Winnaar Mensenrechtentulp: hoe Ayin Network werkt aan een collectief geheugen voor Soedan
Ministeries
In het Arabisch staat Ayin voor ‘oog’. In het Soedanese dialect betekent het ‘kijken’. Het is een symbolische naam voor het belangrijke mediaplatform dat dit jaar de Nederlandse Mensenrechtentulp wint: Ayin Network. Een redactie die zelfs midden in een oorlog zichtbaar maakt wat anders onzichtbaar blijft.
|
Noot In dit artikel zijn sommige namen aangepast om de betrokken journalisten te beschermen. |
‘We willen het geheugen van Soedan bewaren,’ zegt Zain, directeur van Ayin Network. ‘We leggen alles vast wat er gebeurt. Voor nu, maar vooral voor later.’
Ayin werd in 2013 opgericht in de Noeba-bergen, midden in een gebied waar de toenmalige regering van Omar al-Bashir nauwelijks journalisten toeliet. Werken vanuit Soedan was in die jaren al gevaarlijk. Daarom werkte Ayin deels vanuit het buitenland.
Nieuwe start
Na de val van het regime in 2019 kon de organisatie voor het eerst in jaren weer openlijk vanuit een kantoor in Khartoem werken. Het team bouwde aan een archief en een vaste redactie, en kon verhalen maken zonder onder te duiken.
Die fase duurde niet lang. Toen in 2023 de oorlog uitbrak, werd het kantoor aangevallen. Apparatuur, harde schijven en duizenden uren aan materiaal gingen verloren. De oorlog dwong Ayin opnieuw te vluchten. Het team kwam in het buitenland terecht en moest daar, voor de tweede keer in tien jaar, bijna vanaf nul beginnen.
Burgerjournalisten
Na het uitbreken van de oorlog viel de journalistiek in Soedan vrijwel volledig uit elkaar. Veel journalisten vluchtten, redacties sloten en grote delen van het land raakten afgesloten van internet. Ayin moest zichzelf opnieuw uitvinden. ‘We werken nu vooral met burgerjournalisten’ zegt Nabra, uit het team van Ayin. ‘Mensen die geen professionele achtergrond hebben, maar die wel op de juiste plek zijn om te laten zien wat er gebeurt.’
Soms lukt het na weken zoeken om iemand te vinden die veilig informatie kan verzamelen in een bepaald gebied. Maar diezelfde persoon kan een paar dagen later alweer moeten vluchten of verhuizen. Ondanks alle uitdagingen heeft Ayin inmiddels verslaggevers in twaalf van de achttien deelstaten, plus in verschillende vluchtelingenkampen buiten Soedan.
Geen breaking news
Hoewel Ayin een groot netwerk van verslaggevers heeft, brengen ze zelden breaking news. Daar is een reden voor. ‘Er is te veel desinformatie,’ legt Zain uit. ‘Wij nemen de tijd.’
Elke dinsdag brengt het team een uitgebreid nieuwsoverzicht, dat ze zorgvuldig controleren aan de hand van tientallen meldingen uit het hele land. Het is traag nieuws, maar met opzet: snelheid maakt in Soedan al snel plaats voor geruchten.
Naast dat wekelijkse overzicht werkt Ayin aan langere onderzoeksverhalen. Bijvoorbeeld over de goudhandel, illegale mijnen en de exploitatie van Arabische gom, maar ook over mensensmokkel en de inzet van kindsoldaten.
Telefoon in de sok
Verslag doen in Soedan is nooit veilig geweest, maar deze oorlog heeft het gevaar naar een nieuw niveau gebracht. Journalisten kunnen niet openlijk werken. Een perslogo werkt in Soedan eerder als doelwit dan als bescherming. Zain vertelt dat collega's soms hun telefoon in een sok verstoppen om een controlepost te passeren.
‘Op de eerste dag van de oorlog verscheen er online een dodenlijst,’ vertelt Nabra. ‘Journalisten werden publiekelijk als vijand bestempeld. Je ziet je eigen collega’s op sociale media staan met oproepen om hen te doden. Dat gaat je niet in de koude kleren zitten.’
Een van de verslaggevers in Al-Fasher was tien dagen spoorloos. Het team wist niet of hij de stad had kunnen verlaten, of hij was opgepakt, of erger. Toen hij uiteindelijk contact kreeg, zat hij ergens verscholen, uitgeput maar levend.
De psychische druk is minstens zo groot. Zain vertelt hoe verslaggevers soms huilend bellen omdat ze het geweld dat ze vastleggen niet meer aankunnen. Ook op de redactie zelf hebben de wrede beelden en verhalen veel invloed op het team.
Waarom stoppen geen optie is
Waarom blijven ze ondanks alle gevaren doorgaan? Nabra: ‘Omdat mensen ons nodig hebben. We bereiken vier miljoen mensen per maand. Meer dan de helft woont nog in Soedan. Zij gebruiken onze informatie om te bepalen of ze moeten vluchten, blijven, of wachten. Dat is een enorme verantwoordelijkheid. We kunnen hen niet in de steek laten.’
Wat de wereld nog niet ziet
Veel van wat in Soedan gebeurt, blijft buiten het zicht van de internationale gemeenschap. Zain benadrukt dat veel buitenstaanders de omvang van het probleem niet begrijpen. Vooral als het gaat om de snelle groei van milities. Sinds het begin van de oorlog zijn er tientallen nieuwe gewapende groepen ontstaan. Soms gewapend door strijdende partijen, soms door lokale gemeenschappen die zichzelf proberen te beschermen. ‘Het zijn er inmiddels meer dan tachtig,’ zegt hij.
Nabra wijst op een ander probleem: het gemak waarmee internationale media de oorlog versimpelen. De juiste informatie is er wel. Alleen is er niet altijd een duidelijke goede en slechte partij aan te wijzen. De werkelijkheid is ingewikkeld. Daardoor wordt Soedan vaak genegeerd, of teruggebracht tot cijfers: honger, doden, vluchtelingen.
Er is veel nodig
Er is veel nodig om het werk van Ayin draaiende te houden. Door het vertrek van veel professionele journalisten uit Soedan is er een groot gat ontstaan. Nieuwe verslaggevers moeten worden getraind. Zij moeten leren hoe ze veilig kunnen werken, hoe ze bronnen beschermen en hoe ze informatie controleren. Veel begeleiding gebeurt via slechte verbindingen en onder tijdsdruk.
Ook apparatuur is een zorg. Camera’s verdwijnen bij invallen of worden afgenomen door strijdende groepen. Telefoons raken beschadigd tijdens het vluchten. Het laat zien hoe kwetsbaar hun werk ik. De grootste uitdaging blijft veiligheid. Verslaggevers lopen dagelijks gevaar en het regelen van veilige routes, noodopvang of ander soort hulp kost tijd en geld.
Mensenrechtentulp
In die omstandigheden betekent het winnen van de Mensenrechtentulp veel voor Ayin. Het is een erkenning van hun werk. ‘Het laat zien dat mensen buiten Soedan begrijpen onder welke druk we werken,’ zegt Zain. Nabra wil dat de prijs ook gezien wordt als eerbetoon aan alle Soedanese journalisten die hun werk niet meer kunnen doen.
Nabra: ‘Sinds 2023 zijn ten minste veertien journalisten in Soedan omgekomen, volgens het Comité ter Bescherming van Journalisten (CPJ), dat alleen journalisten telt die tijdens hun werk zijn omgekomen. De Soedanese Journalistenbond meldt dat 32 journalisten zijn omgekomen, waarbij sommigen tijdens hun werk stierven en anderen niet.’
Toch is er volgens Zain altijd iets dat hoop geeft. ‘Wanneer we zien dat een verhaal dat we publiceren iemand helpt. Wanneer volgers geld inzamelen voor een familie in nood. En elke keer wanneer iemand aan het eind van een interview zegt: ‘Wij willen alleen vrede,’ is dat wat we doorgeven aan de wereld.’