Veiligheid, groei en toezicht op atoomconferentie IAEA in Wenen
Ministeries
Bij het woord ‘nucleair’ denk je al snel aan kernwapens. Maar nucleaire technologie wordt op veel meer manieren toegepast. Het is daarom ook belangrijk om internationaal goede afspraken te maken over het gebruik ervan. Hoe zorgen we er bijvoorbeeld voor dat nucleaire rampen in oorlogen zoals in Oekraïne voorkomen worden? En hoe houden we toezicht op het Iraanse nucleaire programma? Tegelijkertijd willen we in Nederland de nucleaire sector veilig laten groeien. Allemaal onderwerpen die aan bod komen tijdens de jaarlijkse conferentie van het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) in Wenen. Daar komen diplomaten, ambtenaren, wetenschappers, bedrijven en ngo’s van over de hele wereld samen.
Nucleaire veiligheid
Een van de bekendste toepassingen van nucleaire technologie is energieopwekking. Kerncentrales verzorgen wereldwijd een vrijwel CO2-neutrale energieproductie en met de aandacht voor klimaatverandering neemt de interesse daarin alleen maar toe. Maar innovatie en veiligheid moeten hand in hand blijven gaan. In het verleden ging het helaas namelijk ook wel eens mis.
De meest beruchte ongelukken met kerncentrales waren in Tsjernobyl (1986) en Fukushima (2011). In Tsjernobyl ontstond het ongeluk door een mislukte test, waardoor de reactor explodeerde. In Fukushima zorgden een zeebeving en tsunami ervoor dat de koeling uitviel. De gevolgen van het ongeluk in Tsjernobyl waren zeer ernstig en worden tot op de dag van vandaag gevoeld.
Daarom staat veiligheid voorop bij het gebruik van nucleaire technologie. Of het nu gaat om kerncentrales of onderzoekscentra: alles moet voldoen aan strenge veiligheidsregels om ongelukken te voorkomen. Het IAEA houdt daar wereldwijd toezicht op, samen met regionale en nationale toezichthouders. In Nederland zijn dit Euratom en de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS). Ook zij zijn er in Wenen bij om ervaringen uit te wisselen en de laatste inzichten te bespreken.
Nucleaire veiligheid in Oekraïne
Nucleaire veiligheid is nog belangrijker in conflictgebieden, zoals bij de illegaal door Rusland bezette kerncentrale van Zaporizja in Oekraïne. Het IAEA heeft daar een permanente missie gestationeerd om de veiligheid te monitoren. Tijdens de conferentie wordt deze inzet besproken en zet Nederland in samenwerking met Oekraïne en andere partners in op voortzetting van deze missie zolang als nodig is. Tegelijkertijd is het cruciaal dat de internationale gemeenschap blijft aandringen op de teruggave van deze kerncentrale aan de rechtmatige Oekraïense eigenaren.
Nucleaire beveiliging
Nederland werkt met het IAEA samen om te voorkomen dat nucleair materiaal in verkeerde handen valt. Het IAEA helpt landen bij het opzetten van goede beveiligingssystemen om zich te beschermen tegen dreigingen.
Kerncentrales moeten goed beveiligd worden om ervoor te zorgen dat nucleair materiaal bijvoorbeeld niet in handen komt van terroristen. Hiermee zouden zij radioactieve materiaal kunnen toevoegen aan ‘gewone’ explosieven, waardoor zogenaamde vuile bommen ontstaan.
Er bestaat ook een risico op spionage bij kerncentrales, fabrieken die uranium verrijken of bij opleidingsinstituten om zo kennis te verzamelen over kerntechnologie voor het maken van kernwapens. Strenge beveiliging en controle moeten dit voorkomen.
Waarborgen tegen de verspreiding van kernwapens
Het IAEA heeft ook een belangrijke rol in de uitvoering van het Non-Proliferatieverdrag (NPV). In dat verdrag hebben bijna alle landen afgesproken dat niemand kernwapens mag bezitten, behalve de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrjik, Frankrijk, China en Rusland. Het IAEA controleert in landen wereldwijd of zij zich aan die afspraak houden, ook in Nederland. Het Agentschap houdt daarvoor in de gaten wat er met nucleair materiaal gebeurt dat geschikt is voor kernwapens. Op die manier kan de nucleaire sector wereldwijd blijven groeien, terwijl het risico op in het geheim achterover gedrukte middelen voor kernwapens beperkt blijft.
Toezicht op nucleaire activiteiten in Iran
Het IAEA controleert dus wereldwijd of nucleaire technologie veilig en vreedzaam wordt gebruikt. In Iran is dat echter al een tijd lastig, omdat het land zijn verplichtingen rond inspecties en samenwerking met het IAEA niet goed genoeg nakomt. Sinds de aanvallen op zijn nucleaire installaties in juni van dit jaar stopte Iran zelfs helemaal met de samenwerking. Nu zijn er nieuwe afspraken, waardoor het IAEA weer controles kan uitvoeren. Dit is een eerste stap, maar er is meer nodig om de internationale gemeenschap echt gerust te kunnen stellen. Nederland blijft zich hier samen met het IAEA hard voor maken.
Kernenergie
Voor Nederland is de atoomconferentie juist nu belangrijk, omdat de nucleaire sector in ons land blijft groeien. Kernenergie speelt een belangrijke rol in het behalen van onze klimaatdoelen (netto nul in 2050) en het waarborgen van energiezekerheid. Bij het opwekken van elektriciteit in een kerncentrale komt geen CO2 vrij. Dat maakt kernenergie een duurzame energiebron. Er ontstaat wel een beetje uitstoot tijdens de bouw van kerncentrales en bij de opslag van kernafval. Toch is de totale uitstoot van broeikasgassen bij kernenergie 40 keer lager dan bij aardgas, ongeveer even veel als bij windenergie en zelfs lager dan bij zonne-energie.
Nederland wil in 2040 alle elektriciteit CO2-neutraal produceren. Om dat voor elkaar te krijgen, zet het kabinet onder andere in op kernenergie. De ontwikkeling van kernenergie brengt ook uitdagingen met zich mee, bijvoorbeeld op het gebied van veiligheid en kernafval. Daarom werkt Nederland tijdens de atoomconferentie samen met andere landen om ervaringen en kennis uit te wisselen en de risico’s zo klein mogelijk te houden.
Kankerbestrijding
In ziekenhuizen wordt nucleaire straling, door middel van medische isotopen, gebruikt om patiënten te helpen. Bijvoorbeeld om kankercellen op te sporen en tumoren te bestralen. Deze isotopen hebben vaak minder bijwerkingen en zijn goedkoper dan andere behandelingen.
Een belangrijke bron van medische isotopen is de kernreactor in het Nederlandse Petten. Deze reactor maakt isotopen voor tienduizenden patiënten per dag over de hele wereld en levert ongeveer 65% van de Europese en 30% van de wereldwijde vraag. Dit jaar zijn er tijdens de atoomconferentie meerdere sessies over de productie van medische isotopen en behandelingen van kanker.
Op de conferentie zijn ook vertegenwoordigers van de nieuwe PALLAS-kernreactor aanwezig in de bredere Nederlandse delegatie, die over een aantal jaar de huidige kernreactor in Petten zal vervangen. Op die manier kan Nederland ook de komende tientallen jaren 50 miljoen mensen over de hele wereld van medische behandelingen blijven voorzien.
Voedselzekerheid
Op de atoomconferentie bedenken landen en experts ook hoe ze landbouwtechnieken kunnen verbeteren en delen met landen die moeite hebben om voldoende voedsel te produceren. Door wereldwijd samen te werken, kan nucleaire technologie worden ingezet voor verbetering van bodembeheer en nieuwe plantensoorten die beter bestand zijn tegen klimaatverandering. Dit kan een verschil maken in de strijd tegen honger.
Met deze technologie kunnen gewassen beschermd worden tegen ziekten en plagen, waardoor boeren meer kunnen oogsten. Het zorgt ook voor een betere bodemkwaliteit en helpt om water slimmer te gebruiken in de landbouw. De toepassing van nucleaire technologie op gewassen laat geen straling of schadelijke stoffen achter in ons voedsel. Alle manieren waarop deze technologie in de landbouw wordt gebruikt, worden streng gecontroleerd en zijn wereldwijd veilig verklaard.