Veelgestelde vragen Spreidingswet

Het lukt niet om voldoende opvangplaatsen te realiseren voor asielzoekers die daar recht op hebben. Deze wet brengt verandering in de situatie waarin het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) afhankelijk is van de medewerking van gemeenten om voldoende opvangplekken mogelijk te maken. Door gemeenten een wettelijke taak te geven bij de opvang van asielzoekers verandert deze situatie. Daarnaast wil het kabinet met deze wet een evenwichtigere verdeling van asielzoekers over Nederland realiseren.

Deze crisis is ontstaan door meerdere factoren. Die factoren hangen onder meer samen met het op- en weer afschalen van asielopvangcapaciteit na een aantal jaar van lagere capaciteitsbehoefte, maar ook met het draagvlak in gemeenten om asielopvang mogelijk te maken.

De wet is vanaf 1 februari 2024 in werking.

Het kabinet raamt hoeveel opvangplekken er het komend jaar nodig zijn. Dan wordt er een indicatieve verdeling gemaakt over de gemeenten op basis van inwoneraantal en SES-WOA score (sociaaleconomische score van een gemeente). Door de scores van de gemeenten in de provincie op te tellen ontstaat de provinciale opvangopgave. Elke provincie weet dan hoeveel opvangplekken ze moeten leveren.

Gemeenten bespreken aan de provinciale regietafels (PRT’s) hoe zij gezamenlijk die opgave gaan invullen. Zij beslissen hier onderling welke gemeenten opvang gaan leveren en met hoeveel plekken.

Op dit moment is er al een bestaande duurzame opvangvoorraad: locaties die er nu zijn of die binnen 12 maanden beschikbaar komen van meer dan 100 plekken die langer dan 5 jaar beschikbaar zijn. Deze opvangplaatsen tellen mee bij de invulling van de eigen provinciale opgave.

De PRT’s worden gecoördineerd door de commissarissen van de Koning (CdK’s) in hun rol als Rijksorgaan. De CdK brengt hier voor 1 november van het jaar verslag van uit aan de Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid. Wanneer gemeenten tot een sluitende verdeling komen, legt de staatssecretaris dit vast in een verdeelbesluit.

Alleen als het gemeenten niet lukt om gezamenlijk de hele provinciale opgave in te vullen, kan de staatssecretaris zelf gemeenten aanwijzen en daarmee verplichten om asielzoekers op te gaan vangen.

Na 2 jaar start de cyclus weer opnieuw met het ramen van de hoeveelheid opvangplekken.

Het overzicht met de raming, de provinciale opgave en de indicatieve verdeling per gemeente is op 31 januari 2024 in de Staatscourant gepubliceerd.

Op de naleving van de taak door gemeenten oefent de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid toezicht uit. Aan de provinciale regietafels (PRT’s) wordt de voortgang gemonitord ten aanzien van de provinciale asielopvang. De CdK’s delen daarover de laatste stand van zaken aan de landelijke regietafel (LRT).

Het kabinet heeft een pakket maatregelen bekend gemaakt om uit de opvangcrisis te komen. Lees meer over de maatregelen die de overheid neemt in de opvangcrisis.

Twee jaar na inwerkingtreding van de wet worden de effecten van de wet getoetst. Vervolgens vindt binnen 4 jaar na inwerkingtreding van de wet een evaluatie plaats van de wet. Op basis van die evaluatie kan de wet worden aangepast, vervallen of blijven voortbestaan.

Het kabinet wil met verschillende uitkeringen gemeenten stimuleren om vrijwillig plekken aan te bieden voor asielopvang. Gemeenten kunnen deze uitkeringen vrij besteden. Dus ook aan een ander doel dan de opvang van asielzoekers. Gemeenten kunnen een vrij besteedbare uitkering krijgen voor de duurzame opvangplekken die zij beschikbaar stellen boven hun indicatieve deel. Ook kunnen ze een vrij besteedbare uitkering krijgen voor bijzondere opvangplekken (bijvoorbeeld voor amv’s). Daarnaast kunnen gemeenten een vrij besteedbare uitkering krijgen voor elke opvangplek die zij beschikbaar stellen boven de drempelwaarde van 75% van de provinciale opvangopgave.

De hoogte van de uitkeringen varieert van 1.000 euro tot 4.000 euro per plek en is afhankelijk van het soort opvangplekken en de duur waarop de plek beschikbaar wordt gesteld.

De systematiek in deze wet draagt bij aan voldoende duurzame en flexibele opvangcapaciteit. Door het aanhouden van de zogeheten ‘vaste voorraad’ (locaties die voor vijf jaar of langer beschikbaar zijn) kunnen schommelingen in instroom en bezetting in de toekomst beter worden opgevangen. Zo ontstaat er opvangcapaciteit die voldoende flexibel is om, binnen aanvaardbare bandbreedtes, snel mee te kunnen bewegen met de behoefte. De inzet van noodopvang en crisisnoodopvang wordt daarmee zoveel mogelijk voorkomen.

Nee, dit is geen optie. De wet biedt geen mogelijkheden tot onteigening.

Het kabinet zet in op een goede uitvoerbaarheid van deze wet, allereerst door in te zetten op een goede informatievoorziening richting medeoverheden en ketenpartners. Daarnaast is de uitvoerbaarheid expliciet onderdeel in de verdere uitwerking van de lagere regelgeving van deze wet.