Klimaat, technologie en veerkracht: zo bereidt de brandweer zich voor op de toekomst
Ministeries
Wie aan de brandweer denkt, ziet al snel bluswagens en brandende gebouwen voor zich. Maar het werk van brandweermensen ziet er tegenwoordig heel anders uit dan 10 jaar geleden. Klimaatverandering en nieuwe technologie zorgen voor nieuwe risico’s. Daarnaast ondersteunt de brandweer steeds vaker andere hulpdiensten. “We staan paraat bij reanimaties, komen in actie tijdens crises en krijgen door de snel veranderende technologie te maken met veel nieuwe uitdagingen,” vertelt Bart Richter van Brandweer Amsterdam-Amstelland. Samen met Margo Barlag en Lana Garrels praat hij over de veranderingen in hun vak. “Wat iemand bij de brandweer in een week meemaakt, zullen de meeste mensen in hun hele leven nooit meemaken.”
Bart Richter is manager van de afdeling vakbekwaamheid. Hij houdt zich bezig met de vaardigheden die brandweermensen nodig hebben in hun werk. “De ‘standaard woningbrand’ zien we nog steeds, maar er is tegenwoordig veel meer”, vertelt hij. “Waar een incident ook plaatsvindt, we zijn er altijd binnen acht minuten en dus vaak de eerste aanwezige hulpdienst. We moeten daarom kunnen handelen bij zowel medische noodgevallen als explosies, aanslagen, stroomuitval, overstromingen, natuurbranden, noem maar op. Op dat gebied moeten we ons voortdurend blijven ontwikkelen.”
Nieuwe ontwikkelingen maken het werk complexer
“Vroeger ging je een gebouw binnen en kon je simpelweg de stroom uitschakelen met de hoofdschakelaar,” vertelt Bart. “Tegenwoordig moeten we ook rekening houden met bijvoorbeeld thuisbatterijen en zonnepanelen en kan er op allerlei plaatsen in een gebouw stroom blijven staan. Dat brengt risico’s mee voor onze veiligheid tijdens het blussen.”
Nieuwe ontwikkelingen zoals elektrische voertuigen en grotere gebouwen om de woningnood tegen te gaan zorgen voor extra uitdagingen in het werk van de brandweer. “We zien vaak ingewikkelde combinaties van situaties. Gebouwen worden hoger en groter, met onder de grond vaak nog een parkeergarage. Als daar een accupakket van een elektrische auto in brand vliegt, is dat een groot probleem. Zo’n brand is zeer moeilijk te blussen, er komen allerlei gevaarlijke stoffen vrij en de temperaturen kunnen zó hoog oplopen dat ook brandweermensen niet meer veilig naar binnen kunnen.”
Veiliger werken met blusrobots
Daarom zoekt de brandweer naar nieuwe manieren om veilig te blijven werken. “We onderzoeken in onze regio hoe we blusrobots kunnen inzetten. Als we ergens zelf niet veilig naar binnen kunnen, dan kan zo’n robot dat wel doen. Die kan dan de brand voor ons blussen of een brandend voertuig verplaatsen als dat nodig is. Maar het liefst voorkomen we dit soort situaties door mee te denken en te adviseren over de bouw en inrichting van gebouwen.”
Een nieuw risico: klimaat
“10 jaar geleden was klimaat een minder belangrijk thema voor de brandweer,” vertelt Lana Garrels, adviseur risicobeheersing, specialist klimaatadaptatie en voorzitter van het landelijke netwerk Klimaatveiligheid van de veiligheidsregio’s. “Tegenwoordig houden we rekening met hittegolven, droogte, andere vormen van extreem weer, natuurbranden en overstromingen. We oefenen regionaal met verschillende scenario’s, zoals extreme hitte, en kijken hoe de klimaatrisico’s het werk van de hulpdiensten beïnvloeden.”
De brandweer werkt daarnaast samen met partners, zoals gemeenten en waterschappen. Samen kijken ze preventief wat ze kunnen doen om de gevolgen van extreem weer en overstromingen te beperken. Lana: “We kunnen grote rampen grotendeels voorkomen. Bijvoorbeeld door klimaatadaptieve keuzes in de fysieke leefomgeving in te zetten. Maar ook door mensen bewust te maken van wat ze moeten doen tijdens hitte, storm of hoogwater.”
Samenwerken om negatieve effecten te verkleinen
Naast de samenwerking om gevolgen van klimaatverandering te beperken, werkt de brandweer ook samen met ministeries, gemeenten en waterschappen. Samen kijken ze naar welke maatregelen ze veilig kunnen inzetten om de negatieve effecten van klimaatverandering tegen te gaan. “In steden wordt het tijdens een hittegolf extreem warm en tijdens hevige regenbuien moet er veel water worden opgeslagen of vertraagd om overlast te voorkomen,” legt Lana uit. “Een van de dingen die je kunt doen om hitte en wateroverlast te beperken, is het vergroenen van de stad. Dat kan bijvoorbeeld met groene daken of gevels. Maar tijdens een brand kunnen deze helaas ook bijdragen aan een snellere overslag van de brand. Wij zien als brandweer dat de natuur onze belangrijkste bondgenoot is bij klimaatadaptatie. Daarom kijken wij graag hoe het wél kan: klimaatadaptief én brandveilig. Wij adviseren gemeenten over welke maatregelen zij het beste kunnen inzetten en hoe ze dat zo veilig mogelijk kunnen doen. Soms is het bijvoorbeeld slimmer om alleen gevels zonder ramen te vergroenen.”
‘Zorg dat je zelf goed bent voorbereid op een noodsituatie’
Hoewel hulpdiensten doen wat ze kunnen in tijden van nood, is de zelf- en samenredzaamheid van burgers een ander belangrijk thema. Tijdens een grote crisis is de kans namelijk klein dat de hulpdiensten binnen een uur voor je deur staan. “We bereiden ons als veiligheidsregio voor op situaties waarbij we 72 uur lang zonder stroom zitten,” vertelt Lana. “We zorgen dat de kazernes dan blijven draaien en dat wij met elkaar kunnen blijven communiceren. Ook richten we een aantal kazernes in als noodsteunpunt, waar mensen terecht kunnen voor informatie tijdens een noodsituatie. Tegelijkertijd willen we ook de zelfredzaamheid van mensen stimuleren. Het is belangrijk dat je weet wat er kan gebeuren, dat je een noodpakket in huis hebt en weet wat je moet doen om veilig te blijven.”
Denk vooruit
Om ervoor te zorgen dat overheden, organisaties en mensen in Nederland goed zijn voorbereid op noodsituaties, loopt in het najaar van 2025 de campagne ‘Denk vooruit’. Die is ontwikkeld door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) in samenwerking met ministeries en regionale, lokale en maatschappelijke partners. Op denkvooruit.nl staat informatie over risico’s in Nederland en wat je zelf kunt doen om je voor te bereiden.
In de informatievoorziening speelt de brandweer ook een rol. “We werken samen met partijen als het Rode Kruis en gemeenten om zo veel mogelijk mensen te bereiken,” vertelt Bart. “We gebruiken onze eigen communicatiekanalen, staan op open dagen en geven voorlichting op veiligheidsmarkten.”
‘Wat wij in een week meemaken, maken andere mensen in hun hele leven niet mee’
“Als je vroeger bij de brandweer een heftig incident meemaakte, kreeg je veel minder ondersteuning dan nu,” vertelt Margo Barlag, clustermanager van de kazerne in Amsterdam-Amstelland en programmamanager Duurzame Inzetbaarheid. “Het bleef bij een gesprek met team collegiale ondersteuning en een telefoontje twee weken later. Als je vastliep, kon je naar bedrijfsmaatschappelijk werk, maar vaak zochten medewerkers pas te laat hulp.”
“Inmiddels zijn we daarin veel verder: we moeten aan de voorkant van het probleem komen. We zien dat mensen die al lang in dienst zijn veel hebben meegemaakt en daarin vroeger te weinig ondersteuning hebben gekregen. De incidenten stapelen zich op. En de werkdruk wordt alleen maar hoger door de veranderende maatschappij én de verschuiving van het werkveld. Door dat laatste doen we bijvoorbeeld veel meer reanimaties dan voorheen.”
Ondersteuning van opleiding tot pensioen
Om het personeel van de brandweer beter te ondersteunen is dit jaar het programma Duurzame Inzetbaarheid gestart. De komende 5 jaar evalueert de brandweer de bestaande interventies en past deze waar nodig aan. Ook zijn er een aantal nieuwe interventies, gericht op preventie. Margo: “We zorgen ervoor dat brandweermensen vanaf hun opleiding tot aan hun pensioen de juiste psychologische ondersteuning krijgen. Tijdens de opleiding bereiden we ze voor op het zware werk en op de kazernes werken we met het mentale krachtprogramma. Daar besteden wij met de ploegen dagelijks tijd aan mentale fitheid. Ze leren bijvoorbeeld ademhalingsoefeningen, omgaan met stress en krijgen slaapworkshops. Ook organiseren we intervisies waarin teams samen bespreken wat ze hebben meegemaakt en krijgen ze tools om mentaal sterker te worden. Doordat ze er dagelijks mee bezig zijn, wordt het makkelijker om er met elkaar over te praten.”
Bij grotere incidenten komt team collegiale ondersteuning nog steeds langs op de kazerne. “Dat was al zo en dat blijft zo,” zegt Margo. “Daarnaast kunnen brandweermensen terecht bij specialisten als ze behoefte hebben aan meer gesprekken of extra begeleiding.”
‘Niemand doet het alleen’
Bij grote rampen zoals overstromingen, langdurige stroomuitval of natuurbranden komt vaak meer op je af dan één regio aankan. “Als er iets groots gebeurt, vraagt dat om snel schakelen met andere regio’s,” zegt Bart. Toen Limburg in 2021 te maken kreeg met overstromingen, kwamen brandweermensen uit het hele land helpen. “Je helpt elkaar, dat is ons werk. Maar je moet er wel voor zorgen dat je niet iedereen de regio uitstuurt. Als er lokaal iets gebeurt, wil je nog mensen paraat hebben staan. Dat vraagt om goede coördinatie. Bovenregionale samenwerking is essentieel waarbij ook de financiering en ondersteuning geregeld moet worden”.
Ook de samenwerking met ministeries is essentieel. “Een aantal jaar geleden heeft het ministerie van Justitie en Veiligheid geld beschikbaar gesteld voor een programma Klimaatveiligheid,” vertelt Lana. “Dat is een samenwerking van het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV), het ministerie van Justitie en Veiligheid, het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) en de veiligheidsregio’s via de Raad van Commandanten en Directeuren Veiligheidsregio (RCDV). Zonder die financiële steun hadden we veilige en gezonde klimaatadaptatie niet zo snel tot een kernonderwerp kunnen maken.”
Of het nu gaat om klimaat, technologie of menskracht: de brandweer van nu is meer dan ooit een organisatie die samenwerkt, vooruitdenkt en zich blijft ontwikkelen.