Toerisme op Antarctica: hoe de unieke wildernis te beschermen?
Ministeries
Van helikoptervluchten, marathons tot glamping. Antarctica trekt niet alleen meer bezoekers, maar ook de vormen van toerisme worden veelzijdiger en extremer. Nederland pleit daarom voor duidelijke regels en afspraken over toerisme. Vanaf de jaarlijkse vergadering over Antarctica vertellen onderzoeker Yousra Makanse en reisondernemer Marlynda Elstgeest over de ontwikkeling van toerisme op het continent.
Sinds de coronapandemie is het aantal toeristen in Antarctica sterk gegroeid tot meer dan 120 duizend bezoekers per jaar. De meeste vertrekken met cruiseschepen vanuit Chili of Argentinië, slapen aan boord van een schip en bezoeken alleen het Antarctisch schiereiland. Maar door de stijgende bezoekersaantallen, zijn er ook vaker toeristen die van de gebaande paden afwijken, ziet Yousra Makanse, onderzoeker bij Wageningen University & Research. ‘Meer dan 95% van alle toeristen bezoekt alleen het Antarctisch schiereiland. Hier zitten veel wilde dieren, zoals walvissen, zeehonden en pinguïns. Maar we zien ook dat toeristen vaker naar het binnenland van het continent trekken. Zo zijn er op Antarctica nu in totaal 700 verschillende plekken waar toeristen komen, of zijn geweest.’
Yousra doet voornamelijk onderzoek naar de toenemende diversiteit in toerisme op Antarctica. Bijvoorbeeld in de manier waarop mensen reizen en overnachten en de activiteiten die worden aangeboden. Dat laatste wordt steeds veelzijdiger en extremer, vertelt Yousra. ‘Er worden marathons op Antarctica georganiseerd. Mensen gaan erheen om te skydiven, snorkelen, kajakken en bergen te beklimmen. Er zijn helikoptertours en mensen komen vaker voor eenmalige evenementen, zoals bruiloften.’
Eerste kans toerisme
Het continent wordt ook steeds populairder op social media, ziet Yousra. ‘Er is een enorme groei in sociale media toerisme en influencer-toerisme. Er lijkt een soort competitie ontstaan - een soort eerste kans toerisme: “ik ben de eerste die dit heeft gedaan”, “de eerste die dat heeft ervaren.” Iemand heeft bijvoorbeeld voor het eerst een Porsche naar Antarctica gebracht.’
Alleen beperkte tijdelijke impact
Op Antarctica mogen geen hotels worden gebouwd. Daarom overnachten de meeste toeristen op boten of in een semi-permanente accommodatie. Yousra: ‘Eerst ging dat vooral om tenten, maar tegenwoordig zie je steeds meer luxe accommodaties met een sauna of yoga dome. Deze worden aan het einde van het seizoen weer afgebroken.’ Dit soort activiteiten zijn toegestaan, zo lang het geen blijvende impact heeft op de omgeving. Dat staat vastgelegd in het Protocol betreffende milieubescherming bij het Antarcticaverdrag.
Volgens Yousra zijn de effecten van toerisme in Antarctica lastig meetbaar, omdat veel verschillende factoren een rol spelen. Wel zijn er zorgen over gevolgen van de stijgende bezoekersaantallen. ‘Er zijn zorgen over het milieu en over verstoring van wilde dieren. Ook kunnen toeristen wetenschappelijk onderzoek verstoren of invasieve soorten of ziektes meebrengen die gevaarlijk zijn voor de lokale planten en dieren. Maar er zijn ook zorgen over de veiligheid van de toeristen zelf.’
Antarctic Treaty Consultative MeetingVan 23 juni tot en met 3 juli 2025 vond de Antarctic Treaty Consultative Meeting (ATCM) plaats in Milaan. Tijdens deze jaarlijkse vergadering komen vertegenwoordigers van meer 50 landen samen om te spreken over het bestuur van Antarctica, samen met wetenschappers en belanghebbende organisaties. Nederland beslist mee over de toekomst van Antarctica, dus er was ook een Nederlandse delegatie in Milaan aanwezig. Nederland is lid van het Antarcticaverdrag en doet veel onderzoek op het continent. In 2028 zal de jaarvergadering in Nederland zijn. Meer weten over de inzet van Nederland in de poolgebieden? Lees ook: Nederlandse inzet in Antarctica en het Arctisch gebied. |
Duidelijke regels
Om de natuur te beschermen en de unieke wildernis in Antarctica te behouden, zet Nederland zich al langere tijd in voor duidelijke regels en afspraken over toerisme. Denk bijvoorbeeld aan afspraken over de activiteiten die op Antarctica mogen plaatsvinden, maar ook over een maximaal aantal bezoekers, of over gebieden die je wel of niet mag bezoeken. Nederland organiseerde voorafgaand aan de jaarlijkse vergadering in Milaan ook een workshop over de praktische invulling van deze regels en afspraken.
Keurmerk
De regels die nu gelden voor toerisme zijn deels door de industrie zelf opgesteld. Dit gebeurt voornamelijk via de International Association of Antarctica Tour Operators (IAATO). Lidmaatschap bij de IAATO is een soort keurmerk voor reisorganisaties. ‘Alle leden beloven niet meer dan een gering of tijdelijk effect te veroorzaken. Door lid te zijn van IAATO laat je als organisatie zien dat je houdt aan strenge regels voor verantwoord toerisme’, vertelt Marlynda Elstgeest, eigenaar van reisorganisatie Waterproof Expeditions.
Leden moeten bijvoorbeeld voldoen aan bepaalde veiligheidseisen, afval verminderen en bijhouden welk effecten ze op het milieu hebben, vertelt Marlynda. ‘IAATO stelt hogere eisen aan de uitvoering van de reizen, dan dat het protocol van het Antarctisch Verdrag oplegt. Alle organisaties die lid zijn van IAATO moeten zich hieraan houden als ze naar Antarctica willen.’
Proactief en consistent
Naast de bestaande regels van IAATO, hoopt Marlynda dat er snel consistente regelgeving komt die geldt voor alle landen die lid zijn van het Antarcticaverdrag. ‘In Milaan is veel gesproken over een framework met regels voor toerisme. Dat zou helpen om toe te werken naar een eerlijker systeem, ook voor de lange termijn. Want het is nu geen gelijk speelveld’, vertelt ze. ‘Je moet een vergunning hebben om naar Antarctica te reizen, maar ieder land heeft daarvoor zijn eigen wetgeving. Daardoor zijn er in Nederland misschien andere eisen voor een vergunning dan bijvoorbeeld in Duitsland of de VS.’
Ook is het lastig om op te treden tegen organisaties die niet bij IAATO zijn aangesloten, vertelt Marlynda. ‘Er blijft ruimte voor free riders. Bijvoorbeeld organisaties die zonder vergunning met een klein zeiljacht naar Antarctica gaan en de regels aan hun laars lappen.’
Ook Yousra ziet het liefst zo snel mogelijk bindende regels en praktische afspraken. Maar ze verwacht dat het lastig wordt. ‘Bij de ATCM worden afspraken gemaakt op basis van consensus – alle landen moeten het eens zijn, anders gaat het niet door’, legt ze uit. ‘Maar we kunnen het niet veroorloven om te wachten. Zeker nu toerisme toeneemt en steeds veelzijdiger wordt, is het belangrijk dat we afspraken maken. Door niets te doen, door niets te verbieden, sta je impliciet van alles toe.’
Respect voor de natuur
Marlynda en Yousra zijn het eens dat toerisme op Antarctica niet geheel verboden hoeft te worden. ‘Ik geloof dat er veel waarde zit in dat mensen Antarctica kunnen bezoeken, maar we willen Antarctica ook houden zoals het is – een unieke wildernis. Verantwoord toerisme is een kracht ten goede’, zegt Marlynda. ‘Eerste handservaring, gecombineerd met voorlichting over bestemmingen en verantwoord reizen, creëert ambassadeurs voor milieubescherming.’
Yousra hoopt dat mensen er goed over nadenken voordat ze een reis boeken. ‘Het is een kwetsbaar en uniek gebied. Als je alleen gaat om een nieuwe plek van je lijstje af te vinken, kan je dat misschien beter niet doen. Toerisme moet zich houden aan het protocol, zich aanpassen en de unieke natuur van Antarctica respecteren.’