Nieuwe sturingsvisie voor de Rijksoverheid
Ministeries
Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) werkt aan een overheid die betrouwbaar is, wendbaar is en daadwerkelijk resultaten boekt voor Nederland. Dit vereist een fundamentele heroverweging van hoe we sturen en organiseren. En hoe we de waarden rechtmatigheid, verantwoordelijkheid, betrouwbaarheid, rechtvaardigheid en deskundigheid operationaliseren in de praktijk.
De complexiteit van de huidige maatschappelijke uitdagingen – van klimaatverandering en digitalisering tot energietransitie en geopolitieke verschuivingen – vraagt om een overheid die niet alleen reageert, maar ook anticipeert en pro-actief vormgeeft aan de toekomst. Dit vereist een sturingsvisie die verder gaat dan traditionele hiërarchische modellen en ruimte biedt voor experimenteren, leren en aanpassingsvermogen. De overheid van de toekomst is responsief en pro-actief; een systeem dat niet alleen reageert, maar ook vooruitdenkt, in processen denkt en horizontale verbanden creëert. We werken in (publiek-private) ecosystemen en sturen op dit niveau, zodat oplossingen gezamenlijk worden ontwikkeld en geborgd.
Van gesprekstafels naar een nieuwe aanpak
In 2023 heeft het ministerie een reeks gesprekstafels georganiseerd met een breed scala aan stakeholders – van ambtenaren en wetenschappers tot burgers en politici. In het discussiestuk ‘Op weg naar een veelzijdige overheid’ is een eerste richting omschreven. Deze gesprekken hebben de inherente spanning blootgelegd tussen de wens tot controle en de noodzaak tot autonomie, tussen het centraal stellen van processen en het centraal stellen van resultaten. De opbrengsten van deze gesprekken zijn concreet toegepast in de Kabinetsreactie op het ROB-advies ‘Naar een uitvoerende macht’. Hierin ligt de focus op het concretiseren van een samenhangende sturingsvisie.
De afgelopen decennia lag de nadruk vaak op rechtmatigheid, kosten, effectiviteit en efficiëntie van de eigen organisatie. Daardoor bleven waarden als transparantie, responsiviteit, rechtvaardigheid en de menselijke maat onderbelicht tijdens het werken aan maatschappelijke opgaven. Dit heeft geleid tot onvoldoende aandacht voor het maatschappelijke effect van overheidshandelen. Overheidsorganisaties moeten nu sturen vanuit alle publieke waarden, meer als 1 overheid optreden, en zich richten op de behoeften van en met de samenleving. We zetten in op ruimte voor de professional en verminderen onnodige bureaucratisering. Sturing is geen uniform concept, maar krijgt vorm binnen de specifieke dynamiek van beleid, uitvoering, handhaving en kennisontwikkeling.
Uitwerking van de sturingsvisie
De uitwerking van deze sturingsvisie in concrete sturingsprincipes en richtlijnen is in volle gang. In 2024 is de Regeling agentschappen aangepast en in 2025-2026 werken we aan modernisering van de Kaderwet zbo. Deze formele stappen worden gecombineerd met inspanningen om cultuurverandering en gedragsbeïnvloeding te bevorderen, zodat de nieuwe sturingsvisie daadwerkelijk verankerd wordt in de praktijk.