Koningin Máxima spreekt tijdens staatsbezoek Tsjechië over persvrijheid
Ministeries
Tijdens het staatsbezoek van Koning Willem-Alexander en Koningin Maxima aan Tsjechië op 4-5 juni 2025 is persvrijheid een van de onderwerpen op de agenda. Vrije media staan in een groeiend aantal landen onder druk en dat baart zowel gastland Tsjechië als Nederland zorgen. Onafhankelijke media en digitale weerbaarheid zijn cruciaal in de strijd tegen desinformatie en het beschermen van onze democratische waarden.
Tsjechië en Nederland vinden elkaar in de strijd voor persvrijheid en tegen desinformatie. Zo is Tsjechië trots gastheer van Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL) dat 30 jaar geleden door toenmalige president Václav Havel naar Praag werd gehaald. RFE/RL, waar Nederland eerder deze week 3 miljoen euro aan doneerde, viert dit jaar haar 75-jarige jubileum.
Nederland biedt toevlucht aan Russische onafhankelijke media in ballingschap, zoals de Moscow Times, Meduza en TV Rain. Deze organisaties kunnen in hun thuisland niet werken, maar zorgen dat onafhankelijk nieuws beschikbaar blijft. Verder stimuleren Tsjechië en Nederland digitale weerbaarheid, zowel van de overheid als bedrijven en burgers, en wisselen daarover kennis uit.
Koningin Máxima spreekt tijdens het staatsbezoek op het hoofdkantoor van RFE/RL in Praag met onafhankelijke journalisten uit verschillende Oost-Europese landen over hun werk. Onder hen de Russische journalist Alsu Kurmasheva van RFE/RL en de onderzoeksjournalist Alina Radu van de Moldavische nieuwsorganisatie Ziarul de Gardă.
Vrije media nodig voor de ontwikkeling van een betere samenleving
De Moldavische Alina Radu (57) heeft zich sinds het uiteenvallen van de Sovjetunie ingezet voor vrije media en in 2004 Ziarul de Gardă opgericht. Deze nieuwsorganisatie doet aan onderzoeksjournalistiek op het gebied van corruptie en mensenrechten en produceert wekelijks een gedrukte krant, heeft een website en is actief op de sociale media. Maandelijks wordt zo een miljoen mensen bereikt, waarvan ongeveer 30% in het buitenland woont.
Alina: ‘Toen ik in 1989 begon was er geen vrije pers. We hadden nul vrijheden. Als journalisten hebben we hard gestreden voor persvrijheid, met goed resultaat. Sinds er in Moldavië onafhankelijke informatie beschikbaar is, zijn mensen anders naar zichzelf, hun ontwikkeling en die van hun eigen samenleving gaan kijken. En willen ze zelf bijdragen aan een beter Moldavië. Onder het Russische regime hadden ze geen andere dan door het Kremlin gecontroleerde informatie en waren ze een soort zombies.’
Alina benadrukt: ‘Rusland heeft na het uiteenvallen van de Sovjetunie Moldavië nooit met rust gelaten. Dertig jaar lang hebben de Russen hun maximale invloed uitgeoefend. Wist je dat Rusland nog altijd illegaal militair aanwezig is in een deel van ons land, namelijk Transnistrië, met een militair depot waar autoriteiten geen toegang krijgen? Journalisten mogen die regio niet in en als we dat wel doen, riskeren we opgepakt te worden. Als je daarbij optelt hoe Rusland het desinformatie leger financiert en inzet om het leven van burgers te beïnvloeden, realiseer je je welke zware maar cruciale taak onafhankelijke media hebben.’
Als journalisten in gevaar komen, komt de hele samenleving in gevaar
Net als Alina groeide Alsu Kurmasheva (48) op in het Sovjettijdperk. Ze werkt in Praag voor RFE/RL. Toen ze in 2023 op bezoek ging bij haar moeder in de stad Kazan in Tartarstan werd ze gearresteerd, onder andere omdat ze co-editor was van het boek ‘Saying No to War’. Daarin staan verhalen van veertig Russen die tegen de invasie in Oekraïne waren. Vervolgens belandde ze negen maanden in een Russische gevangenis. Alsu kwam dankzij een Russisch-Amerikaanse gevangenenruil op 1 augustus 2024 vrij.
Dat persvrijheid in veel landen onder druk staat is volgens Alsu zwak uitgedrukt: ‘Het is als een bos dat in brand staat. Het vuur is overal. Persvrijheid is niet iets dat alleen journalisten en media aangaat. Het is direct verbonden met het leven van gewone mensen. Maar ook bedrijven leunen op journalisten, zij beschrijven immers de economie en doen voorspellingen. Overheid, bedrijven, burgers, we zijn allemaal afhankelijk van onafhankelijke informatie. Als journalisten in gevaar komen, komt de hele samenleving in gevaar.’
Het is als een bos dat in brand staat. Het vuur is overal. Persvrijheid is niet iets dat alleen journalisten en media aangaat.
Internationale steun
Nederland zet zich op verschillende manieren in om met programma’s en fondsen persvrijheid in minder vrije landen te verdedigen en te steunen. Voor Alina was en is internationale steun bij het bevechten van persvrijheid in Moldavië onontbeerlijk. ‘Juridische en financiële problemen en bedreigingen waren aan de orde van de dag. Onze overheid was tegen ons en we hadden geen geld. Als je mentale en financiële steun van Free Press Unlimited uit Nederland krijgt omdat ze in jouw missie geloven, geeft dat moed.’
Klein raampje naar de vrije wereld
Ook Alsu heeft aan den lijve ondervonden hoe belangrijk internationale steun is en wat Europese samenwerking kan betekenen. ‘In de gevangenis ben je afgesneden van de buitenwereld. Op een goede dag waren in de rechtbank ineens een Nederlandse en Tsjechische diplomaat om te kijken hoe het met mij ging. Ik mocht niet met ze praten en we keken naar elkaar vanaf een afstand. Door de ogen van deze diplomaten zag ik een klein raampje naar de vrije wereld. Ze zouden mijn man en dochters inlichten, wist ik. Ik kan nog steeds niet de woorden vinden hoe belangrijk dat voor me was. Daar ben ik Tsjechië en Nederland dankbaar voor.’
Veilige haven bieden
Ze geeft nog een voorbeeld van internationale steun. ‘Op een gegeven moment was er een terroristische aanval in Moskou. Een week later zag ik dat in de gevangenis op de staatstelevisie, met alle ronkende propaganda. Later kreeg ik te horen dat gewone Russen via een onafhankelijke Russische nieuwszender die vanuit Amsterdam opereert het eerder hadden gezien. Zo belangrijk is het dus dat Nederland een veilige haven biedt aan Russische mediaorganisaties.’
Desinformatie tegengaan is een hels karwei
Alina’s grootste zorg is de niet aflatende stroom aan desinformatie vanuit Rusland. ‘Poetin doet er alles aan om onze broze democratie in Moldavië kapot te maken en onze pro-Europese regering te corrumperen. Bijvoorbeeld door desinformatie te verspreiden. Gewone mensen krijgen betaald als ze helpen, via sociale media, om bizarre leugens te verspreiden zoals “Europa zal onze kerken vernietigen” of “Europa wil dat iedereen homoseksueel wordt”.
‘Daarom moeten wij als journalisten continu feiten checken en onze lezers uitleggen dat ze altijd goed moeten opletten wie iets geplaatst heeft en waarom. Het is een gigantische hoeveelheid werk om het gif van desinformatie ongedaan te maken en dat gaat dag en nacht door.’
Doorgaan is de enige optie
Aanvallen op onafhankelijke media en de vloedgolf van desinformatie zijn volgens Alsu onderdeel van een bredere strategie: ‘Het is de droom van autocratische regimes om de mensen in het donker te houden. Het is niet alleen een schending van de rechten van de mensen die daar leven, het is ook gevaarlijk voor ons, hier in het Westen. Als wij niet weten wat er gaande is in die landen, weten we ook niet waar die regimes mee bezig zijn.’ Daarom gaat ze door met pleiten voor de vrijlating van onafhankelijke journalisten. ‘Dat is de enige optie’.
Ondanks de constante druk en bedreigingen vecht ook Alina door. ‘Ik wil niet dat Moldavië terug gaat naar een autocratisch model, nooit. Als je eindelijk iets goeds in handen hebt en ervan geproefd hebt, wil je het nooit meer teruggeven. Toch?’