Buitenlandse Zaken en Clingendael in gesprek met Nederlanders over turbulente tijden
Ministeries
Sinds de inval van Rusland in Oekraïne in februari 2022 zijn geopolitieke ontwikkelingen steeds meer de huiskamer binnengedrongen. Mensen hebben het thuis over de dreiging van oorlog, over waar ze bang voor zijn en waar ze op hopen in deze turbulente tijden. Om beter te weten wat er leeft in de samenleving gaan experts van Clingendael en de Secretaris-Generaal van het ministerie van Buitenlandse Zaken dinsdagavond 14 oktober in gesprek met mensen uit die huiskamers.
Vrees en hoop in turbulente tijden
Een divers gezelschap van ruim 80 mensen, van studenten tot senioren, van goed ingevoerde deskundigen tot betrokken belangstellenden zitten in de bibliotheek in Breda om niet alleen te luisteren maar vooral ook om vragen te stellen of zorgen te delen.
Vertrekpunt is de Buitenland Barometer van Clingendael, een publiek opinieonderzoek naar hoe mensen denken over internationale thema’s. Volgens directeur Clingendael Monika Sie Dhian Ho laat de Barometer zien dat Nederlanders de laatste twee jaar meer één zijn geworden in hun vrees voor oorlog en in hun hoop dat het Nederland lukt weerbaarder te worden.
Na haar aftrap krijgt SG Christiaan Rebergen het woord: ‘Heel goed dat we hier met z’n allen zijn. En dat Clingendael dit met Buitenlandse Zaken wilde organiseren. Jullie zorgen over de toestand in de wereld gaan namelijk precies over de dreigingen waar wij bij het ministerie dag in dag uit mee geconfronteerd worden en waar we hard aan werken. Hoe beter we weten hoe jullie tegen zaken aankijken, hoe beter beleid we kunnen maken.’
Onvoorspelbaar en instabiel
De internationale orde zoals we die de afgelopen decennia hebben opgebouwd en kenden, brokkelt af. ‘Denk aan de Verenigde Naties, NAVO, EU. Hielden we ons eigenlijk allemaal aan afspraken, tegenwoordig zie je dat steeds meer landen zeggen: ‘Dit zijn Westerse ideeën, we doen niet meer mee hieraan.’ Zodoende zijn internationale relaties tegenwoordig minder op regels en samenwerking gebaseerd, maar meer op macht en eigenbelang. Dit alles levert een grote mate van onvoorspelbaarheid en instabiliteit op.’
Investeren in harde en zachte veiligheid
Tijdens de NAVO-top heeft het kabinet besloten veel in Defensie te gaan investeren: 3,5% van het BNP voor wapens en ‘harde veiligheid’, 1,5% voor het vergroten van onze weerbaarheid. Bij dat laatste moet je denken aan voorbereid zijn op aanvallen op onze energienetwerken of waterinfrastructuur.
‘Logisch en goed,’ stelt de SG. ‘Maar nog veel liever heb ik het over voorkómen van oorlog. Preventie is nu eenmaal onze beste verdediging. Bovendien, Jim Mattis, voormalig minister van Defensie van de VS zei het al: “Het voorkomen van oorlogen is veel goedkoper dan oorlog voeren.” Daar komen diplomatieke inspanningen, de core-business van Buitenlandse Zaken, om de hoek kijken. Met ambassadeurs en consuls-generaals op meer dan 140 plekken in de wereld hebben we oren en ogen daar waar het er toe doet. Zij werken aan wat ik noem de zachte kant van onze veiligheid.’
Hoop putten
Dan is er alle ruimte voor interactie met de aanwezigen. Een vraag uit het publiek gaat over waar in deze lastige tijden hoop te vinden is? Christiaan: ‘Hele goede vraag, want we zien ook nog steeds goede dingen gebeuren. Bijvoorbeeld de gezamenlijke internationale steun aan Oekraïne na de inval van Rusland en dat het stand heeft gehouden. Of hoe we in Europa samen vaccins hebben geregeld in de coronacrisis.’
Over Rusland als dreiging
Samen met Bob Deen van Clingendael buigt het publiek zich vervolgens over de vraag hoe reëel de dreiging vanuit Rusland is voor Europa. Bob Deen verwacht niet dat Rusland binnen twee jaar NAVO grondgebied met tanks zal binnenvallen, mits het de NAVO-partners lukt 1 front te blijven vormen.
Op de vraag of er hoop is dat de oorlog binnen een jaar afgelopen is afgelopen stelt Bob dat een staakt-het vuren wellicht wel, maar een duurzame vrede niet, waarschijnlijk is, omdat de grondoorzaken zo diep zitten. ‘Maar als het niet lukt ligt het niet aan diplomaten. Zij werken achter de schermen snoeihard aan oplossingen. Nederland is hierin koploper in Europa.’
Klein land tussen grootmachten
Een andere vraag is hoe een klein land als Nederland zich staande houdt tussen steeds agressievere grootmachten waarbij internationaal recht minder geldt. SG: ‘We zullen nieuwe coalities moeten zoeken om minder afhankelijk te worden van die grootmachten. Ook zullen we partnerschappen moeten sluiten met landen met wie we afspraken kunnen maken om onze kennis op gebied van bijvoorbeeld landbouw en water te ruilen voor grondstoffen.’ Bob Deen voegt hier aan toe dat we anders moeten gaan denken, iets minder moeten vasthouden aan dat het altijd zal zijn zoals het was.
Gaza/Israël en Midden-Oosten
Midden-Oosten expert Erwin van Veen schetst de ontwikkelingen van de afgelopen jaren in het Midden-Oosten waarin de oorlog in Gaza logischerwijs een prominente rol heeft. De vraag waarom Nederland verschillend optreedt in verschillende conflicten dient zich aan en ligt volgens de SG ook voor de hand. ‘Deze opmerking krijg ik vaak te horen. Een wezenlijk verschil echter is dat Rusland niet zo’n directe aanleiding had zoals de aanval van Hamas op Israël op 7 oktober 2023.’
Golfstaten
Op de vraag of Nederland de banden moet aanhalen met Turkije en de Golfstaten geeft SG aan dat als we inderdaad minder afhankelijk van Rusland en China willen worden voor grondstoffen en energie, we verstandig eraan doen ook goede banden te hebben met landen in de Golf. ‘Bovendien hebben we ze soms gewoon nodig. Toen we met onze mensen vastzaten in Afghanistan was er maar 1 land dat ons uiteindelijk heeft kunnen helpen, dat was Qatar.’
‘Iemand uit de zaal vroeg net of we ons niet blindstaren op de twee grote conflicten waar het deze avond over ging. Een heel terechte opmerking. De dreigingen voor de veiligheid, economie en welvaart van een klein land als Nederland vereisen dat we blijven investeren in een internationale orde en veiligheid en we tegelijkertijd op zoek gaan naar nieuwe vrienden en partners.’
Waardevol gesprek
Dan avond is voorbij gevlogen. Vooral door de veelheid aan belangstellende vragen was de tijd eigenlijk te kort. Monika Sie sluit desondanks de bijeenkomst af door iedereen te bedanken en in het bijzonder het betrokken publiek. Het gesprek gaat dan nog even één op één door. Christiaan Rebergen: ‘Een waardevol gesprek over hoe we samen kijken naar de wereld — en naar onze plek daarin.’
