Tachtig jaar later: het einde van de Tweede Wereldoorlog
Ministeries
De Tweede Wereldoorlog liet diepe sporen na, niet alleen in Europa maar ook in Azië. Voor het Koninkrijk der Nederlanden, inclusief het toenmalige Nederlands-Indië, kwam de oorlog pas echt ten einde op 15 augustus 1945. Op die dag capituleerde Japan, waarmee ook in Azië een einde kwam aan het conflict. Deze datum wordt elk jaar herdacht in Nederland en op vele plaatsen in de wereld waar Nederlandse vertegenwoordigingen stilstaan bij de slachtoffers.
Japanse bezetting en dwangarbeid in Nederlands-Indië
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezette Japan, een bondgenoot van Nazi-Duitsland, Nederlands-Indië. Europese en Indische inwoners werden opgesloten in krijgsgevangenen- of burgerkampen. Miljoenen Indonesische mannen, en duizenden Nederlandse en geallieerden werden onder dwang aan het werk gezet, onder andere aan spoorlijnen. De omstandigheden waren zwaar: tropische ziekten, ondervoeding en uitputtend werk eisten dagelijks slachtoffers.
Honderdduizend kinderen en volwassen burgers werden geïnterneerd in kampen, honderdduizenden anderen werden buiten de kampen aan hun lot overgelaten. Tienduizenden zogenoemde ‘troostmeisjes’ werden uitgebuit, en honderdduizenden verrichten onmenselijke dwangarbeid, onder hen vele krijgsgevangenen en Indonesische romusha’s. De oorlog trof alle bevolkingsgroepen in de Archipel.
Erevelden in Indonesië
In Indonesië liggen op verschillende erevelden slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en de Japanse bezetting begraven. Het gaat onder meer om erevelden in Jakarta, Bandung, Surabaya, Ambon, Semarang en Cimahi. Hier rusten militairen naast burgers, mannen naast vrouwen en kinderen.
Sommige erevelden hebben een bijzondere betekenis. Ereveld Kalibanteng in Semarang staat bekend als het vrouwen- en kinderen-ereveld. Op Menteng Pulo in Jakarta staat de Simultaankerk en is een gedenkruimte met urnen van slachtoffers die in Japan zijn gecremeerd. Op Ancol liggen geëxecuteerden begraven, mensen die tijdens de bezetting werden gedood vanwege hun verzet of afkomst.
Herdenkingen in Indonesië
Tachtig jaar na het einde van de oorlog vinden in Indonesië meerdere herdenkingen plaats waarbij de Nederlandse ambassade en consulaten aanwezig zijn. Kransen worden er gelegd namens het Koninkrijk der Nederlanden, het ministerie van Defensie, de Oorlogsgravenstichting en de Stichting Nationale Herdenking 15 augustus 1945.
- Cimahi – Ereveld Leuwigajah: kranslegging met de Nederlandse defensieattaché, kolonel Norbert Moerkens.
- Bandung – Ereveld Pandu: kranslegging met de Nederlandse defensieattaché, kolonel Norbert Moerkens.
- Surabaya – Ereveld Kembang Kuning: bijeenkomst onder leiding van honorair consul Lily Jessica Tjokrosetio en plaatsvervangend defensieattaché en commandant Patrick Stähli.
- Jakarta – Ereveld Menteng Pulo: toespraken in de Simultaankerk door ambassadeur Marc Gerritsen, gevolgd door een kranslegging bij het Vlaggenmonument.
Herdenkingen in Thailand
In Thailand en Myanmar liggen ruim 2800 Nederlanders begraven. Het gaat om krijgsgevangenen die tijdens de Japanse bezetting als dwangarbeiders werkten aan de beruchte Birma–Siam-spoorlijn. De erbarmelijke omstandigheden kostten velen het leven.
De Nederlandse ambassade in Bangkok herdenkt hen jaarlijks op 15 augustus tijdens de officiële ceremonie op de Kanchanaburi War Cemetery, waar meer dan 2200 slachtoffers in Thailand liggen begraven. Bij de ceremonie zijn ook vertegenwoordigers aanwezig van geallieerde landen, Thaise autoriteiten en de Nederlandse gemeenschap. Ter gelegenheid van de 80e herdenking leggen gasten dit jaar witte rozen op de graven.
Na de ceremonie brengen de ambassadeur en medewerkers een eerbetoon op de Chungkai Cemetery. Sinds twee jaar doen ook scholen uit de regio mee, om de verhalen en lessen door te geven aan nieuwe generaties.
Herdenking in Japan
In Japan organiseert de Nederlandse ambassade jaarlijks op 15 augustus een herdenking bij de Yokohama War Cemetery, waar veel geallieerde krijgsgevangenen zijn begraven of herdacht, onder wie Nederlanders die tijdens de oorlog in Azië zijn omgekomen. Samen met andere ambassades en lokale partners wordt stilgestaan bij de slachtoffers en het gedeelde oorlogsverleden.
De les van toen voor nu
De lessen van de Tweede Wereldoorlog zijn vandaag nog altijd relevant. De verschillende conflicten over de wereld laten zien dat vrede en veiligheid nooit vanzelfsprekend zijn en dat internationale samenwerking en solidariteit onmisbaar blijven.
Veiligheid gaat ook over rechtvaardigheid en het beschermen van het internationaal recht. Daarom is het belangrijk dat Den Haag het Internationaal Strafhof en het Internationaal Gerechtshof huisvest. Deze instellingen dragen, net als de erevelden, de stille belofte dat onrecht niet zonder antwoord mag blijven.