Toespraak staatssecretaris Van Ooijen bij Open Dag Kamp Westerbork
Toespraak van staatssecretaris Van Ooijen (VWS) bij de Open Dag Kamp Westerbork op zondag 10 december 2023. Het gesproken woord geldt.
Beste mensen,
Vandaag zijn we hier bij elkaar om het feest van het licht te vieren. Het is voor mij, en wellicht voor meer mensen hier, de eerste keer dat ik een Chanoekaviering van zo dichtbij mee maak. En daarom vind ik het des te eervoller dat ik u vandaag mag toespreken.
Het is heel menselijk om tijdens het donker te zoeken naar licht. Juist in de meest donkere tijden kan licht ons hoop en moed geven, al is het maar een sprankje.
Dat liet ook Manuel Dasberg zien. Hij leefde hier, op deze grond, ruim 80 jaar geleden. Hij zat hier gevangen. Manuel Dasberg werd in 1899 geboren in Dordrecht. Hij groeide op in een vroom gezin met 7 kinderen. Zijn vader Samuel was rabbijn, en ook zijn broer Simon werd later rabbijn.
Manuel Dasberg werd handelsreiziger. Hij woonde met zijn gezin in de Rivierenbuurt in Amsterdam, tot hij op 1 september 1942 een zogenaamde ‘oproeping’ kreeg. Op 12 september kwam hij aan, hier in kamp Westerbork, waar hij werd ondergebracht in barak 58. Manuel Dasberg was maar liefst 14 maanden gevangen in kamp Westerbork. Op 16 november 1943 werd hij op het 78e transport naar Auschwitz gezet, terwijl zijn gezin achter bleef. Meteen na zijn aankomst in Auschwitz werd hij vermoord, op 19 november 1943. Hij werd niet ouder dan 44 jaar.
Zijn kinderen, en later ook zijn kleinkinderen en zijn achterkleinkinderen bleven achter met eindeloos veel vragen over zijn lot. De antwoorden die ze in de archieven vonden vaak even gruwelijk als verdrietig. Tot zijn kleinzoon Ori onlangs een sprankje licht vond in de archieven hier in Westerbork. In het boek Trompettist in Auschwitz over Auschwitzoverlevende Lex van Weren stond het volgende: ”We reisden 3 dagen en 3 nachten. In onze wagon hadden we rabbijn Dasberg uit Utrecht. Die zong en bad onderweg”.
De onderzoekers van Westerbork bevestigden: Manuel Dasberg had op deze trein gezeten. Deze woorden gingen over hem. In een overvolle trein, onder de meest mensonterende omstandigheden, kon Manuel Dasberg terugvallen op zijn geloof. Hij zong en bad. Gaf anderen daarmee troost, misschien zelfs hoop. In die donkere vieze wagon was hij het licht in het duister. Op die verschrikkelijke reis naar Polen was Dasberg de kaars in de nacht.
Nu 80 jaar later wordt met deze passage een puzzelstukje gelegd. Deze woorden helpen zijn nabestaanden om zich meer met hem te verbinden. Maar een vondst als deze is waardevol voor ons allemaal.
Dit soort details houden de geschiedenis levend. Dat geldt ook voor de verhalen van Micha Gelber, van Naomi Koster-Levie en het verhaal bij de foto van de Chanoekaviering in Westerbork.
Ze tonen ons dat het donker niet altijd alleen zwart is. Er is altijd ergens licht. Er is altijd iemand om het donker te verjagen.
We moeten er met elkaar voor zorgen dat we de verhalen over de Tweede Wereldoorlog blijven vertellen. De zware verhalen, maar ook al die getuigenissen over de sprankjes licht die mensen wisten te verspreiden op de meest donkere dagen. Een Chanoekaviering in het concentratiekamp. Een gebed tijdens een transport. Of 1 van de 261 huwelijken die in Kamp Westerbork gesloten zijn. Het is nu aan ons om de geschiedenis levend houden, zodat we die nooit zullen vergeten.
Voor de mensen in Israël, maar ook voor de Joodse gemeenschap in Nederland, zal de Chanoekaviering dit jaar minder feestelijk aanvoelen dan andere jaren. De gebeurtenissen in Israël op 7 oktober, en de oorlog in Gaza, maakt de duistere dagen donkerder. En het gesprek over dit conflict lijkt steeds moeilijker te voeren, ook in Nederland. Dit terwijl wij juist in donkere tijden naast elkaar moeten staan, niet tegenover elkaar.
Kamp Westerbork kiest vandaag voor een geluid tegen polarisatie en antisemitisme. Kamp Westerbork kiest vandaag voor kennis en ontmoeting. Kamp Westerbork kiest voor een samenleving waarin voor haat geen plaats is. Door een podium te bieden aan verhalen die verteld moeten blijven worden. Door een ieder die dat wil hier vandaag te verwelkomen. En door met elkaar het feest van hoop en licht te vieren. Kamp Westerbork kiest er vandaag voor met licht het duister tegen te gaan. Zoals Manuel Dasberg dat deed in de trein naar Auschwitz.
De chanoekaviering heeft dit jaar meer betekenis dan ooit. Ik hoop dat alle Joden ter wereld deze dagen troost en hoop putten uit het licht van de chanoekia. En dat zij ondanks de onzekerheid en angst waarin zij leven, met trots hun chanoekia’s voor het raam zetten.
Chag Sameach, goede feestdagen.