Ambassadeurs in Oekraïne en Rusland: hoe beleven zij de oorlog?
Jennes de Mol, ambassadeur in Oekraïne. Gilles Beschoor Plug, ambassadeur in Rusland. Twee Nederlandse ambassadeurs in dezelfde crisis. Maar in twee totaal andere werkelijkheden. In dit interview vertellen de ambassadeurs hoe ze, beide op hun eigen manier, de oorlog ervaren.
Vanaf twee kanten schetsen Jennes en Gilles een surrealistisch beeld. Van een door oorlog getroffen Kyiv, waar voorzichtig de terrassen weer openen. Terwijl iedereen weet dat het luchtalarm elk moment kan afgaan. En een Moskou, waar het leven nauwelijks lijkt te hebben stilgestaan.
Jennes en Gilles vertellen elk hun verhaal. Over schuilkelders en een ambassade in oorlogstijd, over uitgezette diplomaten en manoeuvreren in Moskou. Maar eerst keren we terug naar 24 februari 2022. Het begin van de oorlog in Oekraïne.
Het begin van de oorlog: Rusland
“In de nachten voor de inval werd ik regelmatig wakker en checkte ik het nieuws,” vertelt Gilles. “En toen ik op 24 februari om 6 uur wakker werd, was de oorlog een feit. Poetin legde uit aan de Russische bevolking dat er een ‘speciale militaire operatie’ was opgezet.”
“Mijn eerste actie was om de staf op de ambassade in te lichten. Die dag had ik ook meteen een EU-overleg, en besprekingen op de ambassade. Ondertussen volg je continu het nieuws. In de dagen na de inval vertrokken westerlingen massaal uit Rusland. Je zag ook de eerste sancties, en bedrijven die hun deuren in Rusland sloten. Ook ging langzamerhand het luchtruim dicht. De gebeurtenissen volgden elkaar razendsnel op, als vallende dominostenen.”
De gebeurtenissen volgden elkaar razendsnel op, als vallende dominostenen.
“Er gaat ondertussen een hoop door je heen. Boos dat het tóch zo ver kon komen. Ondanks alle toezeggingen dat het niet zou gebeuren. Een inval in een buurland, tegen alle volkenrechtelijke regels in. Je leeft mee met alles wat er in Oekraïne gebeurt. En met onze collega’s in Oekraïne. Want daar had de oorlog zoveel meer impact dan bij ons.”
Het begin van de oorlog: Oekraïne
Toen de oorlog uitbrak was Jennes in Lviv, in het westen van Oekraïne. Daar was de ambassade naartoe verhuisd omdat Kyiv niet langer veilig was. “We hielden rekening met het ergste,” vertelt Jennes. “Vorig jaar op 29 november hadden we al een eerste crisisoverleg op de ambassade. Voor mij was het duidelijk: het ging niet de goede kant op. Je hoopt op het beste, maar in de maanden vóór de oorlog bereidden we ons voor op het slechtste scenario.”
Je hoopt op het beste, maar we bereidden ons voor op het slechtste scenario.
“Dat betekende onder andere: water en eten inslaan, satelliettelefoons, vluchtroutes uitstippelen, kijken hoeveel Nederlanders er in Oekraïne zijn. Hoe kan ik ze informeren? Wie kan wel en niet het land uit? We hadden lijsten vol met vragen die we zo snel mogelijk moesten beantwoorden.”
“Na het uitbreken van de oorlog hebben we twee dagen lang regelmatig in schuilkelders gezeten omdat het luchtalarm afging. Dan komt de vraag: wat kan de ambassade hier nog betekenen? Hoe belangrijk en veilig is het dat we hier zijn? Dat doe je in overleg met Nederland. En uiteindelijk besloten we om ons te verplaatsen naar de Poolse kant van de grens. Wat Gilles beschrijft, had ik ook: het ging allemaal ontzettend snel. En inmiddels zijn we meer dan 4 maanden verder.”
Jennes de Mol: ambassadeur in oorlogstijd
Met een klein team is Jennes weer terug in Kyiv. Hoe is het om ambassadeur te zijn in oorlogstijd? “Zoals we als ambassade zijn vertrokken, zo zijn we ook teruggekeerd: stap voor stap en goed voorbereid. Sinds de oorlog zijn onze werkzaamheden enorm toegenomen. Zoals het contact met de Oekraïense autoriteiten, met andere landen, en met hulporganisaties.”
“Medewerkers op de ambassade hebben enorm veel meegemaakt. Nederlandse collega’s zijn met hun gezin in Oekraïne komen wonen, en moesten ineens vluchten. Lokale medewerkers hebben allemaal wel vrienden of familieleden die iets is overkomen. Iedereen heeft in schuilkelders gezeten. Iedereen heeft eigen emoties. De impact is voor iedereen gigantisch. En door de oorlog is ons ambassadepersoneel enorm verspreid. Onze uitdaging is nu om de ambassade weer te laten groeien.”
Iedereen heeft in schuilkelders gezeten. Iedereen heeft eigen emoties.
“De oorlog heeft ook mijn leven op zijn kop gezet,” vertelt Jennes. “Als ambassadeur in Oekraïne ben ik veel in het oosten van het land geweest. In plaatsen die nu worden vernietigd – Kharkiv, Slovjansk, Severodonetsk, Marioepol – overal ken ik mensen. Het is enorm pijnlijk om daar elke dag mee geconfronteerd te worden.” Of Jennes zelf is veranderd als mens? “Ik denk dat ik op dit moment geen tijd heb om daarover na te denken. Omdat ik continu aan sta om dingen voor elkaar te boksen. Dat besef zal pas later komen.”
Gilles Beschoor Plug: diplomaat in Moskou
De ambassade in Kyiv wordt voorzichtig weer uitgebreid, maar vanwege het rode reisadvies blijven Nederlandse familieleden thuis. Tegelijkertijd is de ambassade in Moskou juist gekrompen.
“In Rusland werd de onzekerheid voor het Nederlandse ambassadepersoneel steeds groter,” legt Gilles uit. “Bijvoorbeeld door Russische tegensancties, en omdat reizen steeds lastiger werd. Vooral voor mensen met een gezin of met een medische complicatie stapelden de vragen zich op: kunnen wij hier over een maand nog weg? Is er nog betaalbare medische zorg? Kunnen onze kinderen hier nog naar school? Dus een deel van de Nederlandse medewerkers is zelf vrijwillig vertrokken.”
Maar daar bleef het niet bij. Want op 29 maart zette Nederland 17 Russische spionnen uit, die zich voordeden als diplomaten.
“Toen ik de medewerkers op de ambassade inlichtte over het uitzetten van de Russen in Nederland, dacht iedereen hetzelfde: dit gaat ook gevolgen hebben voor ons. Sindsdien zaten we in spanning. En ja, op 19 april kwam het nieuws. Ik werd ontboden op het Russische ministerie en kreeg een lijst met Nederlandse collega’s die binnen twee weken het land moesten verlaten. ‘Omdat jullie bij ons in Den Haag mensen hebben uitgezet,’ werd mij verteld. Dat was natuurlijk helemaal geen eerlijke vergelijking: spionnen tegen normale diplomaten. Het moment dat ik in Moskou aan een doodstille staf die lijst voorlas, met de namen van 15 collega’s die het land moesten verlaten, staat in mijn geheugen gegrift.”
Het moment dat ik aan een doodstille staf die lijst voorlas met 15 collega’s die het land moesten verlaten, staat in mijn geheugen gegrift.
Hoe is het om diplomaat te zijn in Moskou? “Dat is op dit moment niet eenvoudig. Als ambassade vertegenwoordig je Nederland in het buitenland. En we zijn een land dat Oekraïne steunt om zich tegen Rusland te verdedigen. We worden dus steeds meer geïdentificeerd als een partij in het conflict. Je merkt daardoor een toenemende spanning, en we worden in de gaten gehouden. Je moet ervoor waken dat dat niet je optreden als diplomaat gaat beïnvloeden. Want we hebben als ambassade nog steeds een belangrijke rol te spelen.”
Moskou en Kyiv: twee surrealistische werelden
Het contrast tussen Moskou en Kyiv is groot, maar Jennes en Gilles zijn het erover eens: in beide steden hangt een surrealistische sfeer. “In Moskou gaat het leven door,” vertelt Gilles. “De theaters zijn open, er worden concerten gegeven. De bioscopen en restaurants zitten vol. Iedereen gaat de straat op nu de zomer is begonnen. Er heerst bijna een feestelijke stemming. Maar tegelijkertijd ook een zekere bedrukking. Men heeft zorgen. Maar nog steeds, als je er zou zijn, dank denk je: Hoe kan dit nou zo vrolijk zijn? Dit land is in oorlog!”
Ook het beeld van Kyiv dat Jennes schetst, heeft iets onwerkelijks. “Hier zie je dat er een enorme behoefte is om het leven weer een beetje normaal te maken. Een maand geleden was de stad nog zielloos. Die stad begint nu plots weer tot leven te komen. De mensen keren terug en de terrasjes gaan open. Tegelijkertijd hangt het zwaard van Damocles boven ons hoofd: de voortdurende dreiging van een raketaanval, die elk moment het leven kan verstoren of vernietigen.”
Je weet dat er 300 kilometer verderop keihard wordt gevochten. En dat niets zeker is.
“Surrealisme is een woord dat ik vaak gebruik. Aan de ene kant zie je de pracht en praal van Kyiv. En de mensen willen er het beste van maken. Aan de andere kant is er die permanente dreiging van de oorlog. Je weet dat er 300 kilometer verderop keihard wordt gevochten. En dat niets zeker is.”
Een boodschap aan Nederlanders
Jennes en Gilles ervaren de oorlog beiden op een totaal andere manier. En beiden geven ze een eigen boodschap mee.
Gilles Beschoor Plug: “Er is een enorme reactie tegen Rusland gekomen. En dat is terecht. Want wat er gebeurt, gaat in tegen alle normen, waarden en regels. En tegen afspraken die ook Rusland heeft gemaakt. Maar we moeten blijven onthouden dat het de Russische autoriteiten zijn die dit hebben veroorzaakt. En niet de Russische bevolking. We zien wel dat de bevolking nauwelijks een tegengeluid durft te geven, maar dat kun je die mensen niet kwalijk nemen. Dit is een land waar mensen worden onderdrukt. Dus mijn boodschap is: laten we de bevolking zo veel mogelijk ontzien en ons blijven concentreren op de autoriteiten die dit hebben veroorzaakt.”
Jennes de Mol: “Vrijheid komt met een prijs. Dat zeggen we altijd op 4 en 5 mei. Vrijheid is niet vanzelfsprekend. Dat zien we nu ook in Oekraïne. Nederland steunt het land op militair, financieel en humanitair gebied. We denken na over de wederopbouw van Oekraïne. We voelen zelf ook de gevolgen, van de oorlog en de sancties. De kosten van energie gaan omhoog, de voedselprijzen stijgen. Dat heeft gevolgen, en de Nederlandse bevolking voelt dat. En de vraag is: hoe ver vindt men dat acceptabel? En hoe ver kun je dat verdedigen? Maar één ding staat vast: vrijheid komt met een prijs. En op dit moment verdedigen de Oekraïners ook onze vrijheid. Dat is iets wat we ons moeten blijven realiseren.”
Vrijheid komt met een prijs. En op dit moment verdedigen de Oekraïners ook onze vrijheid.