Oekraïense strijders tegen straffeloosheid studeren een jaar in Leiden
Ministeries
De Oekraïense Valeriia Melnyk en Eleonora Belei volgen overdag een advanced master Internationaal Recht aan de Universiteit Leiden. Maar Valeriia en Eleanora zijn geen gewone studenten. In de avond en het weekend zetten ze, ook dankzij de nieuw opgedane kennis, hun strijd tegen straffeloosheid voort.
Dan bellen en mailen ze met hun collega’s van het Openbaar Ministerie in Oekraïne waar zij nog steeds werkzaam zijn. Valeriia leidt daar een afdeling verantwoordelijk voor internationale samenwerking, haar collega Eleonora is hoofd strategische planning en coördinatie.
Verwoeste woonwijken, scholen, ziekenhuizen, vermoorde en gemartelde soldaten en ontvoerde kinderen. In Oekraïne zijn inmiddels meer dan 160.000 oorlogsmisdrijven geregistreerd. Ook Nederland wil gerechtigheid voor Oekraïners. En dat deze misdaden niet onbestraft blijven.
Daarom steunt Nederland de Oekraïense justitiële sector. Met geld én met kennis. Dit jaar financiert Nederland onder andere de opleiding van drie ervaren medewerkers van het Oekraïense Openbaar Ministerie, via het Leids Universiteits Fonds. Zij doen een advanced master Internationaal Recht van een jaar in Leiden. Daarna gaan ze terug naar Oekraïne om de nieuw opgedane kennis in te zetten bij het onderzoeken en vervolgen van internationale misdrijven.
Behoefte aan kennis en aanklagers in Oekraïne is groot
‘Na de invasie in 2022 werd al snel duidelijk dat er grote behoefte was aan professionele en internationaal georiënteerde aanklagers,’ vertelt Valeriia. ‘Tijdens mijn studie rechten in Oekraïne en later in mijn werk bij het Openbaar Ministerie heb ik me altijd bezig gehouden met internationale samenwerking. Bij het uitbreken van de oorlog bleek al snel dat we meer specifieke kennis nodig hadden. Onze rechten werden geschonden, maar waar moesten we aankloppen? Hoe werkt internationaal recht in de praktijk als je land in oorlog is?’
Eleonora: ‘De bommen vielen, het openbaar en dagelijks leven stonden op hun kop. Oorlogsmisdrijven waren aan de orde van de dag. Hierop wordt je niet echt voorbereid tijdens je studie rechten. Ik wist vrij snel: ik moet mijn kennis verdiepen.’
Toch was het niet makkelijk de uitnodiging van Universiteit Leiden en het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken aan te nemen. Eleonora: ‘Het is moeilijk om je familie en vrienden achter te laten, juist in zo’n oorlogssituatie. Bovendien was ik hoofd van de afdeling Strategie en Planning. Dat betekent natuurlijk veel verantwoordelijkheid ter plekke, vooral in een senior management-positie. Uiteindelijk is het gelukkig toch gelukt.’
Juridische lessen voor Oekraïne
‘Wat ik aan de Universiteit Leiden heb geleerd? Zoveel!’ zegt Valeriia. ‘Ik begrijp nu nog beter hoe internationaal recht in de brede zin werkt. Maar ook specifiek: welke juridische mechanismen beschikbaar zijn voor Oekraïne. Van sommige internationale organisaties had ik zelfs nog nooit gehoord. Nu weet ik veel beter welke instellingen welke mandaten en bevoegdheden hebben. En hoe ze kunnen helpen in de strijd voor gerechtigheid in Oekraïne.’
Eleonora voegt daaraan toe dat ze dieper inzicht heeft gekregen. ‘Rechtspraak gaat niet alleen over gepleegde misdaden in het verleden, maar ook over de toekomst. Welke middelen kun je op zo’n manier inzetten dat de Oekraïense samenleving, die zo diep beschadigd is, genezen kan? Zodat rechtsspraak ook bijdraagt aan de ontwikkeling van een gezonde samenleving.’
Praktijkervaring delen: win-win
Naast het opdoen van kennis en vaardigheden, konden Valeriia en Eleonora ook hun eigen praktijkervaringen delen met de andere studenten en docenten. ‘Dat is ook uitdrukkelijk de bedoeling van deze advanced masters’, zegt Larissa van den Herik, hoogleraar Internationaal Publiekrecht aan de Universiteit Leiden. ‘We willen graag mensen die al de nodige werkervaring hebben naar een nog hoger niveau brengen op het gebied van internationaal recht. Met colleges van topwetenschappers, met opdrachten, maar ook door het delen van ervaringen. Het is een win-win: niet alleen de individuele studenten, maar de hele groep en ook de universiteit heeft profijt van concrete voorbeelden uit de praktijk. Het is voor ons ook een verrijking.’ Eleonora: ‘In het begin was ik verbaasd dat docenten naar onze ervaringen vroegen. Blijkbaar waren wij een voorbeeld!’
Rechtspleging in een oorlogsland is taai
Professor Van den Herik: ‘Medestudenten van Valeriia en Eleonora hebben een veel beter beeld gekregen hoe taai rechtspleging kan zijn in een land waar tegelijkertijd een oorlog aan de gang is.’ Dit jaar bestond de groep van de advanced master Internationaal Recht uit 32 studenten uit de hele wereld – van Japan tot Panama.
Uit eerste hand over de oorlog horen, is toch anders dan erover lezen, vertelt Valeriia. ‘Het maakte bijvoorbeeld veel indruk toen we vertelden hoe we een keer in schuilkelders met loeiende sirenes boven ons hoofd tijdens een heftige aanval op civiele infrastructuur zonder elektriciteit zaten. Gelukkig hadden we via onze mobiel toch toegang tot internet en contact met onze partners weten te leggen.’ In Oekraïne zijn zulke aanvallen aan de orde van de dag.
Toepassen in de praktijk
Valeriia en Eleonora gaan graag aan de slag met wat ze in Leiden geleerd hebben. Om deze kennis zo goed mogelijk in hun dagelijkse praktijk bij het Openbaar Ministerie in Kyiv toe te passen. Eleonora: ‘Het is ongelofelijk belangrijk dat we de wereld laten zien dat misdaden als martelingen, verkrachtingen en moorden niet ongestraft blijven. En dat misdadigers er niet mee wegkomen. En we dat op zo’n manier doen dat slachtoffers van deze gruwelijkheden zich gehoord, gezien en erkend voelen.’
Brede steun van Nederland
Nederland steunt Oekraïne om erkenning en gerechtigheid te krijgen voor slachtoffers van oorlogsmisdaden vanwege onze voortrekkersrol op dit terrein. Sinds het begin van de Russische oorlog in 2022 heeft Nederland daar substantieel aan bijgedragen.
Volgens Valeriia speelt Nederland ook een belangrijke rol in het streven naar gerechtigheid door het huisvesten van internationale hoven als het Internationaal Strafhof en Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Dat Nederland zich actief inzet voor zowel compensatie voor Oekraïense slachtoffers door Rusland voor geleden schade als voor de oprichting van een agressietribunaal om de verantwoordelijke leiders te vervolgen voor de oorlog (het misdrijf agressie), past hierbij.
Valeriia en Eleonora ervaren sowieso brede steun van de Nederlandse regering op politiek, economisch en moreel vlak. ‘En niet alleen van de regering,’ vertelt Valeriia.
‘Tijdens mijn verblijf hier in Leiden heb ik altijd gevoeld dat Nederlanders naast Oekraïners staan.’
‘Mensen binnen de universiteit, maar ook gewoon mensen op straat. Als ik vertelde waar ik vandaan kom, voelde ik altijd sympathie en steun. Daar ben ik heel dankbaar voor. Net als voor de mogelijkheid hier te kunnen studeren.’
Ook Eleonora is dankbaar voor de rol die Nederland internationaal speelt in de strijd tegen straffeloosheid, en zeker voor de kans een jaar in Nederland te studeren. Beide vrouwen vinden het leven in Nederland rustig en vreedzaam, wat fijn is om op je studie te concentreren.
Geen vrede zonder gerechtigheid
Binnenkort reizen de twee vrouwen terug naar Kyiv. Eleonora glimlacht: ‘Ik kan al bijna de bloesem ruiken, Kyiv is gewoon prachtig in deze tijd van het jaar.’ Ze kijken er natuurlijk enorm naar uit ouders, familie en vrienden weer te kunnen omhelzen. Maar ook om zich onverminderd in te zetten. Valeria vat samen: ‘Ik heb hier zoveel geleerd, zoveel nieuwe contacten opgedaan. Dat alles ga ik hard nodig hebben in mijn strijd tegen oorlogsmisdrijven. Want we weten allemaal: er bestaat geen vrede zonder gerechtigheid.’
Nederlandse steun voor OekraïneNederland steunt Oekraïne in zijn strijd om vrijheid. Lees meer over waarom het belangrijk is dat we Oekraïne blijven steunen, Meer weten? Lees ook:
|