belangen en ontvangen ideeën af en komt zo tot het Nederlandse standpunt.
Betrokkenheid Eerste en Tweede Kamer bij handelsakkoorden
De Eerste en Tweede Kamer worden regelmatig op de hoogte gehouden over de voortgang van onderhandelingen over handels- en investeringsbeschermingsakkoorden, zoals via de voortgangsrapportage handelsakkoorden. Deze rapportage wordt ieder kwartaal aan beide Kamers verzonden. Het kabinet stuurt hierover brieven naar de Kamers en beantwoordt vragen van Kamerleden. Ook wordt er gedebatteerd met de staatssecretaris Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp over handelsakkoorden. Dit gebeurt bijvoorbeeld voordat de minister deelneemt aan vergaderingen van de Raad Buitenlandse Zaken Handel in Brussel.
Deze vergaderingen vinden tenminste 4 keer per jaar plaats. Kamerleden kunnen ook zelf om extra debatten met de minister vragen, en bij andere debatten vragen over handel(-sakkoorden) stellen.
Proces handelsverdragen Europese Unie
Proces
Wat gebeurt waar?
(Publieke) consultaties Europese Commissie en Nederland
Tijdens de verkenning vindt een informele dialoog plaats tussen de Europese Commissie en de
handelspartner over de brede lijnen van een mogelijk akkoord. Het resultaat hiervan wordt
vastgelegd in een scoping paper. Aan het eind van de verkenningsfase komt de Europese Commissie
met een mandaatvoorstel.
1.
Verkenning
Tijdens de verkenning vindt een informele dialoog plaats tussen de Europese Commissie en de
handelspartner over de brede lijnen van een mogelijk akkoord. Het resultaat hiervan wordt
vastgelegd in een scoping paper. Aan het eind van de verkenningsfase komt de Europese Commissie
met een mandaatvoorstel.
In een economische effectenbeoordeling worden de verwachte economische effecten van een akkoord
verkend. Ook wordt bekeken welke onderwerpen besproken moeten worden tijdens de
onderhandelingen. De Europese Commissie houdt voor deze effectenbeoordeling een online publieke
consultatie.
1.1
Economische effectbeoordeling door Europese Commissie
In een economische effectenbeoordeling worden de verwachte economische effecten van een akkoord
verkend. Ook wordt bekeken welke onderwerpen besproken moeten worden tijdens de
onderhandelingen. De Europese Commissie houdt voor deze effectenbeoordeling een online publieke
consultatie.
Tijdens de verkenningsfase houden de Nederlandse overheid en de Europese Commissie consultaties met belanghebbenden.
Zo consulteert de Europese Commissie belanghebbenden via haar website.
Deze consultatie is publiek en staat open voor iedereen. De resultaten worden ook via de website gepubliceerd.
1.2
(Publieke) consultaties Europese Commissie en Nederland
Tijdens de verkenningsfase houden de Nederlandse overheid en de Europese Commissie consultaties met belanghebbenden.
Zo consulteert de Europese Commissie belanghebbenden via haar website.
Deze consultatie is publiek en staat open voor iedereen. De resultaten worden ook via de website gepubliceerd.
De Raad geeft de Commissie via een mandaat de opdracht om te onderhandelen. In het mandaat staan
de rode lijnen en onderhandelingsdoelen beschreven.
2.
Mandaatverlening
De Raad geeft de Commissie via een mandaat de opdracht om te onderhandelen. In het mandaat staan
de rode lijnen en onderhandelingsdoelen beschreven.
Nederland geeft in de Raad Buitenlandse Zaken (RBZ) over Handel haar prioriteiten aan. De
Minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking informeert de Eerste en Tweede
Kamer vóór elke RBZ Handel en stuurt na afloop een verslag. Daarnaast wordt de Tweede Kamer
via de voortgangsrapportage handelsakkoorden op de hoogte gehouden van mogelijke nieuwe
mandaten. Verder kan in het Breed Handelsberaad met belanghebbenden worden gesproken over
hun belangen en zorgen
2.1
Raad geeft mandaat aan Europese Commissie
Nederland geeft in de Raad Buitenlandse Zaken (RBZ) over Handel haar prioriteiten aan. De
Minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking informeert de Eerste en Tweede
Kamer vóór elke RBZ Handel en stuurt na afloop een verslag. Daarnaast wordt de Tweede Kamer
via de voortgangsrapportage handelsakkoorden op de hoogte gehouden van mogelijke nieuwe
mandaten. Verder kan in het Breed Handelsberaad met belanghebbenden worden gesproken over
hun belangen en zorgen
2.1.1
Regering
2.1.2
Eerste en Tweede Kamer
2.1.3
Breed Handelsberaad
Onderhandelingen duren meestal meerdere jaren. Tijdens de onderhandelingsperiode wordt vaak een
duurzaamheids effectbeoordeling uitgevoerd en gepubliceerd. Dit onderzoek gaat in op de verwachte
sociale en economische gevolgen van het handelsakkoord, en de potentiële impact hiervan op
mensenrechten en het milieu.
3.
Onderhandelingen tussen Europese Commissie en handelspartner
Onderhandelingen duren meestal meerdere jaren. Tijdens de onderhandelingsperiode wordt vaak een
duurzaamheids effectbeoordeling uitgevoerd en gepubliceerd. Dit onderzoek gaat in op de verwachte
sociale en economische gevolgen van het handelsakkoord, en de potentiële impact hiervan op
mensenrechten en het milieu.
De Europese Commissie informeert de Raad en het Europees Parlement gedurende de
onderhandelingen. Ook deelt de Europese Commissie tekstvoorstellen met hen. Voor én na iedere
onderhandelingsronde bespreekt de Europese Commissie de stand van zaken en de Europese inzet
met de Raad. Lidstaten geven dan hun prioriteiten aan. Het Europees Parlement geeft advies
aan de Commissie via uitgangspunten en rode lijnen. Zo debatteert het Europees Parlement
regelmatig met de Commissaris voor Handel en neemt het resoluties aan.
3.1
Europese Commissie informeert
De Europese Commissie informeert de Raad en het Europees Parlement gedurende de
onderhandelingen. Ook deelt de Europese Commissie tekstvoorstellen met hen. Voor én na iedere
onderhandelingsronde bespreekt de Europese Commissie de stand van zaken en de Europese inzet
met de Raad. Lidstaten geven dan hun prioriteiten aan. Het Europees Parlement geeft advies
aan de Commissie via uitgangspunten en rode lijnen. Zo debatteert het Europees Parlement
regelmatig met de Commissaris voor Handel en neemt het resoluties aan.
3.2a
Europees Parlement
De Minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking informeert de Eerste en
Tweede Kamer, onder andere via Kamerbrieven, antwoorden op Kamervragen, de
voortgangsrapportage handelsakkoorden, tijdens algemene overleggen in de Tweede Kamer, en in
andere debatten met de Tweede Kamer. In het Breed Handelsberaad wordt met belanghebbenden
gesproken over lopende onderhandelingen over handelsakkoorden.
3.2b
Raad
De Minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking informeert de Eerste en
Tweede Kamer, onder andere via Kamerbrieven, antwoorden op Kamervragen, de
voortgangsrapportage handelsakkoorden, tijdens algemene overleggen in de Tweede Kamer, en in
andere debatten met de Tweede Kamer. In het Breed Handelsberaad wordt met belanghebbenden
gesproken over lopende onderhandelingen over handelsakkoorden.
3.2b.1
Regering
3.2b.2
Eerste en Tweede Kamer
3.2b.3
Breed Handelsberaad
3.3
Akkoord
Vertalingen en juridische check
4.
Goedkeuring
(gemengde competentie of exclusieve EU-competentie)
Handelsakkoorden met exclusieve EU-competentie bevatten enkel onderwerpen waar de Europese
Commissie bevoegdheden heeft. Bij deze akkoorden moeten de Raad en het Europees parlement het
handelsakkoord goedkeuren. Nationale parlementen hoeven het akkoord niet goed te keuren, maar
kunnen via hun regering invloed uitoefenen in de Raad.
4.A
Exclusieve EU-competentie
Handelsakkoorden met exclusieve EU-competentie bevatten enkel onderwerpen waar de Europese
Commissie bevoegdheden heeft. Bij deze akkoorden moeten de Raad en het Europees parlement het
handelsakkoord goedkeuren. Nationale parlementen hoeven het akkoord niet goed te keuren, maar
kunnen via hun regering invloed uitoefenen in de Raad.
4.A.1
Raad
4.A.2
Europees Parlement
Gemengde akkoorden bevatten ook onderwerpen waarover EU-lidstaten bevoegdheden hebben. In het
geval van een gemengd akkoord moeten, behalve de Raad en het Europees Parlement, ook de
nationale parlementen van de EU-lidstaten goedkeuring verlenen. In Nederland zullen de Eerste en
Tweede Kamer dan over het handelsakkoord stemmen.
4.B
Gemengde competentie
Gemengde akkoorden bevatten ook onderwerpen waarover EU-lidstaten bevoegdheden hebben. In het
geval van een gemengd akkoord moeten, behalve de Raad en het Europees Parlement, ook de
nationale parlementen van de EU-lidstaten goedkeuring verlenen. In Nederland zullen de Eerste en
Tweede Kamer dan over het handelsakkoord stemmen.
4.B.1
Raad
4.B.2
Europees Parlement
4.2
Eerste en Tweede Kamer
Na een voorstel van de Europese Commissie besluit de Raad of en wanneer een handelsakkoord wordt ondertekend. Beide onderhandelingspartners ondertekenen het akkoord.
Voor de EU is dit meestal de EU-Commissaris voor Handel.
Bij gemengde akkoorden ondertekenen alle EU-lidstaten ook apart het akkoord.
5.
Ondertekening
Na een voorstel van de Europese Commissie besluit de Raad of en wanneer een handelsakkoord wordt ondertekend. Beide onderhandelingspartners ondertekenen het akkoord.
Voor de EU is dit meestal de EU-Commissaris voor Handel.
Bij gemengde akkoorden ondertekenen alle EU-lidstaten ook apart het akkoord.
Een handelsakkoord met exclusieve EU-competentie treedt in werking na goedkeuring door de Raad
en het Europees Parlement. Gemengde akkoorden kunnen pas volledig in werking treden na
goedkeuring door de parlementen van de EU-lidstaten. Dit kan enkele jaren duren. Een oplossing
is dan ‘voorlopige toepassing’. Na goedkeuring van de Raad en het Europees Parlement kunnen de
onderdelen van het akkoord die onder de bevoegdheden van de Europese Unie vallen, alvast in
werking treden. Een voorbeeld is de verlaging van douanerechten.
6.
Inwerkingtreding
Een handelsakkoord met exclusieve EU-competentie treedt in werking na goedkeuring door de Raad
en het Europees Parlement. Gemengde akkoorden kunnen pas volledig in werking treden na
goedkeuring door de parlementen van de EU-lidstaten. Dit kan enkele jaren duren. Een oplossing
is dan ‘voorlopige toepassing’. Na goedkeuring van de Raad en het Europees Parlement kunnen de
onderdelen van het akkoord die onder de bevoegdheden van de Europese Unie vallen, alvast in
werking treden. Een voorbeeld is de verlaging van douanerechten.
Na de inwerkingtreding monitoren verschillende comités de uitvoering van het akkoord door beide
partijen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij afspraken op het gebied van plantgezondheid.
Afgevaardigden van beide partijen komen dan samen om handelsbelemmeringen te bespreken. Verder
wordt het bedrijfsleven in deze fase ondersteund bij gebruikmaking van het akkoord.
7.
Monitoring uitvoering akkoord
Na de inwerkingtreding monitoren verschillende comités de uitvoering van het akkoord door beide
partijen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij afspraken op het gebied van plantgezondheid.
Afgevaardigden van beide partijen komen dan samen om handelsbelemmeringen te bespreken. Verder
wordt het bedrijfsleven in deze fase ondersteund bij gebruikmaking van het akkoord.